سایت خبری تحلیلی کسب و کار استارت آپ | کارآفرینی | دانش بنیان | اقتصاد
آثار مخربی که سیل اخیر در استان‌های مختلف کشور به ویژه لرستان (پلدختر، معمولان، چگنی، دلفان) بجا گذاشت و واحدهای مسکونی، تجاری و زمین‌های کشاورزی مردم را شست و با خود برد؛ سبب احیای برخی موضوعات چالشی شد، موضوعی تحت این عنوان که سدسازی برای استان‌های سیلابی خوب است یا بد؟ این حادثه سبب شد شاید مخالفان سد سازی در ادوار گذشته لرستان و دولتمردان حرفی جدید برای مخالفت نداشتند.
به گزارش کسب و کار نیوز ، یکی از موضوعاتی که سبب مخالفت با سدسازی در لرستان بوده است زیر آب رفتن مناطق زیادی از زندگی مردم، مهاجر شدن ساکنان آنجا، زیر آب رفتن آثار تاریخی، جدا کردن اجتماعی مناطق دو طرف سد از یکدیگر، عدم تأمین حقابه برای شهرهای پایین دست سد بوده است که می‌توان به آنها اشاره کرد اما در عین حال تولید برق، کنترل سیلاب و ذخیره سازی آب چنان با اهمیت است که پروژه‌های سدسازی را همچنان جذاب می‌کند.
همچنین توسعه کشاورزی در مناطقی مثل ایران باید مبتنی بر امنیت دسترسی به آب باشد. کشاورزی پایدار با کنترل و ذخیره آب و استفاده مستمر و با برنامه از آب است که بدون وجود سد ممکن نیست.
البته در هر سدی علاوه بر رعایت اصول فنی، باید توجیهات اقتصادی قابل قبولی وجود داشته باشد به گونه‌ای که هر ریالی که در سدسازی هزینه می‌شود به همان اندازه و بیشتر بازگشت سرمایه داشته باشد و قطعاً بازگشت سرمایه از طریق ذخیره و فروش آب، تولید و فروش برق و جلوگیری از خسارات ناشی از سیل تأمین خواهد شد.
حجم سدهای ساخته شده در استان ۴ دهم درصد است
دکتر امیرحمزه حقی‌آبی استاد گروه مهندسی آب دانشگاه لرستان اظهار کرد: بارندگی‌های اخیر یک ناهنجاری اقلیمی بود که اقلیم‌شناسان روی آن بحث دارند.
وی با بیان اینکه گفته می‌شود وارد دوره ترسالی شدیم که اصلاً وجاهت ندارد، ادامه داد: با فرض اینکه وارد دوره ترسالی هم شدیم سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا دوره ترسالی جز مصیبت چه چیزی برای لرستان دارد؟
عضو هیأت علمی دانشگاه لرستان با اشاره به اینکه امسال در لرستان بیشترین میزان بارندگی را در کل کشور داشت، افزود: توزیع مکانی و زمانی بارندگی در استان مناسب نیست به عنوان نمونه ایستگاه کشور همیشه بارندگی بیشتری در طول سال دارد و سبب می‌شود میانگین بارندگی استان بالا برود واین ایستگاه ۱۱ درصد وسعت استان بارندگی دارد که از لرستان خارج می‌شود.
خشکسالی و سیل در لرستان دو روی یک سکه‌اند
حقی‌آبی با بیان اینکه خشکسالی و سیل در لرستان دو روی یک سکه‌اند، بیان کرد: باید ما کلان‌نگر باشیم تنها کنترل سیلاب فقط مطرح نیست بلکه بحث مدیریت آب در استان در سطح کلان باید دیده شود نه در استان، به عنوان دانشگاه در استان باید کلان‌نگر باشیم.
استاد گروه مهندسی آب دانشگاه لرستان گفت: بارندگی دورود نیز که نماینده ۹ درصد وسعت استان است به سزار و بختیاری می‌ریزد و از استان خارج می‌شود و پلدختر امسال برخلاف اقلیم متفاوتی که دارد پرباران‌ترین نقطه استان بود و با ت. جه به اینکه در جنوب استان است بارندگی آن بدون هیچ استفاده‌ای از استان خارج می‌شود.
