زندگی در مجمع الجزایر دیجیتال

البته از ظاهر امر چنین برمی‌آید که در سال‌های اخیر حرکت‌های بخشی و جزیره‌‌ای از سوی سازمان‌های مختلف برای الکترونیکی کردن سازوکارهای مدیریتی و عملیاتی در حال وقوع است، اما متاسفانه در بسیاری از مواقع به دلیل غیرکارشناسی و «مطالعه محور» نبودن راهکارهای ارائه شده، سازمان‌ها و نهادهایی که علاقه‌مندی‌هایی مبنی بر دیجیتالی کردن مدل کسب و کاری، محصولات و خدمات و یا فرایندها از خود بروز می‌دهند، در طول مسیر دچار خطاهای کلیدی شده و مجبور به بازنگری در اقدامات خود شده و یا به طور کلی از ادامه راه منصرف می‌شوند و به این ترتیب یکی دو دهه است که آزمون و خطاهای فراوانی در این زمینه صورت گرفته است.

البته نباید فراموش کرد که «ذهنیت»، «فرهنگ» و حس «پذیرش ضرورت‌های دنیای دیجیتال» به اندازه کافی در ذهن مدیران دولتی و حتی در میان مردم، جا نیفتاده است. به همین دلیل است که آنچه در ایران فعلی به عنوان دیجیتالیزه کردن فرایندها تا این لحظه رخ داده، شبیه مجمع الجزایری است که جزیره‌های مختلف آن با سنتی‌ترین اشکال ممکن با هم ارتباط دارند.

بگذارید از یکی از تازه‌ترین و آخرین تحولات صورت گرفته یا در حال انجام، مثالی بزنیم: از اول دی ماه قرار بوده است سازمان تامین اجتماعی صدور و چاپ دفترچه‌های درمان را به کلی متوقف کند و مدیران این پروژه مدتی است تلاش می‌کنند در رسانه‌های گروهی نسبت به آماده سازی افکار عمومی و میلیون‌ها مشتری خود در سراسر ایران اقدام کنند.

دقت در نحوه اجرا و ماکت معرفی شده از این محصول که ایده آن حدود سه دهه پیش شکل گرفته و هنوز به نیمه راه نیز نرسیده است، شبیه کاریکاتوری است که بیشتر مخاطب را گیج می‌کند تا قانع.

در نظر داشته باشید که ده‌ها و صدها سازمان در کشور تاکنون روند‌های دیجیتالی کردن را اغلب به همین شکل ناقص و بدون ایجاد یک شبکه فراگیر ملی اجرا کرده و اغلب در نیمه راه مانده اند.

به نظر می‌رسد دلیل این همه نابه سامانی در روند دیجیتالی کردن کشور، در ذهنیت «دولت محور» و تمرکز گرای مدیران نهفته است به طوری که تمام این تحولات که بر بستر دانش روز جهانی باید صورت گیرد در تلاشی ابتر به دست نهادهای دولتی صورت می‌گیرد و اجازه لازم به شرکت‌های پیشرو و دانش بنیان و حتی استارت آپ‌های موفق برای مشارکت در این فرایند ملی (به عنوان مشاور و مجری) داده نمی‌شود.

این در حالی است که در کشورهای توسعه یافته با یکپارچه سازی تمام این خدمات، از منظر دیجیتال و ایجاد بستری از اطلاعات فراگیر و ملی نه تنها سازوکارهای مدیریتی تسهیل شده بلکه در بسیاری از موارد از دوباره کاری‌ها و صرف هزینه‌های گزاف پرهیز شده است. موفقیت در این رهگذر از منظر اعتماد و برون سپاری پروژه‌ها به بخش خصوصی صورت می‌گیرد و دولت و نهادهای بزرگ متولی، صرفا درموضع رگولاتوری قرار گرفته و کنش نظارتی دارند.

