تکنولوژی فقط بخشی از راه حل بحران آب است

انوش نوری اسفندیاری، عضو شورای راهبردی اندیشکده تدبیر آب ایران در گفت و گو با ایرنا پلاس، عوامل بروز بحران آب را بررسی کرده، اما می گوید تکنولوژی فقط بخشی از راه حل بحران آب است.
گفت و گوی خبرنگار ایرنا با نوری اسفندیاری و پاسخ های فنی او را در ادامه می خوانید:

** با توجه به تاکید فناوری آب به افزایش کارایی آب، مسئله آب کشور تاچه اندازه متاثر از کارایی بطور اعم و تکنولوژی بطور اخص است؟

-بخشی از مسئله آب کشوربه «کارایی» و بخش مهمتری به «اثربخشی» مربوط است که ازنظرمدیریتی دو مولفه «بهره وری» را تشکیل می دهند. کارایی به درست استفاده کردن آب در یک مصرف توجه دارد و اثربخشی به انتخاب درست نوع مصرف می پردازد. مشکل کارآیی و اثربخشی هم تا حل نشود، هر نوع سرمایه گذاری و اقدام زیربنایی و تولیدی و سرمایه گذاری خارجی در مظان تردید و ریسک و ناپایداری قراردارد.
مثلا اگر گفته می شود بهره وری اقتصادی آب در کشورما ۵۰ سنت در متر مکعب است، این نشان دهنده وضعیت نامناسب و حتی وخیم از نظر کارایی و اثربخشی اقتصادی است. اما کارایی و اثربخشی به هدفهای دیگرتوسعه مانند انصاف و پایداری محیط زیستی هم توجه دارد که کارایی اقتصادی به آنها نمی پردازد.
کارایی اقتصادی شامل کارایی «فنی» و کارایی «تخصیصی» است. فناوری یکی ازمولفه های موثر بر کارایی فنی است. کارایی فنی با توجه به نوع رابطه بین نهاده و ستاده یک فعالیت معین، مثلا مقادیرمختلف آب و تولید محصول مشخص می شود. کارایی تخصیصی به نحوه تقسیم و توزیع مقدار مشخص آب به فعالیت های مختلف و تعیین ترکیب فعالیت ها توجه دارد. فناوری عمدتا برکارایی فنی موثراست و کارایی تخصیصی وابسته به مدیریت و فضای کسب و کاراست. در پیشرفتهای فناورانه آب، ما با طیف گسترده ای از انتخاب های گوناگون در فعالیتهای داخل بخش آب برای تامین و عرضه آب و در بخشهای مولد که متقاضی آبند، روبرو هستیم. برای مدیریت تقاضای آب، ما با انتخاب های مختلف از تکنولوژی های آب اندوز در مصارف خانگی، صنعتی، تجاری و کشاورزی مواجه هستیم. علاوه بر چنین فناوریهایی، ما می توانیم از فناوریهای «یاریگر» مانند دستکاری ژنتیکی و تولید گیاهان تراریخته، کاهش هزینه های انرژی و نظایر آن نیز کمک بگیریم.
اما علاوه بر فناوری، عوامل دیگر مانند کیفیت و چگونگی عوامل تولید مانند مدیریت، کار، زمین و سرمایه هم بر کارایی اقتصادی تاثیر دارند.

