رقابت بر سر حلایب وشلاتین؛ مصر چند- هیچ جلوتر از سودان

به گزارش کسب و کار نیوز، سودان و مصر تا پیش از استقلال خارطوم از انگلیس در سال ۱۹۵۶ روابط نزدیکی داشتند، اما از آن زمان تاکنون در مورد ترسیم مرزها ی مشترک به صورت جدی با هم اختلاف نظر دارند.
مرزهای دو کشور از سمت غرب به شرق در خطی مستقیم ترسیم شده تا به نزدیک کرانه های دریای سرخ و منطقه ای به نام حلایب می رسد که دو کشور حساسیت زیادی روی آن نشان می دهند.
مثلث حلایب ، یکی از مهم ترین علل اختلاف های مرزی دو کشور است و هر یک استدلال خود را برای مالکیت آن دارند. این مناقشه چندین دهه است که بدون حل ادامه دارد.
« ایمن سلامه» محقق مرکز مطالعاتی ‘العربیه' می گوید : دو کشور ادعاهای متفاوتی در خصوص خطوط مرزی دارند؛ چنین اختلاف هایی معمولا به دلیل وجود دو سند مختلف یا چگونگی تفسیر اسناد موجود است که البته باید از طریق حقوقی حل شود اما برخی کشورها ترجیح می دهند آن را از طریق سیاسی حل کنند.

** حلایب منطقه راهبردی در کرانه دریای سرخ
مثلث حلایب شامل سه شهر حلایب ، شلاتین و ابورماد است. این منطقه با۲۰هزار و ۸۵۰ کیلومتر مربع مساحت ( دو برابر مساحت لبنان) در مقایسه با مساحت دو کشور بزرگ نیست. شمار ساکنان آن بین ۳۵ تا ۴۰ هزار نفر تخمین زده می شود.
در این منطقه قبایلی زندگی می کنند که در طول تاریخ در هر دو کشور ریشه داشته اند و به سادگی در این مناطق رفت و آمد می کرده اند زیرا حضور این قبایل در این منطقه پیش از ترسیم خطوط مرزی بوده است .
منطقه حلایب اهمیت راهبردی برای مصر و سودان دارد، مصر آن را عمق استراتژیک خود می داند زیرا در مرزهای جنوبی این کشور در کرانه دریای سرخ قرار دارد و ممکن است از این منطقه خطر مصر را تهدید کند و از سوی دیگر سودان آن را عاملی مهم برای حفظ یکپارچگی و حفظ ثبات سیاسی خود به ویژه پس از جدایی سودان جنوبی می داند، و از نظر تجاری و اقتصادی اهمیت زیادی برای آن قائل است.
گفته می شود در منطقه حلایب منابع معدنی از جمله منگنز به وفور یافت می شود البته بحث اکتشاف نفت و معادن دیگر بر اهمیت آن افزوده واختلاف ها را افزایش داده است. زمین های حاصلخیر کشاورزی وشیلات از دیگر علل اهمیت این منطقه است.

