صنایع پایین دستی قربانی فرار پتروشیمی ها از شفافیت

ثمانه نادری
فضایی که طی مدت اخیر در بورس کالا به ثبات قیمتی محصولات پتروشیمی‌ها به سود شرکت‌ها و صنایع پایین‌دستی انجامیده؛ با این حال نمی‌شود منکر فضای دلالی در بورس بود که خود به خود به دلیل فاصله قیمتی کالا با بازار آزاد، به افزایش قیمت این محصولات دامن می‌زند.
طبق برخی از بررسی‌ها بهانه پتروشیمی‌ها برای خروج از بورس رسیدن به فروش بلندمدت و ایجاد قراردادهای طولانی است، در حالی که به گفته کارشناسان اینها تنها بهانه‌ای است که اگر مسئولان را قانع کند، شرکت‌های پایین‌دستی را متحمل خسارت و زیان کرده است.
ابتدای مهر بود که ۵ اتحادیه صنفی از رئیس‌جمهوری خواستند که به ماجرای پتروشیمی‌ها برای خروج از بورس خاتمه بدهد. دلیل آنها این بود که در پی خروج محصولات پتروشیمی از بورس، قیمت محصولات بالا می‌رود و منافع ملی به دلیل مشکلی که در چرخه تامین مواد اولیه به وجود می‌آید، به خطر می‌افتد. در حالی که شفافیت بورس و همچنین ضوابط مشخص آن در عرضه و تقاضا که به تعادل منجر می‌شود، مانع از رشد بی‌رویه قیمت‌هاست، اما خروج پتروشیمی‌ها از بورس می‌تواند رشد بی‌دلیل قیمت‌ها را در پی داشته باشد و به همین دلیل به صنایع و تولید کشور صدمه بزند. البته کارشناسان فضای دلالی را ناشی از سیاست‌های غلط مدیریتی و همچنین مداخلات بی‌جای حاکمیتی در روند طبیعی بورس می‌دانند وگرنه در همه‌جای دنیا، بورس سازوکار ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا را می‌داند و از این نظر به ایجاد فضای رقابتی و شفاف کمک می‌کند.
پتروشیمی‌ها به دنبال قراردادهای خصوصی
مهدی پورقاضی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران در این خصوص به «کسب‌وکار» توضیح می‌دهد: روشن نیست هدف واقعی پتروشیمی‌ها برای خروج از بورس چیست، اما طبیعتا منافعی برای آن در این خروج قابل تصور است. برای مثال خروج پتروشیمی‌ها می‌تواند آنها را به سمت عرضه به صنایع مورد نظر بکشاند یا به افزایش قیمت‌ها که هدف اساسی آنهاست، منتهی شود. از طرفی شفافیت بورس خوشایند شرکت‌های پتروشیمی که قیمت‌ها و میزان عرضه را کنترل می‌کنند، نیست.
اما اخیرا خود پتروشیمی‌ها، وزیر نفت و صنعت به این خواسته اشاره کرده‌اند که به نظر می‌رسد خوشایند برخی از مصرف‌کنندگان با وجود تهدیداتی که برای صنایع به همراه دارد، بوده است. پتروشیمی‌ها می‌خواهند به بهانه قراردادهای بلندمدت از بورس خارج شوند، اما به نظر می‌رسد آنها به دنبال قراردادهای خصوصی هستند نه عمومی و به همین دلیل هم هست که برخی از مصرف‌کنندگان با این اقدام موافق هستند. برخی هم نگرانند که خارج شدن پتروشیمی‌ها از بورس آنها را در مضیقه تامین مواد اولیه قرار می‌دهد و عرضه را برای آنها محدود می‌کند.

خلل در عرضه با خروج پتروشیمی‌ها از بورس
وی با اشاره به اینکه در صورت خروج پتروشیمی‌ها از بورس، ممکن است آنها به برخی از شرکت‌ها مواد بیشتری بدهند و به برخی اصلا ندهند، می‌گوید: خروج پتروشیمی‌ها از بورس در فرایند عرضه مواد اولیه خلل ایجاد می‌کند و توازن را در عرضه این کالاها از میان می‌برد. برای مثال این شرکت‌ها طبق همین قراردادها به برخی صنایع بیشتر عرضه می‌کنند و به برخی کمتر، تعدادی از صنایع نیز به دلیل عدم تعادل در عرضه، قادر به تامین نیاز خود از طریق شرکت‌های پتروشیمی نیستند. به همین دلیل خروج پتروشیمی‌ها از بورس تبعات سنگینی برای برخی از تولید‌کننده‌ها می‌تواند به همراه داشته باشد، اما اگر این خروج در بستر آزادسازی اقتصادی و اقتصاد آزاد به طور کلی صورت بگیرد، آزادسازی قیمت محصولات پتروشیمی‌ها همسو با منافع کلی اقتصاد کشور است، اما مساله اینجاست که این فضا وجود ندارد و موانع محکمی پیش پای آن است. به همین دلیل آزادسازی برخی از بخش‌ها رانت ایجاد می‌کند و این رانت برای عده‌ای سود کلان دارد اما برای اقتصاد کشور، تولید‌کننده و عموم مردم، زیان‌آور است.