سرگذشت چهل ساله صنعت، معدن و تجارت ایران

به گزارش کسب و کار نیوز، تارنمای وزارت صنعت، معدن و تجارت امروز (جمعه) به مناسبت آغاز دهه فجر در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، گزارشی درباره دستاوردهای چهل ساله این بخش منتشر کرد.
نگاهی به سیر تحولات صنعتی و معدنی در دوران پیش از انقلاب نشاندهنده وابستگی زیاد در فناوری، ماشین آلات و حتی مواد اولیه بود، به طوری که با تاخیر در ورود ماشین آلات و قطعات یدکی مورد نیاز، بیشتر واحدهای تولیدی به حالت تعطیل درآمدند.
اعطای وام‌های ارزان و کمک‌های کلان به بخش خصوصی وابسته به کانون‌های قدرت داخلی و انحصاری بین‌المللی، گسترش بازار داخلی براساس مصرف گرایی، نظارت نکردن بر سرمایه گذاری خارجی و انتقال فناوری سبب تعمیق وابستگی های اقتصادی در این بخش در زمان پیش از انقلاب بود.

** صنعت، معدن و تجارت در سال پیروزی انقلاب
ساختار صنعت کشور در سال پیروزی انقلاب به طور عمده با محور خودرو، صنایع نساجی،‌ صنایع غذایی، لوازم خانگی و ماشین سازی پیش می رفت که این بخش ها نیز هر یک با ظرفیت های بسیار محدود و پایین مشغول به تولید بود.
خودرو سواری در این سال با ظرفیت سالیانه حداکثر ۱۶۰ هزار دستگاه تولید می شد، ظرفیت تولید لوازم خانگی شامل یخچال و فریزر،‌ ماشین لباس شویی و تلویزیون ۶۵۰ هزار دستگاه، فولاد ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار تن، سیمان هفت میلیون تن، محصولات پتروشیمی سه میلیون تن، آلومینیوم ۴۵ هزار تن و دارو ۲۷ میلیارد و ۳۰۰ میلیون حب بود.
در سال پیروزی انقلاب سه شهرک و ناحیه صنعتی فعالیت می کرد و واحدهای صنعتی تولید کننده در کل کشور یک هزار و ۵۰۳ واحد بود که نزدیک به ۱۵۰ هزار نفر در آنها اشتغال داشتند.
در آن سال ۱۹۵ معدن فعال در دست بهره برداری بود که ظرفیت استخراج آنها به ۱۹ میلیون و ۵۰۰ هزار تن می رسید.
همچنین ۳۵۰ هزار واحد صنفی در حوزه خرده فروشی، توزیع و تولیدات صنفی فعال بود. صندوق مکانیزه فروش در واحدهای صنفی وجود نداشت و سهم فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره ای از خرده فروشی ۱٫۵ درصد بود.
در حوزه تحقیق، توسعه و فنی و مهندسی نیز عملکرد قابل ذکری وجود ندارد.

** تراز تجاری منفی ۱۰ میلیارد دلاری
بر پایه این گزارش، در بخش تجارت خارجی کشور ایران به عنوان کشور مصرف کننده دارای تراز تجاری منفی ۱۰ میلیارد دلاری بود.
تامین نیازهای اساسی کشور برپایه واردات برنامه ریزی شده بود.
کل صادرات غیرنفتی ایران در سال ۵۷ نیم میلیارد دلار و واردات آن سال ۱۰ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار بود و کل حجم تجارت ایران به ۱۰ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار می رسید.

