ستاد احیا، دریاچه ارومیه را از حالت امنیتی خارج کرد

به گزارش کسب و کار نیوز به نقل از ایسنا, ‌دکتر احمد فاخری فرد با اشاره به آغاز فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه از سال ۹۲ اظهار کرد: اولین جلسه در خصوص احیای دریاچه ارومیه دوم آبان ماه سال ۹۲ تشکیل و عنوان «ستاد احیای دریاچه ارومیه» نیز همانجا انتخاب و محورها و گروه‌های تخصصی تعیین شد و ستاد احیا با دعوت از متخصصانی از دانشگاه‌های داخلی و خارجی مانند دانشگاه‌های آمریکا، بلژیک، استرالیا و سوئد آغاز به کار کرد و دریاچه ارومیه در بعد جهانی مطرح شد.
وی با بیان اینکه اقدامات انجام شده منتج به تصویب ۲۷ مصوبه کلی شد، اضافه کرد: بر مبنای این مصوبات پروژه‌هایی مانند پروژه‌های ویژه سازمان جهاد کشاورزی، انسداد چاه‌ها، کنترل گرد و غبار و ریزگردهای نمکی، لایروبی رودخانه‌ها، آبیاری تحت فشار، آموزش، اطلاع رسانی و فرهنگ‌سازی، هوشمند سازی کنتورهای آب، تغییر الگوی کشت، بارورسازی ابرها، انتقال حوزه به حوزه مربوط به زاب و…..تعریف، و بودجه‌ای نیز به این منظور اختصاص داده شد، این ۲۷ مصوبه به تأیید دولت هم رسید و تا کنون دنبال شده است.
وی متذکر شد: ستاد احیا اجرای برخی پروژه‌ها مانند بارورسازی ابرها، انتقال حوزه به حوزه، تغییر الگوی کشت و آبیاری تحت فشار را به دستگاه‌های اجرایی محول کرد، کاهش ۴۰ درصدی مصارف کشاورزی نیز یکی از پروژه‌های عظیم مدیریتی بر عهده ستاد است که هم اکنون مشغول کار بر روی آن هستیم و امیدواریم با اختصاص بودجه، اجرای آن محقق و موجب حل بسیاری از معضلات شود.
محقق شدن کاهش ۴۰ درصدی مصارف کشاورزی نیازمند هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی است
عضو هیأت علمی گروه مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز با تاکید بر اینکه عدم هماهنگی دستگاه‌های اجرایی یکی از مشکلات اصلی ما است، گفت: محقق شدن کاهش ۴۰ درصدی مصارف کشاورزی نیازمند هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی و بخش‌های مختلف است.
وی با اشاره به برخی وظایف گروه پایش ستاد احیای دریاچه ارومیه بیان کرد: پایش طرح‌های مصوب و در حال اجرای دریاچه ارومیه، بررسی پیشرفت فیزیکی طرح‌ها و اثربخشی آن بر دریاچه، اولویت بندی و تصمیم برای ادامه اجرای طرح‌ها از جمله وظایف گروه پایش بوده و گزارشات خود را به ستاد احیا ارسال می‌کنیم و تصمیمات بعدی ستاد بر این اساس گرفته می‌شود.
وی افزود: گروه پایش با بهره‌گیری از متخصصان و با همکاری دانشگاه‌های تبریز و ارومیه از سال ۹۴ آغاز به کار کرد و تاکنون اقدامات بسیار ارزشمندی را با رصد طرح‌ها در دشت‌ها و بیابان‌های حوزه دریاچه انجام داده و تا کنون حدود ۶۰ گزارش شامل مشکلات، نقاط قوت و ضعف به ستاد مرکزی ارسال شده است، این گروه متشکل از ۱۷ نفر و دو گروه پساب – محیط زیست و گروه آب کشاورزی است.
