بانمکی «خاک» همدان دردسرساز می‌شود

به‌گزارش ایسنا، توجه به اهمیت موضوع و ضرورت شناخت توان و محدودیت‌های خاک در راستای مدیریت بهینه آن، افزایش سطح مدیریت پایدار بر اراضی و رسیدن به استقلال ملی از لحاظ تأمین نیازهای کشوری در امر کشاورزی از الزامات مدیریت خاک کشور است.

خاک به مثابه منبع ارزشمندی که بستر حیات شمرده شده و تعادلی پویا با هیدروسفر، اتمسفر و لیتوسفر دارد. فعالیت‌های ناپایدار انسانی بر اثر ناآگاه یا آگاهی نادرست می‌تواند به تخریب شدید خاک و هدررفت این منبع ملی منتهی شود.

عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا در نشست تخصصی «خاک بستر حیات» که در دفتر خبرگزاری ایسنا برگزار شد، با بیان اینکه اهمیت خاک در دنیا نادیده گرفته شده است، گفت: با گذشت ۴۰ سال هنوز به صورت متمرکز نقشه خاک در کشور وجود ندارد.

دکتر محسن شکل‌آبادی با اشاره به روز جهانی خاک، اظهار کرد: سازمان فائو به این نتیجه رسیده است که باید مردم را در منابع طبیعی مشارکت داد و تا زمانی‌که مردم نخواهند نمی‌توان حفاظت از منابع طبیعی را  انجام داد.

وی با بیان اینکه برای انجام امور باید مردم را وارد کار کنیم، تصریح کرد: هدف از روز جهانی خاک این است که توجه نسبت به خاک و آموزش مردم در این رابطه افزایش داده شود.
 

به خاک بهای چندانی داده نشده است

شکل‌آبادی یادآور شد: در سال‌های گذشته به خاک بهای چندانی داده نشده و بیشتر بر روی آب تأکید شده به‌طوریکه آنقدر که راجع به آب اطلاع‌رسانی شده درباره خاک برنامه‌ای ساخته نشده و اطلاع‌رسانی صورت نگرفته است.

عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا با بیان اینکه مطالعه بر روی خاک چندین سال است که انجام می‌شود، تأکید کرد: مطالعات خاک در سال‌های اخیر در کشور زیاد شده و حتی به صورت موازی کاری انجام شده است اما با گذشت ۴۰ سال هنوز به صورت متمرکز نقشه خاک در کشور وجود ندارد.

وی با تأکید براینکه برای مدیریت خاک نیاز به نقشه داریم، اظهارکرد: کارهای زیادی بدون هدف و برنامه‌ریزی انجام و احساس شده باید هماهنگی و نقشه خاک داشته باشیم اما هنوز هماهنگی در این زمینه دیده نمی‌شود.
 

نبود آمار دقیق از فرسایش خاک در کشور

شکل‌آبادی تصریح کرد: سال‌های زیادی درباره فرسایش خاک مطالعه شده است اما هنوز آمار دقیقی از میزان فرسایش خاک در کشور وجود ندارد.

وی افزود: سال ۷۲ عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان طرحی انجام داده و آمار رسوبات پشت سدهای کشور را به دست آورد و مقدار فرسایش خاک را ارائه کرد اما در سال‌های اخیر کسی این کار را تکرار نکرده و آمار فرسایش خاک به طور دقیق معلوم نیست.

عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌‍سینا خاطرنشان کرد: آلودگی‌های عناصر سنگین و مواد نفتی و سایر آلودگی‌ها در خاک وجود دارد که کارهای پژوهشی صورت نگرفته است.
 

آلودگی خاک به طور گسترده در همدان وجود ندارد

وی با بیان اینکه در استان همدان حتی در اطراف جاده‌ها آلودگی سرب و کادمیوم وجود ندارد، ادامه داد: ممکن است به صورت موردی در برخی نقاط آلودگی باشد اما به صورت گسترده آلودگی وجود ندارد.

شکل‌آبادی با اشاره به اینکه کودهای شیمیایی در کل دنیا آلودگی دارد، یادآور شد: استفاده از کودهای شیمیایی باعث ایجاد آلودگی به فلزات سنگین می‌شود بنابراین یکی از خطراتی که استفاده از سموم و کودهای شیمیایی دارد، آلودگی به فلزات سنگین است.

