از ۲.۵ برابر شدن صادرات گاز از اوکراین تا جان گرفتن هسته‌ای‌ها/ ایران چگونه بر جایگاه روسیه می‌نشیند؟

به گزارش کسب و کار نیوز همایون فلکشاهی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره تامین انرژی اروپا از سوی روسیه اظهار داشت: اروپا حدود یک‌سوم نفت و ۴۰ درصد گاز خود را از طریق روسیه تامین می‌کند. بر این اساس روسیه با میانگین ۳ میلیون بشکه نفت در روز، ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز محصولات نفتی و ۱۵۵ میلیارد متر مکعب گاز یا (حدود ۴۰۰ میلیون متر مکعب در روز) در سال ۲۰۲۱ بزرگترین تامین‌کننده انرژی اروپا است.

اوضاع روسیه در اروپا

وی افزود: روسیه از چهار خط لوله و گاز مایع از طریق کارخانه یامال‌ال‌ان‌جی به اروپا صادرات گاز دارد. از این چهار خط لوله، نورد استریم ۱ از زیر دریای بالتیک گاز روسیه را با ظرفیت ۱۵۰ میلیون مترمکعب گاز در روز به آلمان صادر می‌کند، خط لوله یامال که با ظرفیت ۹۰ میلیون مترمکعب در روز گاز سیبری غربی را به آلمان از طریق بلاروس و لهستان ارسال می‌کند، خط لوله برادرهود که از مسیر اوکراین و با ظرفیت ۲۷۵ میلیون مترمکعب در روز وارد اروپا می‌شود و خط لوله ترک‌استریم هم از مسیر ترکیه و با ظرفیت ۱۶ میلیون مترمکعب در روز ارسال می‌شود.

جنگ؛ صادرات گاز از مسیر اوکراین را ۲٫۵ برابر کرد

تحلیلگر موسسه کپلر در ادامه تصریح کرد: البته در سال‌های اخیر روسیه صادرات گاز خود را از مسیر اوکراین کاهش داده و به طور کلی از سپتامبر ۲۰۲۱ کل صادرات به اروپا را کم کرده تا فشار بیشتری به اتحادیه اروپا و به ویژه آلمان وارد کند. خط لوله نورداستریم ۲ با ظرفیت ۱۵۰ میلیون مترمکعب در روز ساخته شده‌ اما منتظر گواهی برای شروع به عملیات است. بر این اساس در ماه‌های اخیر صادرات روسیه از مسیر اوکراین به ۳۰ میلیون مترمکعب در روز کاهش پیدا کرد و صادرات از طریق خط لوله یامال (مسیر بلاروس) نیز به صفر رسیده است، اما نکته جالب این است که از زمان شروع جنگ، صادرات از مسیر اوکراین افزایش پیدا کرده و از ۳۰ میلیون مترمکعب در روز به ۸۱ میلیون مترمکعب در روز رسیده است. در حال حاضر حدود ۳۱درصد گاز روسیه که از طریق خط لوله صادر می‌شود از مسیر اوکراین عبور می‌کند.

تمایل خرید نفت و گاز از روسیه آسیب دیده است

وی در ارزیابی مناقشات اخیر روسیه و اوکراین و تاثیر بر بازار نفت و گاز گفت: مسلما با توجه به اهمیت روسیه در بازار انرژی، مناقشات اخیر تاثیر زیادی بر قیمت‌های نفت و گاز خواهند گذاشت و تا به حال این اتفاق افتاده است. نکته قابل توجه این است که تاکنون تحریم‌های اروپا و آمریکا شامل انرژی نشده اما به احتمال زیاد تمایل خرید نفت و گاز از روسیه آسیب دیده است.

