ماهیان خاویاری؛سرمایه ای که از دست رفت!

وی با اشاره به این که کشور ایران به سبب داشتن حوزه‌های آبریز متعدد و متنوع، برای پرورش ماهیان سردآبی، گرم آبی و ماهیان خاویاری بسیار مناسب است تصریح کرد: حوزه‌های آبریز شمال و جنوب کشور به طور مناسب مورد استفاده قرار نگرفته است.

بهمنی خاطرنشان کرد: طبق آمار شیلات ایران در سال ۹۵ میزان صید و پرورش آبزیان در کشور به یک میلیون و ۲۰ هزار تن در سال رسید که از این مقدار حدود ۶۰۰ هزار تن مربوط به صید و مابقی متعلق به بخش آبزی پروری است.

ماهی، پروتئینی سودمند در زنجیره غذایی انسان

عضو هیئت علمی دانشگاه رودکی تنکابن با اشاره به خواص متعدد استفاده از مصرف ماهی در زنجیره غذایی انسان با مقایسه مصرف سرانه ماهی در ایران و سایر کشورها گفت: مصرف سرانه ماهی در ایران به ازای هر نفر در سال ۱۰ کیلوگرم است که این مقدار در دنیا ۱۹ کیلوگرم، در کشورهای اروپایی و آمریکا ۳۰ تا ۴۰ کیلوگرم و در ژاپن که بیشترین میزان مصرف این ماده غذایی را دارد به ۷۰ کیلوگرم درسال رسیده است.

دکترای فرآوری محصولات شیلاتی در خصوص فواید استفاده از مصرف ماهی افزود: با توجه به این که ۲۰ درصد از وزن ماهی را پروتئین تشکیل می‌دهد، یک ماده غذایی مفید و به صرفه بوده و با داشتن اسیدهای آمینه ضروری برای بدن انسان و انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی متنوع لزوم استفاده از آن در زنجیره سبد غذایی خانوار واجب به نظر می‌رسد.

مشکلات واردات، اولین حلقه مفقوده زنجیر تولید

این محقق و پژوهشگر نواقص موجود در واردات تخم چشم زده و خوراک ماهی که جزء حلقه های ابتدای زنجیر تولید هستند را بسیار بزرگ و تنش زا دانست و یادآور شد: واردات در تمام فعالیت‌ها وجود داشته و هیچ کشوری نمی‌تواند ارتباط خود را با دنیا قطع کند، با این وجود همواره واردات در صنعت شیلات کشور دارای مشکلات متعددی بوده که به ویژه در سال‌های اخیر با بازگشت و افزایش تحریم‌ها این تنگناها مضاعف شده است.

بهمنی با بیان این که با گسترش شیلات در کشور و به تدریج با افزایش جمعیت، پیشرفت در حوزه شیلات صورت نگرفت، تصریح کرد: نیاز به گسترش این صنعت چه در زمینه واردات تخم ماهی و خوراک با افزایش شرکت‌های وارد کننده و هم‌چنین انجام تمهیدات لازم نظیر تولید و پرورش تخم ماهی شناسنامه‌دار در ایران برای رسیدن به خودکفایی امری حیاتی در صنعت شیلات محسوب شده که باید در دستور کار قرار گیرد.

نیاز به بروز رسانی و تجهیز بدنه شیلات کشور

استاد دانشگاه رودکی تنکابن صنعت شیلات را به خصوص در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا دهه ۷۰ مناسب ارزیابی کرد و افزود: استحصال در آن دوره و عواید حاصل از آن در زمینه ماهیان خاویاری، سردآبی و گرم آبی بسیار خوب و درآمدزا بود اما با افزایش جمعیت و تقاضا، افزایش آلودگی‌های زیست محیطی و هم‌چنین کمبود منابع آبی موجود این حوزه آسیب دید و اکنون نیاز به بروز رسانی مجموعه شیلات و تزریق تکنولوژی و بهره‌گیری از سیستم‌های پیشرفته ضروری است.

وی گفت: شیلات ایران در سال‌های اخیر بازدهی کافی و موردنظر خود را از دست داده است.

آلودگی منابع آبی بزرگترین ضربه به شیلات مازندران

بهمنی در رابطه با آلودگی آب در رودخانه و دریای خزر تاکید کرد: عمده مشکل دریا و رودها در شمال، آلودگی زیست محیطی است که مربوط به ورود انواع فاضلاب‌ها به منابع آبی و به مخاطره انداختن فعالیت آبزیان می‌شود.

وی تصریح کرد: اگر مانع معضلات نشویم قطعا در آینده آسیب‌های جبران ناپذیری به آبزیان و صنعت شیلات وارد خواهد آمد.