حقی‌آبی عنوان کرد: سوالی که مطرح است این است که چرا در استانی که ۱۲ درصد آب‌های سطحی کشور در آن جریان دارند در حالیکه حجم سدهای ساخته شده آن ۴ دهم درصد است و این با کدام معیار عدالت‌مندانه هم‌خوانی دارد؟ این در حالیست که میزان اراضی آبی کشور ۴۶ درصد است و میانگین اراضی آبی استان ۲۳ درصد است.
نقش مخازن لرستان در معیارات خشکسالی و مدیریت بحران نادیده گرفته شده است
وی با بیان اینکه آیا پلدختر امروز از سیل آسیب‌دیده از کم‌آبی آسیب نمی‌بیند؟ در پلدختر هم سیل داریم هم خشکسالی، پس راهکار ما باید جامع‌نگر باشد، تصریح کرد: آیا بارندگی‌ها در ذخیره آب زیرزمینی تأثیری داشت؟ جواب منفی است چون زمین در بارندگی اول اشباع شده بود و این بارندگی انگار روی آسفالت قرار می‌گرفت.
این مدرس دانشگاه افزود: در بحث خشکسالی کلاهی که همیشه بر سر لرستان می‌رود این است که در لرستان خشکسالی مکانی زمانی داریم و نقش مخازن در معیارات خشکسالی و مدیریت بحران نادیده گرفته شده است.
حقی‌آبی بیان کرد: در بحث سدسازی چرا تخصیص‌های استان بلوکه شدند؟ چرا تخصیص سد معشوره را که با مکافاتی اخذ کردیم وزارت نیرو آن را بلوکه کرده است؟ درحالیکه اگر سد معشوره احداث می‌شد براساس آمار آب منطقه‌ای لرستان ۵۰ درصد آبی که به پلدختر می‌رفت کاهش می‌یافت و سیلابی که به خوزستان اینقدر خسارت به دنبال نداشت.
استاد گروه مهندسی آب دانشگاه لرستان اضافه کرد: ۶۴ درصد روان‌آب‌های ورودی به سد کرخه از بهمن تا اردیبهشت ماه است می‌توانیم بخشی از مخزن را برای سیلاب درنظر بگیریم.
بخشی از درآمد سدهای مخزنی پایین‌دست صرف خسارات سیلاب بالادست شود
این مدرس دانشگاه گفت: به مدیران ارشد و نمایندگان پیشنهاد دادیم که بخشی از درآمد سدهای مخزنی پایین‌دست صرف خسارات سیلاب بالادست شود. صرف خود طرح‌های مهندسی رودخانه و کنترل سیلاب بالادست شود.
حقی‌آبی افزود: حجم کل سدهایی که در لرستان ساخته شده ۲۰۶ میلیون مترمکعب است که با احتساب سدهای در دست ساخت و در دست مطالعه میزان این حجم ۸۷۰ میلیون مترمکعب خواهد بود، سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است که چرا این آب را نمی‌گذاریم در لرستان بماند.
عضو هیأت علمی دانشگاه لرستان بیان کرد: ۹۵۰ میلیون سهم لرستان از کرخه است و این آب به استانی پایین‌دست می‌رود که مشکل زهکشی دارد و آب روی اراضی‌ای قرار می‌گیرد که شور است در حالیکه اعلام شده است لرستان جزو ۶ استانی است که مستعدترین خاک را از لحاظ اقلیم و توپوگرافی دارد در حالیکه بخش از اراضی استان پایین‌دست جزو اراضی متوسط کشور محسوب می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: آبی که اینجا داریم با بهترین راندمان رها می‌کنیم تا به استان پایین‌دست برود و سپس در آنجا زهکشی و آبشویی کنیم و هزینه‌های طرح‌های آبیاری را انجام دهیم که جای بسی سوال دارد.
به گفته برخی کارشناسان سدسازی در کشور باید با منطق و اعتدال پیش رود و در کنار آن عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری در قالب مدیریت سیل انجام شود و هر بخشی متناسب با ظرفیت و استعداد سرزمینی توسعه یابد تا بر این اساس کاهش آسیب‌پذیری کشور در برابر سیل اتفاق افتد.
معایب سدسازی با انجام کارهای کارشناسی قابل حل است
در این خصوص مهندس محمدتقی توکلی، کارشناس آب با بیان اینکه سدسازی براساس دید کاشناسی باید انجام شود چرا که این مهم یک سری مزایا و معایب دارد، افزود: ایران کشور خشکی است که نیاز به توسعه صنعت و کشاورزی دارد و این امر مستلزم داشتن آب است.