شرکت‌های خارجی در روسیه متوقف شدند

فلکشاهی تصریح کرد: تعداد قابل توجهی از شرکت‌های خارجی عملیات خود در روسیه را متوقف کرده و یا کاملا از روسیه خارج شدند. در همین زمینه برخی شرکت‌های واردکننده نفت اعلام کردند که از خرید نفت از روسیه خودداری خواهند کرد. با اینکه فعلا اثر خاصی روی بازار فیزیکی ندیدیم و هنوز نفتکش‌ها نفت روسیه را در بنادر این کشور بارگیری می‌کنند که بیشتر به این دلیل است نفتی که امروز بارگیری می‌شود از چند هفته پیش خریداری و مبادله شده است، اما برآورد این است که در هفته‌های آتی صادرات نفت روسیه به شدت کاهش پیدا کند، به دلیل اینکه خریداران حاضر نیستند ریسک شهرت را بپذیرند.

۱.۵ میلیون بشکه نفت روسیه خریدار ندارد

وی ادامه داد: البته احتمالا صادرات نفت از طریق خط لوله (۱ میلیون بشکه در روز به اروپا و ۸۰۰ هزار بشکه در روز به چین) به خاطر عدم شفافیت این تجارت ثابت می‌ماند، اما صادرات از طریق نفتکش‌ها شدیداً کاهش پیدا خواهد کرد. برآورد موسسه کپلر این است که حداقل نصف این حجم صادرات (یا ۱.۵ میلیون بشکه از حجم کلی ۳ میلیون بشکه در روز) خریدار پیدا نکند.

نفت روسیه با تخفیف هم فروش نمی‌رود

تحلیلگر موسسه بین‌المللی کپلر خاطرنشان کرد: در روزهای اخیر، محموله‌های نفتی روسیه با تخفیف ۲۰ دلار از بشکه برنت حتی از شرکت‌هایی مثل ترافیگورا یا شرکت‌های چینی خریدار پیدا نکردند. البته جمعه هفته پیش یک محموله نفت با تخفیف ۲۸ دلار از قیمت برنت را شل خریداری کرد اما در کل باید منتظر کاهش صادرات نفتی روسیه باشیم اما از سوی دیگر بعد از جنگ حجم صادرات گاز روسیه به اروپا افزایش پیدا کرده، اما جنگ فعلی اثرات روانی بر بازار گاز دارد و قیمت گاز را شدیداً افزایش داده است، به طوری که قیمت گاز در دو هفته اخیر در بازار اروپا تقریبا سه برابر شد که دلیل آن احتمال تحریم اروپا علیه روسیه و فشار روسیه به اروپا بوده است اما مشکل اساسی بازار گاز این است که در کوتاه‌مدت امکان جایگزینی گاز روسیه وجود ندارد.

شرایط جنگی و سیاست‌های انرژی اروپا

وی با بیان اینکه قطعا این بحران‌ و شرایط جنگی تاثیر بلندمدتی بر سیاست‌های انرژی و دفاعی اروپا خواهد گذاشت، افزود: اروپایی‌ها به این نتیجه رسیدند که نمی‌توانند وابستگی خود را به روسیه و به شخص پوتین به اندازه کنونی نگهدارند. در واقع این جنگ تلاش اروپا در تغییر سیاست انرژی را سریع‌تر می‌کند.

حمایت جدی‌تر از تجدیدپذیرها

فلکشاهی با اشاره به تغییر مبادی تامین انرژی اتحادیه اروپا بیان داشت: سیاست انرژی جزء تصمیمات مهمی است که دولت‌ها اتخاذ می‌کنند. در سال‌های اخیر، تغییر سیاست‌های اقلیمی ملت‌ها و دولت‌های اروپایی از مشکلات تغییرات آب و هوا خیلی جدی‌تر شده است. دولت‌ها می‌توانند از طریق کمک‌های مالی مثل کاهش مالیات در زمینه‌ انرژی‌های تجدیدپذیر از بخش خصوصی حمایت کنند. به عنوان مثال، سال پیش دولت فرانسه یک طرح ۷ میلیارد یورویی در ده سال آینده برای حمایت از صنعت هیدروژن تعیین کرد.

