یک گام تا خرابه های «قصر حمیدیه»

«قصر حمیدیه در آستانه تخریب کامل است.» این هشدار رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان حمیدیه است که بارندگی های آتی را تهدیدی برای این بنای تاریخی ملی می داند.
حسن بهداد به ایرنا می گوید: روند تخریب این قصر تاریخی از زمان بارندگی های بهاره امسال آغاز شد اما کسی به هشدارهایی که دادیم توجهی نکرد، حالا این تخریب شدت پیدا کرده و بخشی از طاق زیرزمین ریزش کرده است؛ اگر استحکام بخشی و مرمت اضطراری قصر انجام نشود، احتمال تخریب این بنای تاریخی، به طور کامل وجود دارد.
«قصر حمیدیه» یا «کوشک حمیدیه» مشهورترین اثر تاریخی شهرستان حمیدیه، در غرب اهواز و ساحل رودخانه کرخه است که به شماره ۳۹۸۰ در سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این قصر مربوط به «عبدالحمید» پسر شیخ خزعل بوده و اواخر دوره قاجار- اوایل دوره پهلوی است. این عمارت دارای چند قسمت از جمله بنای مرکزی و زیرزمین، شبستان (شوادون) و تونل های دسترسی، تاسیسات آبرسانی، بنای جنوب شرقی و برج دیده بانی است و برخی تاسیسات و باغ اطراف قصر از بین رفته اند.
کوشک، در دوران جنگ تحمیلی محل استقرار سپاه بوده و اکنون در مالکیت سازمان آب و برق خوزستان (شرکت بهره برداری کرخه و شاوور) است.
رئیس اداره میراث فرهنگی حمیدیه می گوید: کوشک حمیدیه که روی یک لایه تاریخی (تپه) بنا شده، در ادوار مختلف کاربری های متفاوتی داشته اما اکنون به عنوان انبار خودروهای سنگین شرکت کرخه و شاوور، مثل بیل مکانیکی و دیگر ماشین الات استفاده می شود.
وی می افزاید: سقف بنا در گذشته تخریب شده و در چند سال گذشته در معرض باد و باران قرار داشت، اکنون نیز با تخریب طاق زیرزمین به راحتی باد و باران وارد تونل ها و زیرزمین می شود و کل سازه را تحت تاثیر قرار می دهد.
بهداد با اشاره به واگذاری کوشک حمیدیه به میراث فرهنگی در سال های اخیر، ادامه می دهد: در زمانی که این بنا به میراث تحویل داده شده بود، تنها در یک دوره در سال ۹۵ مرمت جزئی و نظافت شده اما بعد از آن رها می شود.
به گفته وی، کوشک حمیدیه تنها بنای تاریخی باارزش غرب اهواز است که می تواند به عنوان مجموعه فرهنگی، خانه صنایع دستی و یا موزه مردم شناسی غرب کشور مورد بهره برداری قرار گیرد.

*اختلاف در قصر
رئیس اداره میراث حمیدیه همچنین خواستار تعیین تکلیف مالکیت این قصر تاریخی می شود و می گوید: طبق قانون، مالکان بناهای تاریخی موظف هستند آن را حفاظت و یا به میراث فرهنگی واگذار کنند، این در حالیست که سازمان آب و برق نه برای حفاظت از بنا بودجه و اعتباری اختصاص می دهد و نه مالکیت آن را به میراث فرهنگی می دهد.
وی حفاظت از کوشک حمیدیه را خواسته اهالی این شهرستان و دوستداران میراث فرهنگی می داند و با بیان اینکه تخریب این بنای تاریخی برای سازمان آب و برق اهمیتی ندارد اظهار می کند: مکاتبات میراث فرهنگی با سازمان آب و برق بیش از ۱۰ سال است که ادامه دارد اما تا کنون به یک توافق نهایی نرسیده است، درخواست ما این است که جلسه ای با حضور نمایندگانی از سازمان آب و برق، استانداری و میراث برگزار و این بنا تعیین تکلیف شود.

