غربالگری مبهم یارانه‌بگیران

ثمانه نادری

به گزارش کسب و کار نیوز، هدف دولت از حذف یارانه اقشار پردرآمد برقراری عدالت مالیاتی و در ازای آن افزایش میزان یارانه اقشار ضعیف است. اما مهم این است که دولت این مهم را با شناسایی دقیق افراد پردرآمد به انجام برساند و از سویی نکته مهم‌تر این است که افراد پردرآمد راهی برای فرار از رصد دولت و نهادهای مسئول نداشته باشند.
به اعتقاد کارشناسان، مهم‌ترین اصل در اجرای هدفمندسازی یارانه‌ها شناسایی خانوار‌های واجد شرایط دریافت یارانه‌ است. برایاز جمله روش‌هایی که کارشناسان به این منظور پیشنهاد می‌کنند، تاسیس شبکه‌های اطلاعاتی به منظور رصد افراد و همچنین اندازه‌گیری متوسط میزان آسیب‌پذیری خانوارها نسبت به فقر بر اساس اندازه خانوار، سطح سواد سرپرست خانوار، سن و جنسیت سرپرست خانوار، وضعیت شغلی سرپرست خانوار (بیکار یا شاغل)، وجود از کار افتادگی، معلولیت، اعتیاد، بیماری صعب العلاج و مزمن در خانواده و… است.
در برخی کشورهای درحال‌توسعه، از پایگاه‌های ثبت وضعیت اجتماعی (social registry) نیز برای بررسی مجدد و تأیید اطلاعات رفاهی خانوارها استفاده می‌شود. این پایگاه‌های اطلاعاتی امکان اعتبارسنجی اطلاعات رفاهی مختلف، از مالکیت زمین و خودرو گرفته تا میزان برخورداری از خدمات تأمین اجتماعی را فراهم می‌سازند. از طرفی این پایگاه‌ها را می‌توان یک منبع اطلاعاتی مشترک برای طرح‌های عمومی مختلف به شمار آورد.

بر اساس گزارش‌های موجود، اینکه یارانه افراد بر چه مبنایی حذف خواهد شد، در دو دسته تقسیم‌بندی می‌شود که به قبل از حذف یارانه و بعد از آن بر می‌گردد. قبل از اینکه یارانه افراد حذف شود آنها بر مبنای اطلاعاتی که ثبت شده مانند مسافرت‌های خارجی، خودروهای فرد، نوع شغل، کارفرما بودن و تعداد پرسنل، معاملات انجام شده و دارایی‌های مختلف که بر مبنای کد ملی افراد ثبت شده، شناسایی و کنار گذاشته می‌شوند.
اما وقتی که یارانه‌ها حذف شد افراد با توجه به پیامکی که دریافت می‌کنند می‌توانند برای اعتراض مراجعه کنند. در این مرحله وقتی که به پیشخوان دولت مراجعه کنند از آنها در مورد رضایت‌شان برای استعلام حساب بانکی و مالی نیز استعلام می‌شود. بر این اساس، حساب مالی و بانکی یارانه‌بگیران، زمانی مورد بررسی قرار می‌گیرد که یارانه آنها قطع شده باشد و اگر اعتراض به این موضوع داشته باشند باید حساب بانکی و مالی آنها چک شود.

حسن مرادی، کارشناس اقتصادی

ضعف دولت در شناسایی پردرآمدها

از ابتدا پرداخت یارانه آن هم بر اساس کد ملی به همه افراد و خانواده ها سیاست غلطی بود که البته کارشناسان عواقب آن را به دولت گوشزد کردند. با این حال این سیاست با وجود همه آثار بدی که به همراه داشت و با وجود ایجاد نابرابری‌های یارانه‌ای، تداوم پیدا کرد. به مرور زمان افراد ثروتمند هم به دریافت این یارانه عادت کرده و از دولت توقع قطع یارانه خود را نداشتند. بر همین اساس پس از آنکه از ثروتمندان دعوت شد از دریافت یارانه صر نظر کنند؛ کمتر کسی استقبال کرد. به نظر می‌رسد حذف اجباری یارانه‌بگیران سیاست درستی باشد. اما موضوع این است که دولت، مکانیزم شناسایی افراد را به خوبی طراحی کند. مشخصا اطلاعات افراد و خانواده‌های کم درآمد و پر درآمد در اختیار دولت است و دسترسی به آن کار دشواری نیست. اما موضوع مهم‌تر اراده قوی دولت بر شناسایی افراد است. یعنی دولت باید اراده‌ای جدی برای شناسایی این افراد داشته باشد. برای مثال دولت می‌تواند یک سامانه اطلاعاتی طراحی کرده که البته هزینه بر است و به اطلاعات افراد دسترسی پیدا کند. بخشی از این اطلاعات نیز با گذشت زمان به دست می‌آید و ممکن است زمانبر باشد. یعنی شناسایی هم هزینه و هم زمان می‌خواهد. در شرایط فعلی دولت می‌تواند به صورت مقطعی یارانه کسانی که جزو پردرآمدها هستند را قطع و پس از آن به طور دقیق اطلاعات مابقی خانوارها را بررسی کند. باید دقت داشت، یکی از دلایل ضعف دولت در شناسایی یارانه بگیران پردرآمد، نبود یک اراده قوی و یا کوتاهی در پرداخت هزینه‌های آن است. این مسئله یاعث شناسایی ناقص اطلاعات درآمدی افراد می‌شود.