اقتصاد رفتاری و حجم نقدینگی و بازار کوچک

یادداشت

حجم نقدینگی، مفهوم برجسته این روزها، براساس گزارش بانک مرکزی در ۱۹ شهریور ۹۷، در پایان تیرماه امسال به حدود ۱۶۰۲ هزار میلیارد تومان رسیده که از تیر ماه سال قبل (۱۳۹۶) بیش از ۲۰ درصد افزایش داشته است. حجم نقدینگی و رابطه آن با تورم و نیز نبود بازار بزرگ و متنوع و البته شناخته‌شده موجب شده است که کنترل و اصلاح امور به کندی و سخت‌تر اتفاق بیفتد. این حجم عظیم نقدینگی برای سرمایه‌گذاری به سوی بازارهای محدود و شاید بی‌ثبات هجوم می‌آورد و موجب تنش و گاه بحران در آن بازارها می‌شود که فارغ از جنبه مالی آن، جنبه‌های روانی و خبری و نیز کاهش اعتماد به این بازارها در بلندمدت به واسطه نوسان بازار خواهد شد. اما آیا می‌توان برای این حجم نقدینگی فضای بیشتری باز کرد؟ قطعا با توسعه بازارها به‌ویژه بازار سرمایه می‌توان در بازه زمانی مناسبی فضای مطلوبی را برای این حجم عظیم باز کرد. فارغ از پایین بودن سطح آگاهی و شناخت جامعه از بازار سرمایه باوجود تلاش جامعه اقتصادی کشور می‌توان با راهکارهایی در حوزه اقتصاد رفتاری این بازار به زعم من اصولی‌تر را توسعه داد. نگاهی به الگوهای مناسب در حوزه توسعه بازار سرمایه، برنامه‌ریزی بلندمدت، آشنایی و جذب «بودجه توجه» بخش متوسط جامعه را توصیه می‌کند. برنامه‌ریزی‌های مدونی که در توسعه بازار کار و سرمایه به صورت سیستماتیک و مرتبط با هم شکل می‌گیرد یکی از راهکارهایی است که در بلندمدت پشتوانه‌ای مداوم و بستری مناسب را در جذب حجم نقدینگی تولیدشده با هر دلیلی در جامعه خلق می‌کند. اقتصاد رفتاری در واقع بستر مناسبی است که بتوان توسعه بازار سرمایه را در فرهنگ‌های سنتی، اشکال مختلف بازار و نگرش‌های عامه مردم اجرا کرد، پیش‌فرض‌ها، سقلمه‌ها (nudge)، غلبه تجربه‌ها بر آمار و توصیه‌های تصمیم‌سازان، همه و همه معماری انتخاب و تصمیم‌هایی است که می‌تواند بستر مناسبی برای کنترل و راهبری سرمایه‌ها و نقدینگی‌های جامعه ایجاد کند. نمی‌توان از سرمایه اجتماعی که بخش مهمی از اقتصاد نوین است در حوزه برنامه‌ریزی‌های کلان اقتصادی چشم پوشید؛ سرمایه‌هایی که حمایت و تصمیم آنها بی‌شک موثر و یاری‌دهنده سیاست‌های کلان اقتصادی است. براساس آمار رسمی سازمان تامین اجتماعی تا پایان سال ۹۵ بیش از ۱۳ میلیون بیمه‌شده اصلی تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار گرفته‌اند.
تعداد بیمه‌شدگان اصلی سازمان تامین اجتماعی
سال تعداد (نفر)
۱۳۹۰ ۱۱۴۹۷۰۸۹
۱۳۹۱ ۱۲۲۸۶۶۸۳
۱۳۹۲ ۱۲۸۰۸۰۴۷
۱۳۹۳ ۱۳۳۴۴۴۹۸
۱۳۹۴ ۱۳۷۱۱۷۲۶
۱۳۹۵ ۱۳۷۷۹۶۲۰
به‌راحتی می‌توان رشد این سرمایه اجتماعی را در پنج سال گذشته مشاهده کرد؛ سرمایه‌ای که می‌توان به پشتوانه رفتار آنها بسترسازی مناسبی کرد و با استفاده از راهکارهای اقتصاد رفتاری، نگرش‌های سرمایه‌گذاری ایشان را تغییر داد و آن را منطبق با رفتار ایشان طرح‌ریزی کرد. همه این افراد برای آینده خود صبری بلندمدت را پذیرفته‌اند و در واقع نیاز دارند حداقل بخشی از این سرمایه‌گذاری در دوران بازنشستگی زندگی ایشان را تامین کند. چه سرمایه اجتماعی مناسب‌تر از این، افرادی که با نیت سرمایه‌گذاری و با صبری بیش از دو دهه و با حجمی مناسب و دارای رشد و با حضوری همیشگی فعال هستند. به نظر می‌رسد می‌توان بخشی از سرمایه‌گذاری مداوم و معین ایشان را به عنوان توسعه بازار سرمایه در نظر گرفت و با استفاده از راهکارهای اقتصاد رفتاری این توسعه را در نگرش بخش عمده‌ای از جامعه شکل داد. در واقع بخشی از این سرمایه‌گذاری، در سیر بازه زمانی ۲۰ تا ۳۰ ساله بی‌گمان سودی موثرتر از یک پس‌انداز و مقرری ماهیانه برای ایشان به ارمغان بیاورد. این نگاه و راهکار سودآور برای سرمایه اجتماعی بیمه‌شدگان فقط بخشی از کاری است که انجام می‌شود. توسعه آگاهی و آشنایی و اعتماد به بازار سرمایه به همان میزان که افراد به تامین اجتماعی و مقرری بازنشستگی اعتماد دارند اصلی‌ترین نتیجه‌ای است که اقتصاد رفتاری به دنبال آن است. بی‌گمان این حجم سرمایه اجتماعی در مقایسه با وضعیت فعلی بازار سرمایه به نظر یک راهکار قابل تامل است که بزرگان اقتصاد و تصمیم‌سازان سیاست‌های کلان کشور می‌توانند به عنوان یک منبع منظم و قابل پیش‌بینی به آن نگاه کنند. باید بپذیریم پارادایم منابع و سرمایه‌ها در اقتصاد و تجارت نوین تغییر کرده است، باید پذیرفت سرمایه اجتماعی فارغ از یک نگاه اجتماعی یک راهکار در حوزه کلان سیاست‌گذاری‌های حاکمیتی و اقتصادی است.