وی ادامه داد: میزان بارندگی در کشورمان متفاوت است و خشکسالی و ترسالی داریم و نیاز است آب تنظیم شده داشته باشیم؛ از این رو باید سدسازی داشته باشیم.
این کارشناس آب با اشاره به اینکه سدسازی منجربه کنترل سیل، توسعه صنعت کشاورزی، تنظیم و مدیریت آب، تولید برقابی می‌شود و با داشتن آب می‌توانیم تولیدات خوبی داشته باشیم و از واردات محصولات جلوگیری شود چرا که واردات همیشه مطمئن نیستند و در جریان سیاسی و کشورهای صادر کننده می‌افتد و آن امنیت غذایی و ایمنی وجود ندارد، اضافه کرد: باید خودمان تولید کننده باشیم و این مهم در گروه تامین آب است.
توکلی گفت: هنگامیکه سد می‌زنیم اکوسیستم پایین دست را بهم می‌زنیم و محیط زیست خراب می‌شود و برای حقابه پایین دست مشکل ایجاد می‌شود که البته این معایب با کار کارشناسی قابل حل است که می‌توان این مشکل را با مهندسی رودخانه و حفظ موضوعات محیط زیستی انجام دهیم.
وی اضافه کرد: در برخی نقاط که کار کارشناسی انجام می‌شود و استعداد وجود دارد برای تامین نیازهای کشور و جلوگیری از خسارات ناشی از سیل باید سدسازی انجام شود.
لرستان استعداد خوبی برای سدسازی دارد
این کارشناس آب عنوان کرد: لرستان چون پربارش است و شیب اراضی آن تند است و چون کوهستانی است و بستر زمین سنگی است سیل در آن راه می‌افتد و استانی است که استعداد کشاورزی و دامداری دارد و باید به عنوان یک استان نمونه بررسی و کارشناسی شود چرا که این استان در سدسازی استعداد خوبی دارد و می‌تواند خیلی از مزایا را داشته باشد.
وی با اشاره به اینکه در لرستان ۳۲ سد پیش بینی کردیم تا انجام شوند که از این تعداد ۳۰ سد کوچک بودند که بین ۱۰ میلیون تا ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب در آنهاست و دو سد بزرگ تنگ پنج بختیاری و معشوره را لحاظ کردیم که علاوه بر کشاورزی هدفشان کنترل سیلاب بود، افزود: با بارندگی و طغیان رودخانه کشکان همیشه شهرستان‌های پلدختر، معمولان، شاهیوند و چگنی همیشه در معرض تهدید سیلاب بودند و هستند و یکی از راه‌ها برای کنترل این مهم که پیش‌بینی شده بود سد معشوره بوده است.
کوچک کردن سدها از سوی وزارت نیرو اجحاف در حق لرستان است
وی گفت: یکی از نیازهای کشاورزی کوهدشت این سد بوده و است که با انرژی کمتر و اقتصاد بهتر این مهم انجام شود و البته در دولت احمدی نژاد برای این سد تخصیص گرفته شد و کلید آن زده شد اما در دولت تدبیر و امید موضوع کوچک‌سازی مطرح شد که طرح‌هایی که پیشرفت فیزیکی کمتری دارند تعطیل شوند و متاسفانه وزارت نیرو براساس این موضوع سدهای لرستان را تعطیل و کوچک کرد و این کوچک کردن اجحافی در حق لرستان شد.
این کارشناس آب اضافه کرد: کوچک کردن سدها جلوی فرصت‌ها را از لرستان گرفت و متاسفانه سدهایی ساخته شد که یک سوم آب آنها برای مصرف بود و مابقی آن می‌ماند، به عنوان مثال اهداف اولیه برای سد مروک ۸۰۰۰ هکتار شبکه پایاب بود که تنها برای آن ۲۰۰۰ شبکه پایاب در نظر گرفتند و این کار کارشناسی و خوبی نبود چون کشور ما خشک است و هم خشکسالی دارد و هم ترسالی و می‌توان در دوران ترسالی با وجود سدها بتوانیم آب مورد نیاز را ذخیره سازی کنیم.
توکلی بیان کرد: چنانچه سدهای معشوره و تنگ پنج بختیاری اجرایی می‌شد امروز شاهد سیلاب‌های مخرب در لرستان و خوزستان نبودیم؛ البته سد تنگ پنج بختیاری جزو اهداف دز است.