نیروگاه‌های هسته‌ای دوباره جان گرفتند

وی تاکید کرد: اروپا به دنبال متنوع‌سازی تامین انرژی خود است و همچنین سرمایه‌گذاری در بخش انرژی تجدیدپذیر مثل انرژی خورشیدی، بادی و هیدروژن را افزایش می‌دهد. مثلا بعد از افزایش قیمت‌های گاز و برق در این زمستان، فرانسه در هفته‌های اخیر چرخش ۱۸۰ درجه‌ای در سیاست انرژی خود داشته، امانوئل مکرون قبلاً دنبال بستن نیروگاه‌های هسته‌ای بود اما اکنون نه تنها تعطیلی را لغو کرد، بلکه تصمیم ساخت ۱۴ نیروگاه جدید را صادر کرد. همچنین آلمان خروج کشور از انرژی هسته‌ای که قرار بود به زودی به اتمام برسد را به تاخیر می‌اندازد، به طور کلی بعد از حمله به اوکراین سهام شرکت‌های اروپایی که در انرژی‌های تجدیدپذیر فعالیت می‌کنند، رشد قابل توجهی پیدا کرد.

روس‌ها جای خود را به کدام کشورها می‌دهند؟

این تحلیلگر موسسه کپلر تغییر رویکرد اروپا نسبت به تامین انرژی از روسیه را در کوتاه‌مدت دشوار دانست و توضیح داد: تغییر در بخش گاز کار غیرممکنی است، اروپا با کمبود ظرفیت تبدیل گاز مایع مواجه است، فقط اسپانیا ۳ میلیون تن برابر با ۱۱ میلیون مترمکعب در روز ظرفیت خالی دارد‌. همچنین واردات از طریق خط لوله خارجی از روسیه محدود است و نروژ و الجزایر، اصلی‌ترین تامین‌کننده گاز به اروپا بعد از روسیه، نمی‌توانند تولید گاز خود را در کوتاه‌مدت افزایش قابل توجهی بدهند. نزدیک ۹۰ درصد صادرات ال‌ان‌جی قطر از طریق قراردادهای بلندمدت حمل می‌شود که تغییر دادن مقصد این محموله‌‌های ال‌ان‌جی غیرممکن است. در بازار نفت نیز وابستگی اروپا به روسیه فقط کمی کمتر است و جایگزین کردن نفت و محصولات نفتی روسیه هم کار دشواری است. البته کشورهای خاورمیانه از جمله ایران نفتی با کیفیت شباهتی زیادی با نفت روسیه تولید می‌کنند، اما ۸۶ درصد صادرات نفت خاورمیانه به مقصد آسیا صادر می‌شود، و‌ تنها ۸ درصد نفت خاورمیانه به سمت اروپا می‌رود. بنابراین در کل جایگزین کردن نفت روسیه امکانپذیر است، به‌ویژه اگر مذاکرات احیای برجام به نتیجه برسد و نفت ایران بتواند به بازار اروپا بازگردد، اما حتی در این صورت هم قیمت نفت روند افزایشی خود را ادامه خواهد داد.

وی افزود: در حوزه محصولات نفتی هم اروپا با چالش مهمی روبه‌رو است. روسیه یک تامین‌کننده کلیدی محصولات نفتی اروپا و جهان است. این کشور ۱۹ درصد نفت‌کوره جهان را تامین می‌کند که در صورت حذف روسیه جهان بخصوص اروپا صدمه خواهد دید. نصف صادرات نفت‌کوره روسیه یا ۲,۷ میلیون تن در ماه به اروپا می‌رود. همچنین روسیه با بیش از ۳ میلیون تن در ماه صادرکننده مهم گازوئیل به اروپا است.

فلکشاهی با بیان اینکه جایگزین کردن روسیه در بازار محصولات نفتی به‌ویژه با توجه به افت تولید محصولات نفتی در چین کار تقریبا غیرممکن است، گفت: صادرات گازوئیل چین در شش ماه پایانی سال ۲۰۲۱ به ۴۳۰ هزار تن در ماه کاهش پیدا کرد، در حالی‌که این میزان در شش ماه نخست بالای ۲ میلیون تن بود. این نتیجه اعمال محدودیت واردات نفت‌خام برای پالایشگاه‌های خصوصی است.

