رانت افسانه ای در عرضه اولیه های بورس

به گزارش کسب و کار نیوز، به همین دلیل رئیس جدید سازمان بورس امضای حکم ریاستش خشک نشده، عهده دار پیگیری این موضوع است. رئیس جدید سازمان بورس وعده داده که امروز شخصا موضوع رانت‌های میلیاردی در برخی از عرضه اولیه‌ها را بررسی می‌کند. این اقدام پس از واکنش‌های پی در پی سهامداران به فرصت خرید نمادهای عرضه اولیه شده توسط عده‌ای خاص بوده است. در کانال عرضه اولیه هم می خوانیم: «امروز هم این داستان زود باز شدن سهم قبل از ساعت قانونی ادامه داشت. سهم قبل از بازگشایی رسمی در ساعت مقرر (۱۲:۳۵)، عده ای که معلوم نیست چگونه زودتر ثبت سفارش می کنند، سهم را می خرند. امیدواریم که جناب قالیباف که قرار بود پیگیر این موضوع شوند، به نتیجه خوبی رسیده باشند.»
رانت سنگینی در دل عرضه‌های اولیه و به صورت کلی سفارشات سرخطی وجود دارد که هرگونه اقدامات فنی بدون حذف دامنه نوسان قیمتی تنها چهره این رانت را عوض می‌کند و این رانت در لباس جدید بالاخره ظاهر می‌شود. برای ما سوال این‌جاست که واقعا فهم چنین رانتی تا به این حد برای مقام ناظر مشکل است که حتما بعد از رسانه‌ای شدن مسائل باید واکنش مدیران را شاهد باشیم؟ در شرایط کنونی نیز برخی از تغییر قوانین گرچه در ظاهر می‌تواند از حجم رانت سفارشات سرخطی بکاهد اما در واقع راه برای دور زدن باز است.
البته باید گفت که رانت تا زمانی‌که دامنه نوسان قیمتی وجود دارد، همچنان وجود خواهد داشت. مساله دوم نیز این است که فردای عرضه اولیه هرکدام از نمادها، برخی از رانت خرید این نمادها و موفقیت در صف‌های میلیونی بهره می‌برند. پیگیری‌های ما نشان می‌دهد که کارگزاری یا برای خود و مدیران یا برای مشتریان خاص خود اقدام به ثبت چنین سفارش‌هایی می‌کنند. این رانت دقیقا از ایجاد دامنه محدود نوسان قیمتی ایجاد شده است در غیر این صورت دلیلی وجود ندارد که رانت برای ثبت سفارش در سقف قیمتی وجود داشته باشد و اگر روند آزاد قیمت وجود داشته باشد دیگر رانتی برای حضور در ابتدای صف یا همان معاملات سرخطی وجود نخواهد داشت. اما در پی اعتراضات مکرر، رئیس سازمان بورس وعده داده که امروز شخصا این موضوع را رسیدگی خواهد کرد.

معاملات بلوکی سهام، بستر ایجاد رانت

عباس علوی راد، اقتصاددان
هم زمان با عرضه های اولیه ای که در بورس اوراق بهادار تهران صورت گرفته و با توجه به اینکه دولتمردان در ماه های اخیر تاکید بر مشارکت دادن لایه های مختلف مردم در بازار سرمایه دارند، به نظر می رسد یک نگرانی جدی در مورد ایجاد رانت در عرضه های اولیه شکل گرفته که این قاعدتا با توجه به سابقه تاریخی ای که در واگذاری ها داشتیم می تواند مشکلات زیادتری را در جریان واگذاری ها ایجاد کند. به نظر می رسد شکل واگذاری ها منطبق بر معاملات بلوکی است که این شکل معاملات برای عرضه اولیه اگرچه یک روش مناسبی برای حجم بزرگی از سهام و ارزش آن است؛ اما یک بستر خیلی حساب شده ای برای ایجاد رانت و سیالیت انحصار از سهام برای عده ای خاص به یک شبکه دیگر ایجاد می کند. بنابراین با توجه به اینکه معاملات بلوکی از قید محدودیت روی قیمت و مقدار معامله رها هستند این خود بستری را برای ایجاد رانت ایجاد می کند. لذا اگر در عرضه های اولیه که شروع شده، قرار است که لایه های مختلف مردم در بورس و بازار سرمایه مشارکت داده شوند باید مکانیزم های متفاوت تری را برای جلوگیری از ایجاد رانت انتخاب کنیم.
با توجه به اینکه شکل معاملات بلوکی در واگذاری های اولیه این قدرت را می دهد اولا به شرکت های بزرگ با بنیه قوی مالی که بتوانند عرضه های اولیه را پوشش بدهند و در این جریان، حق مردم و معاملات جزء در واقع ضایع می شود و در ورای این موضوع آن وقت است که پس از عرضه اولیه، این شرکت ها با توجه به اینکه در بحث معاملات بلوکی محدودیتی روی قیمت وجود ندارد قادر خواهند بود که آن رانتی که نگرانی پیرامونش وجود دارد در معاملات بعدی شکل بگیرد و به نوعی اینجا یک درآمد رانتی برای شرکت های با بنیه مالی اولیه که به شکل معاملات بلوکی در عرضه اولیه این قدرت انحصاری را به دست آوردند برای آنها ایجاد شود که قاعدتا این شیوه واگذاری عرضه های اولیه، شائبه رانتی بودن را تقویت می کند. بنابراین اگر حق مردم است که بتوانند سهام عرضه های اولیه را تهیه کنند این شیوه معاملات تامین کننده و تضمین کننده حق مردم نخواهد بود و صرفا ایجاد رانت برای شرکت ها و افراد خاص می کند.