وی تاکید کرد: سدسازی باید بر اساس کار کارشناسی و موقعیت مناطق و نوع اقلیمی که وجود دارد بررسی شود.
سدسازی در حوضه آبریز خلیج فارس مشکلی ایجاد نمی‌کند
توکلی با بیان اینکه سدسازی در حوضه آبریز خلیج فارس مشکلی ایجاد نمی‌کند اما در حوضه فلات مرکزی شاید جواب ندهد چون مردم از آب زیرزمینی استفاده می‌کنند، افزود: برای سد حوضیان شبکه پایاب ۳۰۰۰ هکتار لحاظ شده بود که به ۱۰۰۰ هکتار تقلیش دادند و برای آبسرده نیز ۸۰۰۰ هکتار در نظر گرفتند که به ۲۰۰۰ هکتار آن را محدود کردند و تخصیص که برای این سد منظور کردند ۶۵ میلیون مترمکعب بود که به ۲۵ میلیون متر مکعب محدودش کردند.
از دیگر کارکردهای سد می‌توان به استحصال انرژی، پرورش آبزیان و کنترل سیلاب اشاره کرد. ساخت سد در کشورهایی مانند کشور ما که در شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک قرار دارد، ضروری است چراکه باید بتوانیم در زمان بارش آب را جمع‌آوری و برای مصارف خانگی و کشاورزی ذخیره کنیم اما سدسازی اصولی دارد که اگر هنگام ساخت رعایت نشود، سدها کارکردهای خود را از دست می‌دهند.
سدهایی در استان‌های با پتانسیل ساخته می‌شود
سدسازی موضوع مهمی است بگونهایکه رضا اردکانیان، وزیر نیرو در سفر اخیر خود به لرستان و بازدید از مناطق سیل زده استان گفته بود: قطعاً به بازنگری تخصیص آب نیز خواهیم پرداخت و برای کنترل سیل، سدهایی در استان‌های با پتانسیل ساخته می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه نگاه کارشناسانه در سطح ملی باید تقویت شود، ادامه داد: نتیجه این کار دیده شدن منافع استان‌ها و سایر مناطق است.
اردکانیان اضافه کرد: هم‌اکنون وزارت نیرو به صورت جدی متمرکز بر رفع بحران و امدادرسانی است و بعد از آن احداث دیواره حفاظتی، تخصیص‌ها، جبران خسارات و دیگر موضوعات را دنبال خواهد کرد.
با توجه به وضعیت توپوگرافی لرستان کارشناسان براین باورند که با توجه به اینکه این استان ۱۲ درصد آب‌های سطحی کشور در آن جریان دارد نیاز مبرم و اولویت آن احداث سدها برای ذخیره سازی این آب‌ها برای مواقع خشکسالی است
الهیارملکشاهی، نماینده مردم کوهدشت و رومشکان در مجلس شورای اسلامی از آن دسته نمایندگانی است که با مساله سدسازی به ویژه احداث سد معشوره در شهرستان کوهدشت موافق و خواهان تخصیص عادلانه و سهم آب لرستان بوده است و اذعان داشته با توجه به اینکه سدهایی در پایین‌دست ساخته شده ضرورت دارد سهم اهالی بالادست داده شود.
وی ادامه داد: وقتی آب از استان خارج شد چطور حق ما داده می‌شود؟ در حالیکه حتی از آبی که در داخل شهرستان تولید می‌شود نیز به ما داده نمی‌شود.
نماینده مردم کوهدشت و رومشکان در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه ۵۰ درصد معدل کشور آب داریم، افزود: متاسفانه سد بزرگی در کشکان وجود نداشت تا این سیل را مدیریت کنیم.
ملکشاهی خاطرنشان کرد: در جریان ساخت سد معشوره یک نظر کارشناسی ارائه شده این بود که اگر زده شود آب کرخه کم شده و زیان جبران‌ناپذیری به گوزن‌های زرد وارد می‌شود در حالیکه اگر این سد احداث می‌شد شاهد چنین سیلاب مخرب و هزینه‌هایی که سیل ویرانگر بر مردم و دولت تحمیل کرده نبودیم.
به گفته کارشناسان ساخت سد در استان‌های بالادست سبب می‌شود که استن‌های پایین دست کمترین آسیب را ببینند و نیاز است در این راستا تدابیری کارشناسی و فنی به دور از سیاسی کاری اتخاذ شود.