هم امریکا گزینه است و هم قطر

وی ادامه داد: در بازار نفت‌خام و محصولات نفتی، کشورهای خاورمیانه گزینه اول برای جایگزینی روسیه هستند، در صورتی که تحریم‌ها لغو شوند، ایران می‌تواند نقش مهمی داشته باشد، کلا نفت تولیدی ایران برای پالایشگاه‌های جنوب اروپا مناسب است. در حال حاضر تنها ۸ درصد صادرات نفت خاورمیانه به اروپا می‌رود و در ماه‌های آتی رقابت میان اروپا و آسیا برای نفت خاورمیانه بیشتر می‌شود. همچنین آمریکا یکی از گزینه‌های اصلی است. برآورد کپلر این است که تولید نفت آمریکا در سال۲۰۲۲، ۱ میلیون بشکه در روز افزایش پیدا می‌کند و بخشی از این حجم می‌تواند به اروپا برود.

این تحلیلگر بازار نفت خاطرنشان کرد: در بازار گاز و محصولات نفتی، در کوتاه‌مدت آمریکا به علت رشد تولید ال‌ان‌جی از جمله ال‌ان‌جی ششم Sabine pass و راه‌ انداختن پروژه Calcasieu Pass در ماه‌های اخیر گزینه اصلی است. قطر در بلندمدت با گسترش یافتن پروژه گنبد شمالی و افزایش دادن ظرفیت ال‌ان‌جی از ۸۰ میلیون تن به ۱۳۳ میلیون تن تا سال ۲۰۲۶-۲۰۲۷ نیز یک گزینه است، کشورهای دیگری مثل موزامبیک و آفریقای غربی مثل سنگال می‌توانند  از سال ۲۰۲۵ به بعد نقش‌آفرینی کنند.

ایران چگونه بر جایگاه روسیه می‌نشیند؟

وی درباره ورود نفت و گاز ایران به اروپا گفت: قبل از اینکه ایران نقشی در تماین انرژی اروپا داشته باشد، چاره‌ای جز لغو تحریم‌های آمریکا نداریم. اگر این اتفاق بیافتد، ایران می‌تواند در حوزه نفت‌خام نقش قابل توجهی داشته باشد. اگر فرض کنیم صادرات نفت‌خام روسیه ۱,۵ میلیون بشکه در روز کاهش پیدا کند، ایران می‌تواند تقریبا جای روسیه را پر کند.

شباهت نفت ایرانی و روس

فلکشاهی تصریح کرد: برآورد کپلر این است که ایران می‌تواند در طول سه ماه ۱ میلیون بشکه در روز و در مجموع ۱،۳ میلیون بشکه در روز در طول ۶-۷ ماه به تولید نفت‌خام خود اضافه کند. این تقریبا معادل ۱,۵ میلیون بشکه‌ای است که به احتمال زیاد از روسیه از دست خواهیم‌ داد، نکته دیگر این است که نفت‌خام روسیه به نام اورالس مشخصات فنی و شباهت زیادی با نفت خام ایران دارد، به همین دلیل پالایشگاه‌ها نسبت به خرید نفت ایران تمایل پیدا می‌کنند.

شرط انتقال گاز ایران به اروپا

وی ادامه داد: در بخش گاز در کوتاه‌مدت ایران نمی‌تواند نقشی داشته باشد. اما در بلندمدت ایران نقش مهمی دارد البته به شرطی که تحریم‌ها لغو و پروژه‌های ال‌ان‌جی بعد از چندین سال به واقعیت‌ نزدیک شوند. اما این پدیده نیاز به سرمایه‌گذاری عظیم در بخش مختلف صنعت نفت و گاز و جذب تکنولوژی روز دارد، این یک نیاز فوری است، در غیر این صورت در پارس‌جنوبی کاهش تولید گاز خواهیم داشت.

این کارشناس حوزه انرژی یادآور شد: باید نوع قراردادها در صنعت بالادستی تقویت شود تا جذابیت بیشتری برای شرکت‌های خارجی داشته باشند. همچنین روابط سیاسی بهتر با کشورهای غربی می‌تواند به شرکت‌های قدرتمند دنیا اعتماد بیشتری دهد تا حاضر باشند در ایران میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری انجام دهند. البته نیاز به تعیین سیاست داخلی انرژی و بهینه‌سازی مصرف داخلی گاز است تا حجم بیشتری از گاز بتواند صادر شود.