قنات های کرمان میراث فراموش شده مردمان کویر

به گزارش کسب و کار نیوز به نقل از ایرنا, ایرانیان در هزاره های متمادی با بهره گیری از خلاقیت و نبوغ خود، آب زیر زمینی را از اعماق زمین خشکیده به روی زمین منتقل می کردند و همین آبراهه ها تمدن های بزرگی در نقاط مختلف این سرزمین پهناور ایجاد کرده اند و اقتصاد و حیات در پیرامون آنها شکل گرفت.
قنات ها علاوه بر آبادانی محیط پیرامونی خود، نظام اقتصادی و ملکی خاصی را برای بهره برداران آب پایه ریزی کرد که در طول سالها اساس روابط اجتماعی و فرهنگی مردم حاشیه کویر و بیابان را تشکیل می دهد که تاثیرات آن تا امروز جریان دارد.
در دیار کویری کرمان نیز در مکان هایی که رودخانه و چشمه ای جریان نداشت، قنات ها با آبرسانی روستاها و شهرها را آباد کرده و اجتماعی از مردم با بهره گیری از آب قنات به زراعت و کشاورزی و دامداری می پرداختند و با این شیوه توانستند این استان را به یکی از قطب های کشاورزی کشور تبدیل کنند.
در دهه های گذشته با حفر چاه های عمیق و کاهش تدریجی نزولات جوی، اهمیت و کارکرد قنات ها بتدریج کمرنگ شد، اما با توجه به معضل کم آبی و خشک شدن برخی چاه ها در استان کرمان، کارشناسان مجدد به فکر احیای قنات ها افتاده و به شیوه سنتی اجداد خود رجوع کرده اند.
گردشگری نیز ظرفیت جدید قنات ها محسوب می شود و این سازه های شگفت انگیز بشری با طراحی و معماری منحصر بفرد، فرصتی برای علاقه مندان و فعالان حوزه گردشگری است تا با بازدید از قنات ها جاذبه های جدیدی را در دل زمین از نزدیک مشاهده کنند.
اهمیت قنات ها امروز به حدی است که سازمان های بین المللی مانند یونسکو به فکر حفظ این دستاوردهای ارزشمند کهن بشری افتاده اند و با ثبت جهانی قنات ها سعی در حفاظت از این میراث های فرهنگی در نقاط مختلف دنیا دارند و در سال ۹۵تعداد ۱۱ قنات از ایران در فهرست آثار جهانی یونسکو قرار گرفتند .
مرکز ساماندهی قنات های کرمان تشکیل شود
کارشناس آب های زیر زمینی و قنات های کرمان در همین رابطه به خبرنگار ایرنا گفت: بنا به مدارک و شواهد تاریخی قنات مادین شهداد کرمان قدیمی ترین قنات جهان شناخته شده است و می توان گفت نخستین قنات ها در دیار کرمان ایجاد شده اند.
محمد برشان افزود: در حال حاضر یک هزار و ۹۳۰ قنات در استان کرمان وجود دارد و قنات های منطقه بم از پرآب ترین قنات های کشور محسوب می شوند که ۲ قنات اکبرآباد و قاسم آباد بم به همراه قنات گو هر ریز جوپار به ثبت جهانی رسیده اند.
وی با بیان اینکه ۱۱ قنات کرمان به ثبت ملی رسیده اند اظهار داشت: بسیاری از تمدن ها و حیات در کویر و حاشیه آن بواسطه قنات ها بوجود آمده اند که نشان دهنده ارزش میراث تمدنی قنات ها است.
کارشناس قنات های کرمان با اشاره به اهمیت این ساخته های بشری در چرخه آب استان تصریح کرد: حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد و میزان هفت میلیارد و ۶۰۰ میلیون متر مکعب از اب شرب کرمان توسط قنات ها تامین می شود.
وی با اشاره به فراموشی اهمیت قنات ها در گذر سالیان گذشته گفت: سه عامل خشکسالی های طولانی، حفر چاه های عمیق و برداشت و استفاده بی رویه از آب های زیر زمینی توسط چاه های غیر مجاز از عوامل خشکی و کم آبی قنات ها بشمار می رود.
برشان تاکید کرد: متاسفانه بزرگترین مشکل قنات های استان کرمان، فعالیت متولیان متعدد در این حوزه است که هر کدام تصمیمات و قوانین مختص به خود را دارند و باید هر چه سریع تر مرکز مشخصی برای ساماندهی قنات ها معرفی شود.
وی با اشاره به ظرفیت و فرصت بسیار مناسب قنات ها برای گردشگری استان کرمان افزود: تعداد زیادی از قنات های ما پتانسیل جذب گردشگر را دارند و باید کمیته علمی و راهبرد مشخصی برای گردشگری این اماکن تشکیل شود.