استاد دانشگاه تبریز در ادامه با اشاره به عدم موفقیت اجرای طرح آبیاری تحت فشار گفت: با وجود تخصیص بودجه زیاد به این طرح و برخلاف تصور ما، این طرح به درستی و آنگونه که انتظار می‌رفت اجرا نشد، این طرح در هر دو استان آذربایجان شرقی و غربی اجرا شد، اما متأسفانه از نظر مصرف آب به جای اثرات مثبت، اثرات منفی داشت؛ چرا که چیدمان زیرساخت‌های مدیریتی به گونه‌ای نبود که بتوان این طرح را با هدف کاهش مصرف اجرا کرد.
اجرای طرح آبیاری تحت فشار منجر به توسعه زمین‌های کشاورزی شد
فاخری فرد ادامه داد: انتظار می‌رفت با اجرای این طرح در دو استان، کاهش مصرف داشته باشیم که بررسی‌ها نشان داد این طرح برعکس، موجب توسعه کشاورزی در دو استان شد، با توجه به وجود حق آبه‌های قانونی، سازمان آب، ساز و کار لازم برای تعدیل حق آبه‌ها و نگهداری آب‌های اضافی حاصل از آبیاری تحت فشار را در منبع نداشت و کنتورها نیز هوشمند نبود. البته ناگفته نماند سازمان آب منطقه‌ای حق آبه‌های موجود در پروانه‌ها را کاهش داده و تنها مشکل، اجرای هماهنگ طرح‌ها و تخصیص بودجه برای زیرساخت‌های طرح‌ها است.‎
‎وی تاکید کرد: توان تولید کنتورهای هوشمند را در داخل کشور نداشتیم و به دلیل مشکلات بودجه هم امکان واردات آن از خارج از کشور و سیاست لازم برای واردات کنتورهای هوشمند از کشورهای دیگروجود نداشت، کنتورهای موجود نیز عدم قطعیت در سنجش داشتند و شدت جریان برق را اندازه می‌گرفتند نه دبی آب را که با کلی خطا مواجه بود، تمامی این عوامل دست به دست هم دادند تا این طرح به نتیجه مورد نظر منتج نشود.
وی متذکر شد: هوشمندسازی چاه‌ها اولین گام برای کنترل است و برای کنترل ساعتی و قطع آب پس از رسیدن به حجم مورد نظر باید چاه‌ها هوشمند شوند، در خصوص چاه‌های هوشمند هم متأسفانه هماهنگی لازم بین سازمان جهاد کشاورزی و سازمان آب وجود نداشت و عملکرد جزیره‌ای باعث شد تا آب اضافی باعث توسعه افقی زمین‌های کشاورزی شود که این نیز تقصیر ستاد احیا نبود و دستگاه‌ها با هم هماهنگ نبودند.
تا کنون بیش از ۲۰۰۰ حلقه چاه هوشمند سازی شده‌است
فاخری فرد تاکید کرد: نقص قوانین و مقاومت اجتماعی هم از عمده مشکلات بر سر راه کنترل مصارف بوده و است، تا کنون بیش از ۲۰۰۰ حلقه چاه هوشمند سازی شده‌اند و در برخی از آن‌ها نیز کنترل ساعات پمپاژ صورت می‌گیرد.
مجری طرح پایش ستاد احیای دریاچه ارومیه با تاکید بر اینکه تا زمانی که این ناهماهنگی‌ها وجود داشته باشد، تصور نمی‌کنم بتوان حق آبه دریاچه ارومیه را بازگرداند، گفت: با این وضعیت نمی‌توان چه آب‌های سطحی و چه منابع آب زیرزمینی را مدیریت کرد. کنترل مصارف آب‌های زیرزمینی باید دشت به دشت صورت پذیرد و این امر مستلزم آن است که کلیه چاه‌های هر دشتی که کنترل می‌شود، هوشمندسازی شود.