وی عنوان کرد: در پژوهشی که توسط دانشجویان دانشگاه انجام شده میزان کادمیوم در مزارع سیب‌زمینی شهرستان بهار بررسی شد که این آزمایش نشان داد میزان این ماده در خاک زیاد است اما به حد سمیت نرسیده البته ممکن است در درازمدت به آلودگی برسد.
 

فاضلاب شهری از منابع آلودگی خاک

عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا فاضلاب شهری را یکی از منابع آلودگی خاک دانست و عنوان کرد: فاضلاب شهری آلودگی میکروبی می‌تواند مزارع سبزی را آلوده کنند.

وی با بیان اینکه فاضلاب آلودگی میکروبی داشته است، یادآور شد: بار میکروبی فاضلاب باید در تصفیه‌خانه‌ها برطرف و بعد رهاسازی شود که این اقدام در همدان صورت می‌گیرد.

شکل‌آبادی با اشاره به آلودگی از طریق زباله‌ها، بیان کرد: زمان زیادی است که مشکل زباله در استان وجود دارد و راه‌حل آن را نیز می‌دانیم به‌طوریکه اگر زباله‌ها درست دفن نشوند باعث آلودگی آب‌های زیرزمینی و آلودگی بخشی از خاک استان می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه تفکیک زباله از مقصد انجام نمی‌شود، تصریح کرد: این موضوع باعث می‌شود آلودگی خاک از طریق زباله‌ها زیاد شود اما با تولید کمپوست می‌توان زباله‌ها را تفکیک کرد.
 

استفاده از اسید و گوگرد باعث تخریب خاک می‌شود

عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا با بیان اینکه زباله‌های شهری مخلوطی از زباله‌های مختلف است، اظهار کرد: زباله‌های شهری مخلوطی از زباله‌های مختلف است و می‌تواند از کیفیت خوبی برای کمپوست داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه در کشور ما خاک‌ها آهکی و با PH بالاتر از ۷ هستند، یادآور شد: یکسری عناصر غذایی در این PH بی‌تحرک هستند، مثل آهن که اگر PH خاک را کاهش دهیم آهن به فرم آزاد درآمده و عناصر دیگر نیز به فرم آزاد درمی‌آید.

وی درباره استفاده برخی کشاورزان از اسید و گوگرد در خاک‌‎ها، بیان کرد: استفاده از اسید و گوگرد باعث تخریب خاک می‌شود، شاید به صورت موضعی از اسید و گوگرد استفاده کرد اما نمی‌تواند به صورت گسترده استفاده کرد بنابراین توصیه نمی‌شود از اسید استفاده شود و کارشناسی نیست و بهترین کار این است که ماده آلی را اضافه کنند.

شکل‌آبادی با بیان اینکه اضافه کردن اسید به خاک تهدید است، عنوان کرد: اضافه کردن اسید به خاک علاوه بر اینکه باعث آزادشدن عناصر بی‌تحرک خاک می‌شود عناصر سنگین نیز آزاد شده و وارد چرخه گیاه می‌شوند.
 

باقی ماندن ۳۰ درصد بقایای گیاه باعث بهبود ساختمان خاک می‌شود

کارشناس خاک سازمان جهادکشاورزی استان همدان نیز در این نشست با تأکید براستفاده از کودهای آلی در خاک، گفت: به کشاورزان توصیه می‌کنیم از کودهای آلی استفاده کنند چرا که استفاده از کودهای آلی باعث حفظ ساختمان خاک می‌شود.

منصور خزائی با اشاره به اینکه باقیماندن حداقل ۳۰ درصد از پسماندهای کشاورزی در مزرعه به بهبود ساختمان خاک کمک می‌کند، اظهار کرد: ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تن پسماند کشاورزی وجود دارد که انتظار داریم حداقل ۳۰ درصد آنها به خاک بازگردند که کارهای ترویجی زیادی در این زمینه صورت گرفته تا کشاورزان بقایای گیاهی را در مزارع به آتش نکشند.
 