کارشناس قنات های کرمان تاکید کرد: باید بپذیریم که قنات ها میراث ماندگار بشری هستند و مدیریت قنات را با نگاه کارشناسی به افراد خبره و آگاه واگذار کنیم تا این سازه های مفید و با ارزش به صورت صحیح احیا و حفظ شوند.
گردشگری قنات در کرمان سریع تر فعال شود
مدیر مرکز کرمان شناسی گفت: یکی از ارزش ها و شاخصه های مردم کرمان و کویر قنات ها هستند که هزاران سال قبل در اتاق فکر و با استفاده از نبوغ بشری برای زنده ماندن و ادامه حیات بوجود آمده اند.
محمد علی گلابزاده افزود: پیشینیان این سرزمین به این نتیجه رسیدند که برای زندگی بهتر باید از حداقل آب، حداکثر استفاده را نمایند و به این صورت با ابداع قنات ها حیات، کشاورزی و رفاه شکل گرفت.
وی تصریح کرد: مردم کرمان بوسیله قنات ها از دهها کیلومتر دورتر با استخراج آب از دل زمین توانستند در دامان کویر محصولات با ارزش و مهمی همچون پسته و خرما را به دنیا معرفی کنند.
مدیر مرکز کرمان شناسی با بیان اینکه قنات ها را برای نسل های آینده باید حفظ کنیم تصریح کرد: حفر چاه ضربه بزرگی به نظام ابرسانی قناتی در کشور و کرمان زده است و ما سرمایه بزرگی را در مدت کوتاهی با قیمت ارزان هدر دادیم.
وی با اشاره به خشکیدگی قنات ها در نقاط مختلف کرمان تاکید کرد: امروز قنات های پر آب استان انگشت شمار شده اند و اغلب این سازه ها کار آیی قبلی خود را ندارند که باید احیای آنها در دستور کار قرار گیرد.
گلابزاده افزود: این عجایب دست ساز انسانی جاذبه بسیار شگفت انگیزی برای گردشگران بویژه گردشگر خارجی محسوب می شود تا با شیوه سنتی استحصال آب از اعماق زمین آشنا شوند.
وی اظهار داشت: قنات ها از جزئیات و ساختاری مانند مادرچاه، مسیر، مظهر و غیره تشکیل شده است که برای گردشگران می تواند جالب و حیرت انگیز باشد و باید گرشگری قنات هرچه زودتر در استان کرمان فعال شود.
مدیرمرکز کرمان شناسی با اشاره به ثبت جهانی سه قنات استان در فهرست جهانی یونسکو تصریح کرد: جاذبه های قنات و محیط پیرامون آن اگر در حوزه گردشگری به درستی معرفی و شناسانده شود از بهترین جاذبه های کرمان خواهند شد.
قنات های جهانی کرمان
استان کرمان با جاذبه های منحصر بفرد تاریخی و طبیعی از مقاصد مهم گردشگری کشور بشمار می رود و حضور سه قنات ثبت جهانی در این استان نشان دهنده جایگاه و اهمیت ویژه قنات ها در تمدن و فرهنگ دیار کریمان است.
مدیرپایگاه قنوات شهرستان بم با اشاره ساختار منحصر بفرد قنات گفت: قنات ها شامل مادرچاه و تعدادی میله چاه، کوره یا جوب قنات و مظهر است که طول هر قنات بستگی به شیب زمین دارد و با توجه به تعداد زیادی قنات های بم بیش از ۲۰ مُغنی در شهرستان داریم که حرفه خودرا به صورت موروثی و تجربی از زمان بچگی انجام داده اند.
منیره ستار زاده افزود: طبق تفاهم نامه فی مابین اداره کل میراث فرهنگی استان کرمان با جهاد کشاورزی، وزارت نیرو و نماینده مردمی جهت ثبت جهانی قنوات اداره کل میراث وظیفه حفاظت و صیانت از ارزش های اثر و نظارت بر ضوابط حفاظتی عرصه و حریم، اداره کل جهاد کشاورزی استان کرمان متولی حفاظت فنی و نگهداری اثر از طریق مشارکت شورای محلی و وزارت نیرو یا موسسه گنجینه ملی آب متولی پژوهش و معرفی اثر و کنترل مجوزهای بهره برداری از آب و شورای محله قنات متولی نگهداری، امور اجرایی و بهره برداری و تداوم مدیریت سنتی قنات است.
وی با بیان اینکه تاکنون نقشه ای از قنات های شهرستان موجود نبوده است تصریح کرد: بعد از تهیه نقشه توسط این دفتر به تمام اداراتی که با دفتر قنات همکاری دارند نسخه ای داده می شود و همچنین این ادارات مسئولیت هایی از جمله بهسازی محوطه قنوات، پایش مشکلات بین مالکین و قنات ها و پیگیری مکاتبات و فعالیت های حفاظتی را به عهده دارند.