طرح لایروبی رودخانه‌ها یکی از اثرگذارترین طرح‌های اجرایی ستاد احیای دریاچه ارومیه بود
وی با بیان اینکه طرح لایروبی رودخانه‌ها یکی از اثرگذارترین و موفق‌ترین طرح‌های اجرایی ستاد احیای دریاچه ارومیه بود، اظهار کرد: رودخانه‌ها در طول سالیان متمادی بستری بسیار پهن ایجاد کرده بودند و سیلاب‌ها در پروفیل رودخانه پخش و نهایتاً تبخیر می‌شد و آبی به دریاچه نمی‌رسید، ستاد احیا با لایروبی رودخانه‌ها و ایجاد کانال هادی، آب را به دریاچه هدایت کرد و از همه مهم‌تر در بخش‌های لایروبی شده، حریم قانونی رودخانه‌ها که تصرف غیر قانونی شده بود، بازگردانده شد.
وی خاطرنشان کرد: عدم جاری شدن سیلاب در بارش‌های اخیر در آذربایجان شرقی نیز یکی از نتایج لایروبی رودخانه‌ها و هدایت آب به دریاچه بود که از وقوع خسارت‌های ناشی از سیلاب در آذربایجان شرقی و غربی هم جلوگیری کرد.
به جای سرمایه‌گذاری در صنعت، از کشاورزی مایه گذاشته‌ایم
استاد دانشگاه تبریز در ادامه انسداد چاه‌ها را از دیگر اقدامات ستاد احیا عنوان کرد و گفت: با کسب مجوز تاکنون تعداد ۵۴۲۸ چاه مسدود شده است، متأسفانه ما برای جبران بیکاری، زمین را سوراخ کرده‌ایم و به جای سرمایه‌گذاری در صنعت، از کشاورزی مایه گذاشته‌ایم، بیش از ۱۰۰ هزار چاه در حوضه دریاچه ارومیه وجود دارد که ۴۴ هزار مورد از آن به طور غیرمجاز حفر شده است.
وی متذکر شد: افتادیم به جان آب‌های زیرزمینی و دشت‌هایمان نشست کردند، اگر ارتفاعی که دشت نشست کرده است را ضرب در مساحت دشت کنیم، حجم آب از دست رفته به دست می‌آید و این حجم از آب برای همیشه از دست رفته است و با هیچ بارشی جبران نمی‌شود، طبق بررسی‌های گروه پایش، نشست از دشت وایقان شبستر تا دشت سراب قابل مشاهده است.‎
وی افزود: این نشست با کاهش تخلل خاک، جا را برای ذخیره آب محدودتر می‌کند و ترسالی‌هایی هم که اتفاق می‌افتند، نمی‌توانند جبران کننده باشند و این نیز به این معنی است که ما با این کار، ترسالی را هم از دست داده‌ایم.
‎‎فاخری فرد با بیان اینکه بسیاری از دشت‌های ما در وضعیت قرمز قرار دارند، گفت: اجازه حفر هیچ چاهی در دشت‌های با وضعیت قرمز مثل دشت شبستر داده نمی‌شود، زمانی با حفر چاه در دشت شبستر حداکثر در ۶۰ متر به آب می‌رسیدیم؛ در حالی که اکنون تا ۳۰۰ متر هم رسیده و این نشانگر وقوع یک فاجعه در آینده است و با این وجود هیچ دشمنی برای بیرون راندن ما از اینجا لازم نیست و خودمان با پای خودمان بیرون خواهیم رفت.‎
در حاشیه دریای خزر هم بحران کم آبی وجود دارد
وی متذکر شد: هر جایی که با حفر چاه به سنگ بخوریم، امکان حیات نبوده و این نیز زمینه ساز مهاجرت به جای دیگری است، در حالی که در سایر جاهای ایران نیز وضعیت بهتر نبوده و در حاشیه دریای خزر هم بحران کم آبی وجود دارد.
وی تاکید کرد: قوانینمان را با این تفکر نوشته‌ایم که دریایی لایزالی از منابع آبی زیر زمین وجود دارد و تا جایی که توانستیم این منابع را مصرف کردیم، پایش نقص قوانین را نیز مشخص کرده و تحویل ستاد داده و متذکر شده است که با قوانین موجود امکان کنترل وجود ندارد.