فعالیت ۳ واحد تولید کمپوست در همدان

وی با بیان اینکه در حال حاضر در تمامی شهرستان‌های استان کمپوست و ورمی‌کمپوست تولید می‌شود، ادامه داد: ۳ واحد تولید ورمی‌کمپوست با ظرفیت ۲۰۰۰ تن در سال در استان همدان وجود دارد.

خزائی با اشاره به اینکه سالانه ۴۰ هزار هکتار از اراضی استان تحت کشاورزی حفاظتی قرار می‌گیرد، خاطرنشان کرد: از سال ۷۸ کشاورزی حفاظتی در کشور آغاز شده که  امسال از ۲۰۰ هزار هکتار اراضی آبی استان، ۴۷هزار هکتار تحت کشاورزی حفاظتی قرار گرفته است.

وی تغییر کاربری‌های کشاورزی و آلودگی خاک را از موارد مهم در از بین رفتن خاک مرغوب کشاورزی دانست و ادامه داد: جهادکشاورزی استان به جد با تغییر کاربری‌های غیرمجاز برخورد می‌کند.

کارشناس خاک سازمان جهادکشاورزی استان همدان با تأکید بر اینکه خاک متولی واحدی ندارد، خاطرنشان کرد: جهادکشاورزی در بحث خاک به تنهایی متولی نیست و این موضوع مشکل‌ساز شده است.
 

به دنبال تدوین سند ملی خاک هستیم

خزائی با اشاره به اینکه به دنبال تدوین سند ملی خاک هستیم، یادآور شد: با تصویب این سند متولی خاک یک ارگان خواهد شد درحالیکه امروز مباحث مربوط به آلودگی خاک برعهده محیط زیست و فرسایش به منابع طبیعی سپرده شده اما انتظار داریم یک ارگان این وظایف را برعهده بگیرد.

وی آلودگی خاک را معضل جدی امروز دانست و ادامه داد: ذهنیت غلطی که در بین مردم وجود دارد، این است که خاک هر آلاینده‌ای که وارد آن شود را پاک می‌کند در حالیکه اینطور نیست و خاک آلوده می‌شود.

این کارشناس خاک سازمان جهادکشاورزی استان همدان با بیان اینکه همه نوع کود و سمی برای خاک مضر نیست، عنوان کرد: این ذهنیت که همه نوع کود و سم برای خاک مضر است، نیز اشتباه است چرا که گیاه به کود و سم نیاز دارد و ما ناچاریم یکسری عناصر و مواد غذایی را به خاک بدهیم.
 

میانگین مصرف سم در همدان کمتر ۰٫۷ لیتر است

خزائی میانگین مصرف سم در کشور را ۰٫۷ لیتر دانست و افزود: میانگین مصرف سم در استان همدان کمتر از ۰٫۷ درصد است.

وی با اشاره به آلودگی خاک از طریق فاضلاب، خاطرنشان کرد: در استان همدان ۳٫۸ درصد از مزارع سبزی توسط فاضلاب آبیاری می‌شده که ۱۷ هکتار از اراضی سبزی آلوده در سال گذشته در استان امحاء شد و امسال نیز ۶ هکتار مزرعه آلوده به فاضلاب امحاء شدند.

کارشناس خاک سازمان جهادکشاورزی استان همدان با بیان اینکه میزان فرسایش در کشور بین ۱۵ تا ۲۰ تن در سال است، یادآور شد: در استان همدان میزان فرسایش بین ۱۰ تا ۱۵ تن در هکتار است.

وی با اشاره به اجرای ۲۵۷ هزار هکتار عملیات آبخیزداری، عنوان کرد: ۲۵۷ هزار هکتار عملیات آبخیزداری در عرصه‌های منابع طبیعی برای جلوگیری از فرسایش خاک صورت گرفته و ۸۵ هکتار نیز در دست اقدام است.
 

مطالعه میزان شوری ۸۰۰ هزار هکتار از عرصه‌های کشاورزی همدان

خزائی با تأکید بر اینکه ۴۰ هزار هکتار از عرصه‌های کشاورزی استان به سمت شوری می‌روند، گفت: در نقاطی که شوری خاک بالاست توصیه می‌شود، کشاورزان کشت‌های مقاوم به شوری داشته باشند.