این محقق و استاد دانشگاه با اشاره به وجود ۲۷۰۰ کیلومتر نوار ساحلی در کشور که ۹۰۰ کیلومتر آن متعلق به شمال است، گفت: عرصه وسیع سواحل شمالی در صورت آلودگی‌های زیست محیطی که البته هم اکنون نیز تا حدودی شاهد آن هستیم باید مورد پالایش و نظارت دقیق قرار گرفته و نسبت به ورود آلودگی به ویژه فاضلاب‌ها به آن، تصمیمات عاجل و جدی گرفته شود.

استخرهای پرورش ماهی غیراصولی پیامد مدیریت نادرست در سال‌های گذشته

بهمنی با بیان بحران خشکسالی در کشور در سال‌های اخیر در مورد مشکلات استخرهای پرورش یادآور شد: دادن مجوزهای متعدد و بی‌رویه به واسطه ناکارآمدی و تصمیمات غیرکارشناسانه مدیران وقت در سال‌های گذشته عواقب و آسیب‌های امروزی این حوزه را به دنبال داشته و بحران کم آبی اخیر بر آن دامن زده است.

وی در ادامه افزود: آسیب‌هایی نظیر مشکلات زیست محیطی رودخانه‌ها به جهت احداث پرورشگاه‌ها بر سر راه و در مسیر رودخانه، ورود آب‌های آلوده سرریز شده از این استخرها به رودخانه بدون بررسی داشتن شاخص‌های زیست محیطی، آسیب به استخرها بر اثر طغیان‌های فصلی رودخانه به دلیل ساخت و ساز در کف رود و دلایل متنوع دیگر مشکلات این حوزه است.

بهمنی یادآور شد: تمامی این مشکلات نشان از ناکارآمدی مسئولان وقت دارد؛ چراکه بدون درنظر گرفتن پیامدهای ناشی از صدور مجوزهای بی‌رویه، منابع طبیعی و آبی را فدای توسعه و اشتغال کردند.

این استاد دانشگاه در رشته فرآوری محصولات شیلاتی با بیان راهکارهایی در زمینه مشکل استخرها گفت: جا به جایی و نقل و انتقال استخرها علاوه بر این که مقرون به صرفه نبوده، بلکه عملیاتی نیز نخواهد بود؛ بنابراین شیلات با اعمال محدودیت‌هایی نظیر تجمیع برخی استخرهای کوچک، بررسی نحوه مصرف آب با کنترل آب ورودی و خروجی استخرها برای جلوگیری از مصرف بهینه منابع آبی می‌تواند با اعمال نظارت بیشتر مشکلات را مرتفع کند.

بهمنی در مورد تجهیز و بروز رسانی سیستم‌های استخر پرورش ماهی خاطرنشان کرد: استفاده از تکنولوژی روز دنیا نظیر سیستم‌های متراکم و فوق متراکم، بازدهی در مقیاس سطح را بالا برده و سبب رونق بیشتر با صرف هزینه و منابع آبی کمتر می‌شود.

ماهیان خاویاری فرصتی که از دست رفت

عضو هیئت علمی دانشگاه رودکی تنکابن استفاده ناصحیح از ظرفیت بالای ماهیان خاویاری دریای خزر را فرصت سوزی دانست و تصریح کرد: در سال‌های نه چندان دور ۹۰ درصد خاویار جهان در دریای خزر توسط ایران و روسیه تامین می‌شد؛ اما با گسترش آلودگی و عدم پیش‌بینی‌های لازم، تولید چندهزار تنی ایران اکنون به چند صد کیلو تقلیل یافته و کشورهای دیگر دنیا مانند چین و آمریکا با پیشرفت در این زمینۀ پرسود، گوی سبقت را از ایران ربودند.

بهمنی با بیان این‌که در حال حاضر تمهیداتی در حوزه ماهیان خاویاری اندیشیده شده و با ایجاد ایستگاه‌های متعدد تحقیقاتی کارهای خوبی صورت گرفته است افزود: در غرب گیلان و شرق استان مازندران مکان‌هایی افتتاح شد تا با ایجاد پرورشگاه‌هایی برای رشد و تکثیر ماهیان خاویاری این نقص هرچه زودتر رفع شود.

صنایع تبدیلی نیازمند حمایت و تبلیغات گسترده

وی تنوع فراوان محصولات و فرآورده‌های تولید شده از ماهی مانند تن، سوسیس و کالباس ، کیک و چیپس ماهی را دارای ظرفیت بالای فعالیت صنایع وابسته در این شاخه دانست و اظهار کرد: تعداد شرکت‌های فعال و مرتبط در این زمینه بسیار کم بوده و به دلیل عدم تبلیغات گسترده و هم‌چنین عدم پوشش و حمایت دولت و دستگاه‌های ذیربط بسیاری از آنان در حالت نیمه فعال یا تعطیل به سر می‌برند.