**ریشه های تاریخی اختلافات مرزی
حضور همزمان انگلیس در مصر و سودان منجر به تعیین خطوط مرزی دو کشور شد . انگلیس به تجزیه سرزمین های تحت فرمان حکومت عثمانی چشم داشت و این گونه در سال ۱۸۹۹ توافقنامه ای با مصر در خصوص ترسیم خطوط مرزی امضا کرد که بر اساس آن، حدفاصل مرزهای سودان و مصر مدار ۲۲ درجه شمالی است. بر اساس این توافقنامه، مثلث حلایب جزء مصر محسوب می شد اما سه سال بعد یعنی در سال ۱۹۰۲ تغییراتی در این خطوط به بهانه تسهیل جابجایی افراد قبایل البشاریه سودان و العبابده مصر صورت گرفت و این تغییرات باعث ایجاد مناقشه ای میان دو کشور به نام حلایب و شلاتین شد . در سال ۱۹۰۲، این مناطق به صورت غیر رسمی به عنوان بخشی از خاک سودان در نظر گرفته شد.
سودان در سال ۱۹۵۶میلادی استقلال خود را از انگلیس اعلام کرد . گفته می شود نخستین بار که بحث اختلافات مرزی میان دو کشور به صورت جدی مطرح شد، سال ۱۹۵۸بود که دولت مصر یادداشتی برای دولت سودان ارسال و در آن به تصمیم خارطوم برای برگزاری انتخابات در این منطقه اعتراض کرد. در این نامه اشاره شده بود که سودان برخلاف توافقنامه سال ۱۸۹۹ عمل کرده و منطقه واقع در شمال شهر «وادی حلفا» و منطقه اطراف حلایب و شلاتین در سواحل دریای سرخ را از جمله حوزه های انتخاباتی خود اعلام کرده است.
البته باید گفت اختلاف بر سر این منطقه، از سال ها پیش از استقلال این کشور نیز وجود داشت. روزنامه سودانی «الراکوبه» در این خصوص نوشت: سال ۱۸۹۹میلادی، مصر و انگلیس توافقنامه ای امضا کردند و این منطقه تحت حاکمیت مصر درآمد اما در سال ۱۹۰۲، انگلیسی ها آن را بخشی از خاک سودان دانستند. در سال ۱۹۵۸میلادی، مصر تصمیم گرفت منطقه حلایب را ضمیمه خاک خود کند. جمال عبدالناصر رئیس جمهوری وقت مصر با اعزام نیروهای ارتش آن را منطقه نظامی اعلام کرد. این اقدام نزدیک بود منجربه جنگ شود اما سرانجام این منطقه تحت کنترل مشترک دو کشور درآمد .
این روزنامه سودانی افزود: در سال ۱۹۸۱، اختلافاتی بر سر اکتشاف منابع زیر زمینی در این منطقه میان دو کشور زمان حکومت انور سادات و جعفر النمیری رئیسان جمهوری دو کشور در گرفت اما منجربه درگیری نشد.
در سال ۱۹۹۵میلادی، شایعاتی در خصوص تلاش برای ترور حسنی مبارک در نشسست سران آفریقایی در آدیس آبابا منتشر شد . آن زمان مصر، سودان را به تلاش برای ترور مبارک متهم کرد. پس از آن رئیس جمهوری مصر با مشارکت کشورش در مذاکرات سیاسی در مورد اختلاف های مرزی میان دو کشور در این منطقه مخالفت کرد و در سال ۲۰۰۰میلادی نیروهای مصری بار دیگر و به طور کامل کنترل حلایب و شلاتین را به دست گرفتند و نیروهای سودانی را بیرون کردند.
در سال ۲۰۰۴ سودان از مصر به سازمان ملل شکایت کرد و در سال ۲۰۱۰عمر البشیر این منطقه را حق سودان و بخشی از خاک آن دانست و قرار شد در انتخابات سودان حوزه انتخاباتی باشد. در سال ۲۰۱۱انتخابات مجلس مصر برگزار شد و از مردم این منطقه نیز به عنوان بخشی از مصر رای گیری شد. در سال ۲۰۱۴ انتخابات مصر در این منطقه برگزار شد و در همین سال عمر البشیر اعلام کرد حلایب و شلاتین بخشی از سودان است اما به خاطر آن با مصری ها نمی جنگد. در همین سال کمیته انتخابات سودان اعلام کرد در سال ۲۰۱۵ از مردم این کشور در انتخابات سودان رای گیری می شود اما سودان موفق به برگزاری انتخابات در آن جا نشد.
تارنمای خبری «الجزیره» قطر نوشت: با وجود این که سودان بارها به سازمان ملل شکایت کرده است این پرونده همچنان باز است و به جایی نرسیده است. این منطقه با گذشت بیش از ۶۰ سال از استقلال سودان، همچنان مورد مناقشه و اختلاف دو کشور است.

**استدلال های سودان برای مالکیت بر این منطقه :
۱- سودان می گوید از مدت ها پیش و از سال ۱۸۹۹ که تغییراتی در توافقنامه مرزی میان دو کشور صورت گرفت، کنترل این مناطق را در دست داشته است وکمیته مشترکی که شماری از مقام های مصری نیز عضو آن بودند گزارشی آن زمان ارائه کردند که نشان می داد مثلث حلایب و شلاتین محل سکونت قبایل سودانی است.
۲- مصر وضعیت موجود یعنی کنترل سودان بر این مناطق را سال ها قبول داشته و سال ها قبل از استقلال سودان نیز در سال ۱۹۵۶به آن اعتراضی نداشته است که بر اساس قوانین بین الملل این سند محکمی مبنی بر حقاینت سودان در این خصوص محسوب می شود.
۳- اصل حفظ مرزهای به ارث رسیده از دوران استعمار نیز استدلال دیگر سودان بر مورد حقانیت مالکیت بر این منطقه است؛ سودان می گوید مرزهای کنونی اش را از دوران استعمار به ارث برده است و بسیاری از نهادهای بین المللی و از جمله سازمان وحدت آفریقا(اتحادیه افریقای کنونی ) نیز این مرزها را به رسمیت شناخته است و همچنین کنفرانس سران کشورهای آفریقایی که در سال ۱۹۶۴در قاهره برگزار شد، این نوع ترسیم مرزها را را به رسمیت شناخت.
۴- وقتی مصر سودان را به عنوان یک کشور مستقل در سال ۱۹۵۶ به رسمیت شناخت، هیچ گونه تحفظی در مورد مرزهای مشترک که تا آن زمان وجود داشت، از خود نشان نداد.