وی با بیان اینکه میزان شوری خاک در ۸۰۰ هزار هکتار از اراضی استان مورد مطالعات قرار گرفته است، اظهار کرد: ۷۴ رصد از اراضی استان جزء کلاس ۱و ۲ و ۳ است و برای کشت مشکل ندارد.

وی با اشاره به اینکه ۶۲ درصد از اراضی استان همدان کمتر از یک درصد ماده آلی دارد، یادآور شد: طرح پایش خاک در چند نقطه استان انجام شده و اگر این طرح به اتمام برسد، به نقشه آلودگی خاک استان خواهیم رسید.

خزائی آلودگی زباله‌های شهری را بیش از کود و سموم شیمیایی دانست و گفت: زباله‌های شهری به مراتب بیشتر از کودها و سموم شیمیایی منشاء آلودگی هستند.

کارشناس خاک سازمان جهادکشاورزی استان همدان از تشکیل دفتر محیط زیست و سلامت غذا در استان همدان خبر داد و اظهار کرد: این دفتر با همکاری حفظ نباتات گواهی سلامت به محصولات کشاورزی می‌دهد که ۶ محصول گوجه‌فرنگی و خیار گلخانه‌ای و زمینی، سیب‌زمینی و سیب درختی در همدان بررسی می‌شود.

۶۸ درصد اراضی همدان شوری شدید دارند

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان با بیان اینکه حدود ۴۴ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان دارای مشکل شوری خاک هستند، گفت: در ۶۸ درصد از این اراضی شوری شدید بوده است اما سایر اراضی استان دارای مشکل شوری نیستند.

دکتر قاسم اسدیان با اشاره به اینکه اسیدیته بالا سبب تثبیت اکثر عناصر غذایی و غیرقابل جذب شدن برای گیاهان می‌شود، تصریح کرد: اسیدیته حدود ۹۶ درصد از اراضی استان بین ۷ تا ۸٫۵ است و جزء خاک‌های قلیایی طبقه‌بندی می‌شود که این وضعیت مشکلات تغذیه‌ای زیادی برای محصولات کشت شده در چنین خاک‌هایی ایجاد می‌کند.
 

 تنها ۴ درصد از خاک‌های سطح استان همدان دارای مواد آلی بالاست

وی درباره وضعیت مواد آلی در خاک‌های استان همدان، اظهار کرد: مواد آلی بیش از ۶۲ درصد از اراضی استان زیر یک درصد است و تنها ۴ درصد از خاک‌های سطح استان همدان دارای مواد آلی بالای دو درصد است در حالیکه برای حاصلخیزی مناسب لازم است مواد آلی خاک بالای دو درصد باشد.

اسدیان با اشاره به وضعیت عناصر غذایی خاک‌های استان همدان خاطرنشان کرد: در بررسی کاملی که بر روی اراضی آبی استان همدان انجام گرفت، مشخص شده بیش از ۶۵ درصد از اراضی آبی استان دچار کمبود فسفر، ۳۰ درصد دچار کمبود پتاسیم، بیش از ۸۴ درصد دچار کمبود روی، حدود ۹۰ درصد دچار کمبود آهن، حدود ۳۰ درصد مبتلا به کمبود مس و ۳۴ درصد دچار کمبود منگنز هستند.
 

تمام اراضی همدان کمبود نیتروژن دارند

وی ادامه داد: تقریبا تمام اراضی استان همدان کمبود نیتروژن دارند و برای افزایش عملکرد و بهره‌وری مصرف آب در استان لازم است کمبود این عناصر در هر کشتی برطرف شود تا حداکثر بهره‌وری مصرف آب حاصل شود.

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان یادآور شد: از حدود ۹۶۰ هزار هکتار اراضی قابل کشت استان حدود ۸۰۰ هزار هکتار اراضی به صورت اجمالی، نیمه‌تفصیلی و تفصیلی دارای مطالعات خاک‌شناسی و طبقه‌بندی اراضی هستند.
 