ساخت برخی از سدها مبتنی بر آمایش سرزمینی نبوده است
در این خصوص علی سلاجقه، استاد مهندسی رودخانه و علوم و مهندسی آبخیز دانشگاه تهران با بیان اینکه سدها در کنترل و مهار سیل تنها نقش مسکن را دارند وتنها راهکار درمانی حکمرانی بر حوضه آبخیز است، اظهار کرد: کشور ما نیز در ساخت سد رده بالایی در سطح جهانی دارد؛ در حال حاضر ۱۷۲ سد ملی در کشور ساخته شده است که برخی از آنها عملکرد خوبی دارند و در مکان درستی ساخته شده‌اند اما ساخت برخی دیگر از آنها مبتنی بر آمایش سرزمینی نبوده است و به عنوان یک راهکار اساسی در مدیریت جامع حوضه آبخیز محسوب نمی‌شوند.
وی با اشاره به اهداف سد سازی تصریح کرد: سد محلی برای ذخیره آب و تامین آب شرب است. از دیگر کارکردهای سد می‌توان به استحصال انرژی، پرورش آبزیان و کنترل سیلاب اشاره کرد. ساخت سد در کشورهایی مانند کشور ما که در شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک قرار دارد، ضروری است چراکه باید بتوانیم در زمان بارش آب را جمع‌آوری و برای مصارف خانگی و کشاورزی ذخیره کنیم اما سدسازی اصولی دارد که اگر هنگام ساخت رعایت نشود، سدها کارکردهای خود را از دست می‌دهند.
کشور نیاز به تدوین نظامنامه حوضه آبخیز دارد
این استاد مهندسی رودخانه و علوم و مهندسی آبخیز در ادامه با تاکید بر اینکه کشور نیاز به تدوین نظامنامه حوضه آبخیز دارد، گفت: ما نظامنامه سیلاب داریم اما متاسفانه نظامنامه‌ای برای حوضه آبخیز نداریم این در حالیست که سیلاب معلول و مدیریت حوضه آبخیز علت سیل است و دستگاه‌های متولی باید قبل از وقوع بحران با عملیات آبخیزداری آن را مدیریت کنند.
سلاجقه با اشاره به اینکه راهکارهای متعددی برای استحصال آب در کشور وجود دارد، اظهار کرد: حفاظت از پوشش گیاهی و ایجاد سازه‌هایی برای مهار سیل و انتقال آن به درون زمین در مجموعه مدیریت حوضه آبخیز قرار می‌گیرند که می‌توانند سیل‌های شدید را کنترل کنند.
این استاد تمام دانشگاه تهران درباره چگونگی عملکرد سدها در کنترل و مهار سیل توضیح داد: سدها در این زمینه تنها نقش مسکنی را دارند که در «پیک» سیل آن را کنترل و پس از سر ریز شدن، دوباره آب را به پایین دست رها می‌کنند بنابراین تنها راهکار درمانی حکمرانی بر حوضه آبخیز، حفظ جنگل‌ها و مراتع و قرار گرفتن صنعت و کشاورزی در جای درست خود است.
سلاجقه در پایان گفت: در حال حاضر مدام صحبت می‌شود که سدها کشور را نجات دادند در حالیکه اینطور نیست. سدها تنها وقوع فاجعه را به تاخیر انداختند. ما باید در سدسازی‌های خود دقت کنیم که آن را چگونه، در چه مکانی و برای چه مصارفی می‌سازیم. متاسفانه سالانه ۲.۵ میلیارد تن خاک کشور از دست می‌رود و در حوضه‌های آبخیز نیز آب‌های زلالی را به دلیل عدم مدیریت از دست می‌دهیم. رفع تمام این مشکلات با مدیریت جامع حوضه آبخیز امکان‌پذیر است.
با وجود تمام اظهار نظرهای منفی و مثبت در مورد وجود سد در کشور، نمی‌توانیم این واقعیت را منکر شویم که اگر سدهای کنونی نبودند، وضعیت خسارات افزایش جدی می‌یافت اما از سوی دیگر باید به این موضوع نیز توجه کرد که سدسازی باید به صورت اصولی و رعایت تمام جنبه‌های محیط زیستی و منابع آب صورت گیرد.
گزارش از آزیتا یوسفیان خبرنگار ایسنا منطقه لرستان
انتهای پیام