این محقق و پژوهشگر با بیان این که صنعت شیلات با جوانب فعالیت متنوع دارای توان بالای کار، توسعه و اشتغالزایی است گفت: متاسفانه تمام این ظرفیت‌ها به ویژه در صنایع تبدیلی مغفول مانده و صنعت شیلات روز بروز لاغرتر می‌شود.

بانکداری در ایران عامل ناکامی تولید و صنعت

عضو هیئت علمی دانشگاه رودکی تنکابن با اشاره به موانع فراوان بخش تولید در تمام صنایع، بانک‌ها را مهم‌ترین عامل ناکامی تولید و صنعت دانست و تصریح کرد: سیستم‌های حال حاضر بانکی کشور نه تنها کمک کننده نبوده بلکه مانع از ادامه فعالیت در حوزه تولید و صنعت شده و نقش عامل بازدارنده را با اعمال سیاست‌های به شدت نادرست داشته است.

وی اصلاح سیستم بانکی کشور و اعطای تسهیلات ویژه به تولیدکنندگان با بهره بانکی بسیار پائین را از شیوه های اصلاحی در این زمینه دانست و خاطرنشان کرد: با توجه به سودهای کلان نظام کنونی بانکداری کشور که سبب مقروض شدن و ورشکستگی تولیدکننده شده پیشنهاد می‌شود تسهیلات کم بهره و مدت دار با نظارت مستقیم نهادهای ذیربط به این حوزه‌ها اختصاص یابد.

آموزش و ترویج دیگر حلقه مفقوده زنجیر تولید

دکترای شیلات و استاد دانشگاه رودکی تنکابن بحث آگاهی، اطلاع رسانی و ترویج  را در صنعت شیلات مهم دانست و یادآور شد: بخش آموزش و ترویج در تمامی فعالیت‌های کشاورزی و شیلات بسیار ضعیف بوده و این از جمله مواردی است که ضربه سختی به بدنه این صنعت در کشور زده است.

بهمنی با اشاره به این‌که افرادی به دنبال احداث و ایجاد پرورشگاه‌ها و تولید در عرصه آبزی پروری و صیادی هستند که هیچ گونه تخصص و آگاهی در این زمینه ندارند، گفت: افرادی به این بخش ورود پیدا می‌کنند که اغلب دارای تمکن مالی بالایی بوده و بتوانند از عهده دریافت و بازپس دهی تسهیلات برآیند؛ در نتیجه تعداد افراد متخصص و فارغ التحصیلان شیلات فرصتی کمی برای حضور در این عرصه خواهند داشت.

وی بر ورود و استفاده از سیستم‌های نوین و مدرن امروزی در جهت کاهش سرمایه و منابع آبی تاکید و خاطرنشان کرد: مهم‌ترین دلیل عدم بهره گیری از شیوه‌های مدرن، عدم آگاهی و ترویج در زمینه شیلات است؛ با اطلاع رسانی در این حوزه و استقرار دستگاه‌های پیشرفته مانند سیستم مداربسته که در آن تنها به روزانه ۵ تا ۱۰ درصد آب ورودی به استخرها نیاز است می‌توان تا میزان قابل توجهی از هدر رفت منابع آبی جلوگیری کرد.

چترهای حمایتی دولت در حوزه شیلات

بهمنی با اعلام این که در حال حاضر بستر برای تولید مناسب نیست، خاطرنشان کرد: منابع آبی در حال کاهش بوده و از طرف دیگر تحریم‌های به وجود آمده، واردات تخم چشم زده ماهی را دچار مشکل کرده است، به همین جهت دولت باید با اعمال سیاست‌های درست و نظارتی این چالش‌ها را برطرف کند.

این محقق و پژوهشگر با یادآوری نواقص چرخه تولید از ابتدا تا انتها به بیان سایر تمهیدات دولت در حوزه پیشرفت شیلات اشاره کرد و افزود: کمک به تولید غذای با کیفیت در مقایسه با غذاهای ماهی وارداتی، تولید تخم ماهی شناسنامه‌دار در کشور برای جبران تهدیدها و مشکل ورود تخم ماهی از خارج، فرآوری و عرضه مناسب می‌تواند کمک موثری در توسعه صنعت شیلات کشور باشد.

وی افزود: هم‌چنین توزیع به موقع ماهی به بازار کشور به دلیل فسادپذیری بیشتر آن نسبت به سایر پروتئین‌های خوراکی، صادرات انواع و اشکال متنوع فرآورده‌های تولید شده از ماهی و حمایت از تولید و پرورش ماهی در قفس گامی موثر در راستای بهره وری بیشتر از صنعت شیلات است.

گفت‌وگو از: نوید ساداتی خبرنگار ایسنا مازندران