در کل استان نقشه منابع و قابلیت اراضی تهیه شده است

وی با تأکید بر اینکه در سطح کل استان نقشه منابع و قابلیت اراضی تهیه شده است، عنوان کرد: همدان یکی از ۶ استان مجری طرح پراکنش عناصر میکرو در اراضی تحت کشت آبی بوده که نتایج طرح به صورت نقشه‌های مختلف قابل استفاده است.

اسدیان با اشاره به اولویت‌های تحقیقاتی خاک و آب در استان، افزود: اجرای طرح‌های مربوط به ارزیابی کیفی تناسب اراضی برا ی محصولات مختلف با توجه به طرح، الگوی کاشت ابلاغی از سوی وزارت حهادکشاورزی، اجرای طرح‌های تحقیقاتی گلخانه‌ای با توجه به گسترش سطح زیرکشت محصولات گلخانه‌ای در استان، اجرای طرح‌هایی در رابطه با راهکارهای افزایش میزان ماده آلی خاک‌ها، طرح‌هایی در رابطه با افزایش کارآیی مصرف آب، اجرای طرح‌هایی در رابطه با مقاومت به خشکی، اجرای طرح‌هایی در رابطه با کودهای بیولوژیک و به طور کلی تعداد ۲۴ مورد مطالعات خاک‌شناسی در سطح استان اجرا شده است .

وی ادامه داد: بررسی و جمع‌بندی این نتایج نشان می‌دهد که حدود ۵۸۵هزار هکتار از اراضی مورد مطالعه درکلاس‌های І ، ΙΙ و ΙΙΙ   با محدودیت کم  و ۲۰۴هزار هکتار در کلاس‌های ѴІ ، Ѵ و ІѴ   بامحدودیت زیاد طبقه بندی اراضی قرار گرفته‌اند.
 

۶۰ درصد اراضی همدان جزء خاک‌های جوان و غنی هستند

وی با بیان اینکه مطالعات خاک‌شناسی انجام شده نشان داده است که بیش از ۶۰ درصد از اراضی استان همدان جزء خاک‌های جوان و غنی از عناصر غذایی هستند، یادآور شد: حدود ۱۵۰ هزار هکتار از اراضی استان عمدتا در شمال غربی به علت عدم تأمین بودجه فاقد مطالعه خاکشناسی هستند.

اسدیان مهمترین عوامل فرسایش خاک را چرای دام، بهره‌برداری و شخم دانست و گفت: مهمترین شیوه حفاظت خاک کنترل دام و ورود و خروج دام، رعایت ظرفیت چرایی، بهره‌برداری از مراتع، معادن، بانکت غلات، شخم اراضی زراعی، شخم در جهت شیب و دیم‌زارها است.

وی ادامه داد: خاک‌های ما بسیار ضعیف است، حدود ۳ تا ۵ درصد مواد آلی در خاک وجود دارد که در نقاط مختلف متفاوت است. مواد آلی شامل اندام موجودات زنده، گیاهان و جانوران هستند. وقتی که این موجودات نتوانند آن مواد آلی را تجزیه کنند، لاشه‌ها بر روی زمین باقی خواهند ماند.

اسدیان افزود: با استفاده از روش‌های مختلف خاک‌ورزی، عملیات کم خاک‌ورزی، استفاده از کودهای بیولوژیک استفاده از کودهای دامی و … منجر به تغذیه موادآلی خاک می‌شود. این اندام گیاهان باعث سبک‌تر شدن خاک می‌شوند، بعد آرام آرام پوسیده می‌شوند و مواد آلی خاک را اضافه می‌کند که خاک را غنی می‌کند. دادن کودهای شیمیایی نیز یک راهی است که از آن استفاده می‌کنیم. از کودهای ورمی کومپوست که استفاده می‌کنیم این کومپوست می‌تواند از فضولات دام، از محصولات انواع و اقسام زباله‌ها باشد.
 

بانکت غلات باید در ایران اجرا شود

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان اظهار کرد: در ایران بانکت غلات استفاده نمی‌کنیم که باید آن را اجرا کنیم، شخم در جهت شیب را باید ممنوع کنیم و دولت باید در این زمینه آموزش‌های فراوانی بدهد که این را درحال انجام هستیم.