** توجه ویژه به بخش صنعت
پس از گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی و اجرای پنج برنامه توسعه و در آستانه برنامه ششم،‌ تحولات شگرفی در زمینه توسعه و خودباوری و خوداتکایی کشور در حوزه صنعت،‌ معدن و تجارت ایجاد شده است.
صنعت،‌ معدن و تجارت در چهل سالگی انقلاب با بهره گیری از توانمندی های داخل کشور و باور این امر که «ما نیز می توانیم دارای صنعتی پویا و سالم باشیم» پیش رفت.
در این زمینه قطع رابطه سلطه پذیری از بازارهای بین المللی به معنی نفی تقسیم کار در سطح جهانی و امتناع از مشارکت و محدودیت های استکباری بوده که این امر به وضوح در قانون اساسی کشور تبیین شده است.
با فاصله کوتاهی از پیروزی انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی ایران و عراق شرایط کشور را که به سمت ثبات پیش می رفت تحت تاثیر قرار داد.
در این دوران با فشارهای بین المللی، اجرای سیاست های جایگزینی واردات توسط مسئولان اقتصادی- صنعتی کشور بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت؛ به طوری که وزارتخانه های صنعتی در قالب ۲ محور بهره برداری از وضعیت موجود و ایجاد ظرفیت های جدید فعالیت های خود را تنظیم کردند.
در طول هشت سال جنگ تحمیلی تعداد زیادی از طرح‌های صنعتی نیز راه اندازی شد که از آن جمله می‌توان به صنایع «آذرآب» و صنایع جنبی مس «باهنر» اشاره کرد.
از طرفی به دلیل مشکلات و تنگناهای ارزی، تکمیل طرح های نیمه تمام مورد توجه بیشتر واقع شد.
در سال های جنگ همه سازمان ها و نهادهای مختلف اقتصادی کشور دست در دست هم تلاش کردند از موجودیت و کیان کشور دفاع کنند.
با پایان جنگ تحمیلی و صدور فرامین امام خمینی(ره) درباره بازسازی سریع کشور، دولت برنامه نخست توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور را تهیه کرد و به تصویب مجلس شورای اسلامی رساند.
در همین زمینه بخش صنعت به عنوان یکی از بخش های مهم اقتصادی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت.
اکنون با گذشت ۴۰ سال از پیروزی انقلاب نیز صنعت،‌ معدن و تجارت به عنوان پیشران اقتصاد کشور همراستا با استقلال اقتصاد کشور تلاش می کند.
برخی از فعالیت هایی که در این سال ها در بخش های صنعت،‌ معدن و تجارت انجام شده را می توان به صورت کمی با وضعیت پیش از انقلاب مقایسه کرد.

** مقایسه آماری
افزایش بنگاه های اقتصادی از جمله اقدام های صنعت،‌ معدن و تجارت بوده است.
بررسی شاخص توسعه واحدهای صنعتی نشان می دهد در سال ۵۷ تعداد واحدهای صنعتی یک هزار و ۵۰۳ واحد بود که این عدد در پایان آبان ماه امسال به ۸۵ هزار و ۷۶ واحد افزایش یافت.
اکنون ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در بخش صنعت مشغول به کارند که این عدد در سال پیروزی انقلاب ۱۵۰ هزار نفر بود.
تعداد معادن فعال در سال پیروزی انقلاب، ۱۹۵ معدن بود که این عدد در پایان آبان ماه سال ۱۳۹۷ به ۶ هزار و ۳۸۶ واحد رسید.
تعداد واحدهای صنفی در آغاز انقلاب ۳۵۰ هزار واحد بود و این تعداد در تولد ۴۰ سالگی انقلاب به ۲ میلیون و ۵۸۱ هزار واحد افزایش یافته است.
زیرساخت های صنعتی در دوران پس از انقلاب نیز رشد چشمگیری داشته است و می توان گفت بخش زیادی از زیرساخت های صنعتی مانند شهرک ها و نواحی دارای تصفیه خانه،‌ آب، برق، گاز و تلفن در دوران پس از انقلاب ایجاد شده است.
همچنین در حوزه اکتشاف، زمین شناسی و معدن، ظرفیت استخراج از ۱۹ میلیون و ۶۰۰ هزار تن در سال ۱۳۵۷ به ۷۳۵ میلیون تن در سال ۱۳۹۷ رسید.
ژئوفیزیک هوایی از عدد صفر به ۵۴۰ هزار کیلومتر خطی و شاخص نقشه های زمین شناسی از ۵۳ ورقه به ۸۶۴ ورقه افزایش یافت.
در همین مدت صادرات غیرنفتی از ۵۴۳ میلیون دلار به حدود ۴۷ میلیارد دلار رسید. همچنین حجم تجارت از ۱۰ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار افزایش یافت.

اقتصام*۳۰۶۵*۱۹۶۱*