استفاده ازتکنولوژی نیز می تواند همراه با مخاطرات متعددی باشد.ازجمله آنها می توان به مخاطرات عدم تناسب با بافتار اقتصادی، مخاطرات سیستمی و مخاطرات فرهنگی اشاره کرد. آشکارترین مخاطرات اقصادی فناوری، عدم امکان پشتیبانی و بالابودن هزینه های نگهداری و بهره برداری و استهلاک تکنولوژی انتخاب شده است که به کرات بویژه در کشورهای در حال توسعه مانند ایران تجربه شده است. مخاطرات سیستمی زمانی اتفاق می افتد که تامین یک هدف لزوما به معنی تامین هدف مهمتر از نظر برنامه ریزی کلان نیست. مثلا بالارفتن کارایی آب در مزارع، لزوما به معنی کاهش برداشت اضافی از ذخایر آب زیرزمینی نیست. چون آب صرفه جویی شده ممکن است به مصرف توسعه سطح کشت برسد. و بالاخره مخاطره فرهنگی ناظر بر رشد بی رویه، بعد فرهنگ ابزاری و تضعیف فرهنگ هویتی است. این فرهنگ هویتی است که باید متوجه و مراقب ریشه ها، دلایل و هدف غایی استفاده ازتکنولوژی باشد.
بنابراین با توجه به عوامل مختلف موثر در ایجاد مسایل بهره وری اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی آب کشور، حتی انتخاب و استفاده صحیح از تکنولوژی عمدتا بر بخشی از عوامل موثر بر کارایی فنی می تواند اثرگذار باشد و فناوری تعیین کننده همه اتفاقات خوب نیست.

** توسعه تکنو لوژیک بیشتر مورد توجه چه گروه هایی در جامعه است؟

– تکنوکراتها شامل مدیران و کارشناسان مجموعه های فنی-مهندسی و سیاستگذاران. با توجه به نوع سمت گیری برنامه های توسعه و تاکیدی که بر ایجاد و بهره برداری از سازه ها و تجهیزات مدرن و وارداتی شده است، این توجه منجربه نوعی تسلط فرهنگی مهندسین بر فضای تصمیم گیری و سیاستگذاری کشور در زمینه آب شده است.

** افزایش کارایی چه ارتباطی با اثربخشی به منظور بهبود اجرای خطمشی ها، هدفها و رویه های اقتصادی، اجتماعی و مدیریت مسئله آب کشوردارد؟

– اثر بخشی با میزان تحقق هدف های تعیین شده سر و کاردارد. نگاهی به عملکرد بخش آب در برنامه های مختلف به راحتی می تواند مشخص کند که نتایج برنامه ها عمدتا تحت تاثیر کاستی در سیاستها، جهت گیریها و انتخابهای نادرست است. چه در زمینه ایجاد موازنه میان هدف امنیت آبی و تولیدات کشاورزی در کشور و یا بعبارت دیگر موازنه اشتغال مولد در بخش کشاورزی و غیر کشاورزی در روستاها و چه در زمینه ایجاد موازنه بین هدفهای اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی و یا توسعه متوازن منطقه ای. این موارد چندان ربطی به کارایی ندارد، به اثربخشی مربوط است. این نتیجه انتخاب های غلط مکانها و نوع فعالیتهاست که استانهای پرآب مانند استانهای غربی و خوزستان را مهاجرفرست واستان های کم آب فلات مرکزی را مهاجرپذیر کرده و طرحهای پرهزینه و بعضا ناتمام انتقال آب را روی دست کشور گذاشته است.

** باتوجه به چنین تحلیلی تاچه اندازه تحلیل و پیشنهاد نخست وزیر اسراییل را اثربخش می دانید؟

– پیشنهاد ارائه شده نوعی برخورد سیاسی-فرهنگی و جنگ روانی محسوب می شود. این اظهارات به افزایش کارایی فنی بدون توجه به مخاطرات استفاده نادرست از تکنولوژی در بخش آب و سایربخش ها متکی است. بنابراین به اثربخشی در بهره وری اقتصادی و تامین هدفهای اجتماعی و زیست محیطی نمی تواند توجهی داشته باشد و پاسخگوی دغدغه های جدی در این زمینه ها نیست. اما با توجه به نقطه ضعف کشور به لحاظ تسلط فرهنگی، ملاحظات فنی و مهندسی در انتخابها و ضعف دانش اجتماعی، متاسفانه می تواند در کوتاه مدت تاثیراتی بر جای بگذارد. دراین میان اقدام ریشه ای و درست، ایجاد جو فرهنگی منصفانه و دوراندیش و انتخاب گر برای حل مسایل و مشکلات بخش آب کشوراست.

**گروه اخبار چندرسانه ای** ایرنا پلاس**