سازمان جهاد کشاورزی هیچ اختیار قانونی برای جلوگیری از توسعه اراضی را ندارد
مجری طرح پایش ستاد احیای دریاچه ارومیه اظهار کرد: سازمان جهاد کشاورزی هیچ اختیار قانونی برای جلوگیری از توسعه اراضی و باغات و تبدیل اراضی زراعی به باغات را ندارد و در صورت برخورد نیز مالک از طرف مراجع قضائی تبرئه می‌شود و این باعث شده توسعه و تبدیل اراضی به وفور صورت گیرد.
وی خاطرنشان کرد: سازمان آب باید با هماهنگی جهاد کشاورزی برآورد می‌کرد که منابع آبی زیرزمینی هر دشت به چه مقدار حلقه چاه مدیریتی نیاز دارد و پروانه‌ها نیز باید بر آن مبنا صادرمی‎شد در این خصوص از دانشگاه نیز باید کمک می‌گرفت، متأسفانه بیش از ۸۵ درصد از منابع آبی تجدیدپذیرمان را مصرف می‌کنیم و در شهرهایی مانند تهران و کرمان و اصفهان و مشهد این میزان به ۱۱۰ درصد و حتی بیشتر هم می‌رسد و کار به مصرف آب‌های فسیلی رسیده است.‎
متأسفانه روزی مردم ما به آب وابسته است
وی با بیان اینکه گروه پایش راهکارهایی نیز در این خصوص ارائه می‌دهد که تحقق آن نیازمند همت جمعی مسئولان و مردم است، گفت: متأسفانه روزی مردم ما به آب وابسته است و نمی‌توان بدون دادن چیزی به مردم، چیزی از آن‌ها گرفت.
فاخری فرد ادامه داد: ستاد احیا برای حل این مشکل، راهکارهایی را تحت عنوان مشاغل جایگزین کشاورزی و سوق دادن روستاها به صنایع کم آب‌بر در حضور صنعتگران استان مطرح کرد، صنایع پرآب علاوه بر از بین بردن منابع آبی موجب شوری و کاهش کیفیت نیز می‌شود، مثلاً منطقه شیر امین زمانی دارای آب شیرین بوده و اکنون تقریباً خالی از سکنه است، امکان کشت هیچ محصول زراعی در آب و خاک شور وجود ندارد و این تهدیدی بزرگی برای ما به شمار می‌آید.
وی خاطرنشان کرد: اگر منابع آبی را کنترل نکنیم، آبی به دریاچه نخواهید رسید، برخی رسم‌های غیرعلمی نیز به اتلاف منابع دامن زده‌اند، به عنوان مثال گروه پایش در دمای ۱۴ درجه شاهد دادن یخ آبه توسط کشاورزان بومی به پای درختان برای از بین بردن آفات بودند و این در حالی است که آب در دمای ۱۴ درجه یخ نمی‌بندد.
برنامه‌ها در راستای رساندن آب فصل‌های غیر زراعی به دریاچه است
وی متذکر شد: برنامه ما در راستای رساندن آب فصل‌های غیر زراعی به دریاچه است، به همین منظور نیاز به تعریف فصول غیر زراعی بود؛ به طوری که در این فصول کسی دست به آب رودخانه نزند و آب به دریاچه هدایت شود و این کار در جهاد کشاورزی انجام شد. و اگر اجرا شود تا حد زیادی مشکل دریاچه حل خواهد شد.
مجری طرح پایش ستاد احیای دریاچه ارومیه تاکید کرد: برای مبارزه با هر آفت، اسم خاصی گذاشته‌ایم و هر سیلاب و آبی را به مزرعه هدایت می‌کنیم و با این کارها دریاچه را از آب فصول غیرزراعی که امید ما است، محروم می‌کنیم. در این راستا گشت و کنترل‌های ستاد احیا در بهبود وضعیت تا حدی مؤثر بوده است.