ایمان برادری، کارشناس تحول دیجیتال سازمان‌ها و بنیانگذار شرکت دیجی‌وایز (که خود یکی از متخصص‌ترین شرکت‌های حوزه تحول دیجیتال کشور محسوب می‌شود)، در این زمینه عقیده دارد که در همه‌ی کشورها تحول دیجیتال به عنوان یکی از ابزارهای مهم جهش اقتصاد تلقی می‌شود و از آن جایی که این تحول یکی از منابع اصلی کنترل و کاهش فساد در ساختار کشورها محسوب می‌شود، می‌توان از تحول دیجیتال به عنوان یکی از مکانیزم های اصلی بازدارنده فساد گسترده و سیستماتیک در حوزه‌های مختلف از جمله حوزه اقتصادی نام برد.

اما صرف نظر از دلایل اجرایی، مدیریتی و شکلی که باعث عدم موفقیت توسعه دیجیتال در ایران می‌شود، ممکن است عوامل دیگری هم در این میان دخیل باشد که می توان به «تن پروری سازمانی» و «گریز از بهره‌وری» اشاره کرد.

ایمان برادری اعتقاد دارد سازمان‌هایی که عمدتا از نیروی کار غیرمولد و با بهره وری اندک بهره مند می باشند، نگران این هستند که با ایجاد تحول دیجیتال، ضعف‌های ساختاری از منظر ناکارآمدی و فساد نمایان ‌شود و این مساله برای مدیرانی که جایگاه سازمانی‌شان نه براساس شایستگی که برمبنای ضوابط دیگر حاصل شده است، امر بسیار نگران کننده‌‌ای است.

به اعتقاد این کارشناس تحول دیجیتال  به همین دلیل است که در کشور ما معمولا رویه‌هایی که قرار است به تحولی در عرصه دیجیتال منتهی شوند، به این شکل پیش می‌روند که یک مدیر یا گروهی از مدیران تحول‌خواه و آشنا با فناوری در طی یک تغییر، سکان هدایت یک سازمان سنتی را به عهده می‌گیرند؛ اما پس از مدتی می‌بینیم که با موجی از موانع و مشکلات نانوشته و مخفی برای تحول دیجیتال مواجه می‌شوند که اکثرا هم باعث شکست هرگونه طرح نوآورانه شده یا باعث تحلیل رفتن و حداقلی شدن طرح‌های موجود یا در نهایت کند شدن آنها می‌شوند.

وی با اشاره به این که ساحت دیجیتال، ساحت شفافیت و سرعت است، می‌گوید: نبود این دو فاکتور بسیار مهم باعث می‌شود که به طور طبیعی روند تحول دیجیتال در سازمان‌های با ماهیت غیر شفاف به کندی صورت گیرد. ناکارآمدی سیستم و نبود زیرساخت‌های ارتباطی، وجود رانت‌های کلاسیک که در برخی از حوزه‌ها موجب انتفاع تعدادی از مدیران سنتی می‌شود در کنار بسیاری از عوامل دیگر، باعث شده است که تاکنون ایران در حوزه تحول دیجیتال خیلی موفق نباشد.

با این حال حرکتی کند بر بستر تحول دیجیتال در ایران به شکلی ابتر در حال شکل گیری است، اما از آن جا که یک استراتژی کشوری و تمرکز گرا (برخلاف حوزه‌های سیاسی) بر این مقوله حکمفرما نیست، حتی در درون سازمان‌های متکثری که از ساختار واحدی پیروی می‌کنند، شاهد شکل گیری جزایر جداگانه و بی خبر از هم هستیم.