اسدیان ضمن تأکید بر اینکه شخم در جهت خلاف شیب سالیانه حدود ۲ تا ۳ تن در هکتار و ایجاد بانکت غلات سالیانه حدود ۵ تا ۷ تن در هکتار فرسایش را کاهش می‌هد، افزود: این دو روش در مجموع بین ۷ تا ۹ تن فرسایش خاک را تقلیل می‌دهند که این خود یک موفقیت بالایی است.
 

پایش درستی دربحث خاک نداریم

 وی با بیان اینکه در کشور در بحث خاک پایش درستی نداریم، خاطرنشان کرد: طرح آمایش سرزمین به صورت کلان برای کل کشور اجرا نشده است درحالیکه باید داده‌ها قابل اعتماد باشند که نیاز است یک بازنگری در اطلاعات موجود صورت بگیرد.

وی با اشاره به اینکه تا ۸۰ درصد آمار آتش زدن خاک کم شده و این جرم تلقی شده است، اظهار کرد: در استان همدان ۳۰۰ مورد آتش‌سوزی داریم.  

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان ضمن اشاره به نقش استفاده سموم در آلودگی خاک، گفت: سمی که به گیاهان می‌دهند تحت تأثیر شسته شدن و پاشیده شدن به خاک راه می‌یابند که باعث آلودگی خاک می‌شوند.
 

فرسایش خاک در همدان زیاد است

اسدیان با بیان اینکه متأسفانه در استان همدان میزان فرسایش خاک زیاد است، اظهار کرد: سالانه ۱۵ تن در هکتار از خاک‌های کشور دچار فرسایش می‌شوند.

وی گفت: از ۱۰۰ درصد سطحی که کره زمین دارد، حدود ۷۰ تا ۷۱ درصد را منابع آبی و حدود ۳۰ درصد را خشکی‌ها تشکیل می‌دهد که از این ۳۰ درصد خشکی‌ها آنچه که برای ما قابل استفاده است به انواع مختلف در بخش کشاورزی، در بخش دامپروری و در بخش منابع طبیعی چیزی حدود ۱۰ درصد است.

وی با بیان اینکه در فرآیند خاک‌زایی، خاک به مرور و آرام طی سالیان متمادی ساخته می‌شود، اظهار کرد: فرآیند خاک‌زایی این است که سنگ‌ها آرام آرام در اثر سرما و گرما، سرد و گرم می‌شوند که این سرما و گرما باعث می‌شود سنگ‌ها ترک بردارند و آرام آرام آب در این سنگ‌ها قرار می‌گیرد که موجب خرد شدن آن می‌شود.

اسدیان با تأکید بر اینکه فرآیند ساخت‌وساز خاک در یک بُعد زمانی کوتاه انجام نمی‌گیرد، بیان کرد: خاکی که بتواند محیط رشد را برای گیاه فراهم کند به طور متوسط چیزی حدود ۳۰۰ سال زمان می‌برد تا یک سانتمتر مکعب خاک ساخته شود.

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان همدان خاطرنشان کرد: براساس آمارها به طور متوسط حدود ۱۵ تن در هکتار در سال فرسایش خاک داریم که علت آن هم این است که در منطقه نیمه خشک سرد هستیم و ریزش نزولات آسمانی توزیع منظمی ندارد و بیشتر در فصول سرد سال رخ می‌دهد که پوشش گیاهی در سطح عرصه‌ها وجود ندارد این باعث فرسایش خاک می‌شود.

وی با بیان اینکه خاک‌های ما بسیار ضعیف است، یادآور شد: حدود ۳ تا ۵ درصد مواد آلی در خاک وجود دارد که در نقاط مختلف متفاوت است.
 

وی بیان کرد: خاکی که به عنوان خاک بارور، خاکی که به عنوان خاک قابل زراعی، خاکی که قابل کشت و کار باشد و اگر شرایط یخبندان یا سرد باشد این فرآیند تا ۸۰۰ سال نیز ممکن است طول بکشد.
 

گزارش از: بنت‌الهدا نوری و احسان محمودی، خبرنگاران ایسنا، منطقه همدان

انتهای پیام