**استدلال های مصر برای مالکیت بر مثلث حلایب و شلاتین:
۱- تغییرات اداری که سال ۱۹۰۲در مرزهای مشترک دو کشور صورت گرفت ،تنها برای مراعات مسائل انسانی بود تا قبایل به راحتی بتوانند با هم در ارتباط باشند ، این تصمیم هیچ ربطی به مساله ترسیم مرزهای مشترک ندارد و این موضوع نمی تواند تاثیری بر حاکمیت مصر بر این مناطق داشته باشد.
۲- اینکه سودان می گوید از سال ۱۹۰۲ کنترل مثلث حلایب و شلاتین و ابورماد را در دست داشته و به همین دلیل این مناطق بخشی از خاک سودان است، ادعایی نادرست است زیرا حاکمیت بر این منطقه باید به روش های مسالمت آمیز و بدون اعتراض و مخالفت طرف مقابل باشد .رفتارهای بعدی مصر در خصوص اقدامات اجرایی سودان در این منطقه در سال ۱۹۵۸ نشان داد مصر حاکمیت سودان بر این مناطق را قبول نداشته است زیرا بارها دولت مصر در این خصوص اعتراض رسمی کرده است.
۳- تغییرات اداری سال ۱۹۰۲، نمی تواند در توافقنامه ترسیم مرزهای مشترک دو کشور در سال ۱۸۹۹ تاثیری داشته باشد.
۴- اداره مثلث حلایب و شلاتین و ابورماد توسط سودان طی مدتی محدود، به این کشور هیچ حقی نمی دهد و باعث از بین رفتن حاکمیت مصر بر این منطقه نمی شود زیرا حق قانونی مصر بر اساس توافقنامه سال ۱۸۹۹ به اثبات رسیده است.
۵- رفتار مصر پس از اقدامات اجرایی سودان در سال ۱۹۵۸در این منطقه نشان می دهد دولت مصر به هیچ وجه حاکمیت سودان بر این مناطق را نپذیرفته است.
۶- سودان که می گوید از سال ۱۹۰۲ اداره این مناطق را بر عهده داشته است، این دلیلی برای اثبات حقانیت آن نمی تواند باشد زیرا آن زمان سودان کشوری مستقل و دارای شخصیت حقوقی و به رسمیت شناخته شده نبود ، زمانی که سودان به استقلال دست یافت و در سال ۱۹۵۸ یعنی دو سال پس از استقلال ، دست به اقداماتی در این مناطق زد که با اعتراض مصر مواجه شد .
۷- مصرهیچ معاهده یا توافقنامه بین المللی در مورد اعمال تغییرات در خصوص ترسیم مرزهای سال ۱۸۹۹ امضا نکرده است.
۸- قبایل بزرگ در مثلث حلایب یعنی الرشایده، العبابده و البشایره خود را مصری می دانند و موافق برگزاری انتخابات سودانی در آن نبوده اند.
با این که نزدیک به ۷۰ سال از استقلال سودان می گذرد، توافقی در مورد این اختلاف حاصل نشده است اند. چند روز پیش نیز «ابراهیم غندور » وزیر خارجه سودان که به تازگی برکنار شده، گزینه نظامی و همچنین برگزاری همه پرسی در این منطقه را رد کرد و گفت فقط با گفت و گو یا داوری بین المللی باید حل شود.
منطقه حلایب اکنون تحت کنترل مصر است و حتی مصر، زمان انتخابات ریاست جمهوری این کشور که اواخر اسفند برگزار شد، حوزه های رای گیری در این منطقه ایجاد کرد، ارتش مصر نیز از ارتش سودان بسیار قدرتمند تر است بنابراین در این منطقه دست بالا را دارد. از سوی دیگر سودان با این که در تجاوز به یمن وارد ائتلاف سعودی شد و شماری نظامی به یمن اعزام کرد ، از حمایت کشورهای منطقه مانند عربستان برخوردار نیست و حتی سال گذشته زمان ترسیم مرزهای مشترک دریایی مصر و عربستان، سودان به این امر اعتراض کرد که حقوق ما در دریای سرخ پایمال شده است اما اعتراضش به جایی نرسید.
سودان این روزها در موضع ضعف قرار دارد، با مشکلات شدید اقتصادی مواجه است و حتی وزیر خارجه آن هفته گذشته گفت، اجاره بهای سفارت خانه ها و حقوق برخی دیپلمات ها و سفیران این کشور از چند ماه پیش پرداخت نشده است در نتیجه توان واکنش جدی در این خصوص را ندارد و با گذشت بیش از ۲۰ سال از کنترل مصر بر این منطقه، نمی توان انتظار داشت در آینده نزدیک بتواند کاری انجام دهد زیرا متحدانس را از دست داده و با کشوری مانند عربستان هم پیمان شده است که به سودادانی ها فقط به چشم مزدور نگاه می کند و ارزش چندانی برایشان قائل نیست.
خاورم **۲۰۴۱** ۱۰۴۹