بی‌انصافی است که بگوییم دریاچه را تنها باران نجات داد و ستاد احیا کاری انجام نداده است
فاخری فرد اضافه کرد: در مورد وضعیت فعلی دریاچه با قبول تمامی کم و کاستی‌ها بی‌انصافی است که بگوییم دریاچه را تنها باران نجات داد و ستاد احیا کاری انجام نداده است. پایش میزان آب را قبل و بعد از لایروبی در ایستگاه‌های مختلف با بارش یکسان بررسی کرده و نتایج نشان می‌دهد که قبل از لایروبی آبی در ایستگاه‌های آخولا و سرین دیزج وجود نداشت ولی بعد از لایروبی شاهد جاری شدن آب به سمت دریاچه در این ایستگاه‌ها هستیم.
احیای دریاچه ارومیه مسئله‌ای بین‌المللی است
وی با بیان اینکه ریزگردهای ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه شعاعی به طول ۶۰۰ کیلومتر را تحت تأثیر قرار می‌دهد، افزود: علاوه بر ایران، ارمنستان، گرجستان، آذربایجان، شرق ترکیه و عراق از این رویداد متأثر می‌شوند؛ بنابراین این مسئله محلی نبوده و بلکه بین‌المللی است، متأسفانه مسئولان ما در این جهت گام برنمی‌دارند.
استاد دانشگاه تبریز بیان کرد: باید بپذیریم که ما پول و منابع کافی برای احیای دریاچه را به تنهایی نداریم؛ چرا که هامون، بختگان و زاینده رود نیز با این معضل درگیر هستند و آن‌ها نیز خواهان احیای دریاچه یا رودخانه خود هستند، اما برای احیای دریاچه ارومیه بدلیل بین المللی بودن باید از امکانات سازمان ملل و بانک جهانی کمک بگیریم؛ محیط زیست مال همه است و به کشور خاصی اختصاص ندارد.
وی خاطرنشان کرد: ریزگردهای نمکی مانند گرد و غبار معمولی نیست، مگر توانستیم گرد و غبار خوزستان را کنترل کنیم، حال اینکه ریز گرد نمکی به مراتب آسیب‌زاتر هم هست.
آبیاری ۹۵ درصد محصولات باغی تبریز با فاضلاب انجام می‌شود
وی اظهار کرد: نوع آب ورودی به دریاچه و کیفیت آن نیز از نظر گروه پایش مهم است و گروه پساب و محیط زیست گروه پایش در این خصوص کار می‌کند و به مسئله فاضلاب پرداخته است، اما متأسفانه به آب فاضلاب‌ها هم رحم نمی‌کنند و از فرودگاه تبریز به سمت مایان، آبیاری ۹۵ درصد محصولات باغی با فاضلاب صورت می‌گیرد و نصف بیشتر فاضلاب هم تصفیه نشده و به رودخانه‌ها بای پس می‌شود و علاوه بر آن روزانه چندین تن لجن به رودخانه‌ها ریخته و سبزیجات و میوه‌ها با این آب آبیاری می‌شود.
وی متذکر شد: فاضلابی که برای انتقال آن طرح خط انتقال تعریف شده است در مسیر توسط کشاورزان برداشت می‌شود، ایجاد این خط انتقال نیز به دلیل نبود بودجه ناقص مانده، انجام چنین کارهایی نیازمند بودجه کلانی است، ساز و کاری نیز در این خصوص تعریف نشده تا از مردم و سازمان‌های مردم نهاد کمک گرفته شود.
تاکنون هیچ تخصیص ۱۰۰ درصدی برای پروژه‌های بزرگ و کلان نداشته‌ایم
مجری طرح پایش ستاد احیای دریاچه ارومیه با تاکید بر اینکه متأسفانه از شروع فعالیت ستاد احیا تاکنون هیچ تخصیص ۱۰۰ درصدی برای پروژه‌های بزرگ و کلان نداشته‌ایم، گفت: این نیز باعث ابتر ماندن طرح‌ها شده است، تخصیص اوراق بهاردار نیز از دیگر مشکلاتی است که به دلیل پیش آرودن مشکلاتی برای پیمانکاران، باعث تعطیلی پروژه‌ها می‌شود.