مدیرپایگاه قنوات شهرستان بم اظهار داشت: عوامل آسیب رسان به قنوات شامل عوامل طبیعی مانند سیل، زلزله و خشکسالی و عوامل انسانی چون حفرچاه در حریم هیدرولیکی قنات و ساخت و ساز، تخریب میل چاه به شماره می رود که در حوزه حفظ و صیانت از قنوات بم همکاری گسترده ای بین فرمانداری، شهرداری و شورای شهر بم و بروات، بخشداری ها، دهیاریها، محیط زیست، جهاد کشاورزی، وزارت نیرو و مالکین قنوات و مغنی ها صورت گرفته است.
وی با اشاره به ثبت جهانی ۲ قنات اکبرآباد و قاسم آباد بم بیان کرد: منبع تعذیه این دو قنات مشترک بوده و به عنوان قنات های جوان و دوقلو در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده اند و دفترپایگاه قنوات فعلاً مربوط به دو قنات ثبت شده جهانی است و مابقی قنات های شهرستان زیر مجموعه این پایگاه قرار دارند.
ستار زاده ادامه داد: مادر چاه دو قنات اکبرآباد و قاسم آباد بروات که در شرق شهر بم و عمق ۶۰ متری و فاصله کمتر از ۲۰۰ متر به طول ۵ کیلومتر از شرق بم به شمال بروات کشیده شده اندنیز در این فهرست قرار دارند.
وی با اشاره به اینکه مسیر تخصصی گردشگری قنوات معرفی شده است تاکید کرد: با توجه به اینکه قنات و باغ شهر وابستگی مستقیم به یکدیگر دارند این نیاز احساس می شود که در کنار هر قنات یک باغ به عنوان باغ گردشگری تعریف شود و با مجوز میراث فرهنگی به گردشگران داخلی و خارجی سرویس ارایه دهد.
مدیرپایگاه قنوات شهرستان بم افزود: در شهرستان بم بیش از ۵۰ قنات بایر و دایر وجود دارد که ۲۶ قنات مربوط به بروات، هفت قنات مربوط به بم و مابقی در نقاط مختلف شهرستان پراکنده اند که هر کدام اراضی زیرکشت بخصوص خود را دارند و در جهت ترویج فرهنگ سنت قنات داری درمحل دفترپایگاه کتابخانه ای تخصصی در حال راه اندازی است.
مدیر پایگاه میراث جهانی قنات گوهر ریز جوپار با اشاره به راه اندازی دفتر پایگاه میراث گفت: قنات گوهر ریز در دامنه کوه‌های جوپار کرمان واقع شده است و یکی از فعال‌ترین قنات‌های بخش جوپار استان کرمان محسوب می‌شود که قدمتی ۷۵۰ ساله از دوران صفویه دارد و سال ۹۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
فوزیه فرحبخش افزود: پس از ثبت جهانی این قنات در فهرست یونسکو در سال ۹۵، عملیات زیباسازی و ساماندهی محوطه ورودی و خروجی و نصب حصار و نرده‌های فلزی برای ایمن سازی سیر بازدید گردشگران انجام شده است.
وی تصریح کرد: : همچنین مرکز اسناد مربوط به این جاذبه جهانی نیز راه اندازی شده است و متخصصان حوزه قنوات و مسئولان می‌توانند با مراجعه به مرکز اسناد اطلاعات و آمار مرتبط با این حوزه را دریافت و از آن بهره برداری علمی و کاربردی انجام دهند.
مدیر پایگاه میراث جهانی قنات گوهر ریز جوپار تاکید کرد: پایش فیزیکی، حفاظت ایجابی و همچنین ساماندهی عرصه و حریم قنات میراث جهانی از اهم وظایف این دفاتر محسوب می‌شود.
با اشاره به بارندگی های مناسب امسال اظهار داشت: خوشبختانه دبی آب قنات جوپار خوب است و احتمال خشک شدن این قنات در حال حاضر وجود ندارد و هر سه ماه یکبار گزارش غلظت و سختی آب اندازه گیری و به یونسکو گزارش می‌شود.
وی افزود: در سه ماه ابتدای سال ۹۸، تعداد ۴۷۰ نفر گردشگر داخلی و خارجی از قنات ثبت جهانی گوهر ریز جوپار بازدید کردند که هر چند آمار چشمگیری نیست، اما نشان دهنده استقبال گردشگران از این جاذبه شگفت انگیز استان کرمان دارد.
فرحبخش بیان کرد: برای افزایش و جلب گردشگران داخلی و خارجی و رونق اقتصاد منطقه، با همکاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و موسسات تورگردانی، تورهای یکروزه بازدید از قنات جهانی گوهر ریز جوپار بزودی راه اندازی می شود.