باز برای نمونه هم اکنون در حالی که در حوزه بهداشت و درمان، سازمان‌های متولی اعم از درمانگر، بیمه گر و خدمات دهنده درحال دیجیتالی کردن ساختارها و روند‌ها هستند، هنوز یک شبکه واحد یکسان در این حوزه شکل نگرفته است، برای مثال دانشگاه‌های علوم پزشکی هر کدام برنامه جداگانه دیجیتالی کردن برای خود دارند مانند وزارت بهداشت که به تنهایی پروژه‌های دیجیتالی کردن و مستند سازی‌های دیجیتال اسناد پزشکی را پی‌گیری می‌کند، سازمان تامین اجتماعی و بیمه سلامت و سایر سازمان‌ها نیز هر کدام کار خود را می‌کنند بدون این که به همدیگر کاری داشته باشند. و این به منزله هدر رفت هزینه‌ها و انرژی و ناکارآمد بودن پروژه‌های فوق می‌شود. ضمن این که بخش خصوصی هم در حال وارد شدن به حوزه مستند‌سازی و تسهیل فرایند‌های پزشکی و درمانی و بیمه است و اخیرا از پلتفرم‌هایی در این زمینه رونمایی شده است. اما به دلایلی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، به نظر نمی‌رسد توفیق زیادی در این زمینه در پیش رو داشته باشند.

ایمان برادری که «دیجی‌وایز» را با هدف ارائه خدمات مشاوره، آموزش و توسعه دانش فناوری اطلاعات و دیجیتال بنیانگذاری کرده و گام‌های بلندی در این زمینه نیز برداشته است تصریح می‌کند: «آینده بشر را تحولات گسترده در عرصه دیجیتال رقم خواهد زد و عدم سرمایه‌گذاری در تحول دیجیتال و گریز از تحول پذیری در این زمینه، مساوی با شکست روزافزون کشورها و عقب ماندن از قافله توسعه جهانی است.

به گفته او، اگر چه همه می‌دانند در کشور ما هم حرکت‌هایی به صورت آهسته و مقطعی در این زمینه شکل گرفته، اما خاصیت و کیفیت توسعه دیجیتال در سرعت است و برای موفقیت و در این زمینه باید گام‌های اساسی تری برداریم. در غیر این صورت و با عدم تسریع سازمان‌ها در تطابق با فناوری‌ها و با توجه به ناکارآمدی‌های سیستماتیک که همه کارشناسان و حتی مدیران بالادستی بر آن اذعان دارند، از قافله جهانی به شکل قابل توجهی عقب خواهیم ماند.

به گفته او: اگر دولتی اراده این را داشته باشد که ضعف سیستماتیک را از جمله در حوزه مبارزه با فساد، خدمت رسانی به مردم، کاهش آلودگی هوا، کسب رضایت شهروندان، ارتقای شاخص‌های زندگی و بهداشت، ارتقای شاخص‌های آموزش و بهره‌وری و مواردی از این دست از بین برده و گام‌های موثری بردارد، بدون شک مسیر حقیقی این همه از بستر «تحول دیجیتال» می‌گذرد.

گفتنی است که شرکت دانش آفرینان نیک اندیش با نام تجاری دیجی‌وایز، به عنوان رهبر بازار در حوزه IT Strategy ،IT Governance  و IT Service management و از مجموعه های با سابقه در حوزه تحول دیجیتال، در سال‌های اخیر توانسته است نقش مهمی در آموزش و پیاده سازی تحول دیجیتال و مدیریت خدمات فناوری اطلاعات در سازمان‌ها و صنایع مختلف داشته باشد.

دیجی وایز در سالیان گذشته در حوزه‌های مختلف مدیریت و حاکمیت فناوری اطلاعات دوره های آموزشی متنوعی را به هزاران نفر در قالب دوره‌های عمومی و درون سازمانی ارائه نموده است و همچنین با اجرای پروژه‌های تحول دیجیتال در صنایع مخابرات و بانکداری و همچنین طراحی، پیاده سازی ITIL در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی – انرژی – فناوری اطلاعات – مخابرات و ارتباطات – بانکداری و خدمات مالی کارنامه درخشانی از خود برجای گذاشته است.