*پرونده مبهم قصر
مناقشه بر سر کوشک حمیدیه بیش از یک دهه است که میان دوستداران میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی استان و سازمان آب و برق ادامه دارد. ماحصل آن ۲ توافقنامه بوده، یکی در اوایل دهه ۸۰ میان دوستداران میراث فرهنگی و سازمان آب و برق که هیچکدام از مفاد آن اجرایی نشده و دیگری در سال ۹۳ برای واگذاری کوشک به میراث فرهنگی به مدت سه سال، که اکنون مهلتش پایان یافته است.
در این مدت بارها به این عمارت تاریخی تعرض شده است. شهرداری حمیدیه متهم است که شبانه با اره برقی درختان بنا را در سال ۹۲ قطع کرده است. شرکت کرخه و شاوور نیز در اوایل دهه ۸۰ با آواربرداری غیراصولی، سقف این بنا را تخریب کرد که منجر به یک پرونده قضایی شد. بعد از آن نیز بارها متعرض بخش هایی از بنا شد.
در سازمان آب و برق به عنوان مالک کوشک حمیدیه، هیچکس مسئولیت پاسخگویی و شفاف سازی درباره وضعیت این بنای تاریخی و ملی را نمی پذیرد.
یعقوب کرمی مدیرعامل شرکت کرخه و شاوور، نسبت به وضعیت کوشک حمیدیه و تخریب هایی که در آن اتفاق افتاده اظهار بی اطلاعی می کند، اما تایید می کند که قصر حمیدیه در حال حاضر به عنوان انبار و پارکینگ خودروهای این شرکت استفاده می شود. به اعتقاد او مساله کوشک به امور حقوقی سازمان آب و برق مرتبط است.
سید فخرالدین کلانترزاده مدیر دفتر حقوقی سازمان آب و برق همچنین می گوید: با توجه به اینکه کوشک حمیدیه در مالکیت این سازمان (یک دستگاه دولتی) است، واگذاری این ملک، به سازمان میراث فرهنگی، تابع ضوابط خاصی است.
او می افزاید: در سال های گذشته تفاهم نامه ای میان سازمان آب و برق و اداره کل میراث فرهنگی خوزستان برای واگذاری کوشک به میراث فرهنگی منعقد شده که زمان این قرارداد به اتمام رسیده و مسئولان میراث فرهنگی در صورت تمایل به تمدید این قرارداد باید با سازمان آب و برق مکاتبه کنند.
کلانترزاده با بیان اینکه مساله کوشک به دفتر گنجینه آب سازمان آب و برق مرتبط است، حاضر به توضیح بیشتر درباره سرنوشت و برنامه های سازمان آب و برق درباره آن نمی شود.

*میراث نیامد
سمیه خطیبی مدیر گروه گنجینه آب خوزستان نیز می گوید: هیچ درخواستی از میراث فرهنگی برای نشست و گفت وگو با مسئولان سازمان آب و برق خوزستان مطرح نشده و در صورت مکاتبه، به من ارجاع نشده است.
وی با اظهار بی اطلاعی از تخریب بخش دیگری از بنای کوشک حمیدیه می افزاید: سازمان آب و برق برای حفاظت بهتر از کوشک حمیدیه، طی تفاهم نامه ای آن را به میراث فرهنگی واگذار کرد و با وجود اتمام مهلت این تفاهم نامه تاکنون برای بازپس گیری این بنا اقدام نکرده و این بنا همچنان در اختیار میراث فرهنگی است.
خطیبی اضافه می کند: بر اساس تفاهم نامه، فقط ساختمان کوشک به میراث فرهنگی واگذار شده، زیرا امکان واگذاری تاسیسات هواشناسی و ساختمان اداری که مربوط به شرکت کرخه و شاوور است، وجود ندارد.
به گفته وی، طبق تفاهم نامه، تامین اعتبار مرمت بر عهده میراث فرهنگی بوده و قرار بر این بود که این قصر توسط میراث فرهنگی مرمت و به مرکز فرهنگی تبدیل شود اما به جز تعمیرات جزئی، هیچ اقدامی در این چند سال انجام نشده است.
این مقام مسئول تاکید می کند: با توجه به انعقاد تفاهم نامه، سازمان آب و برق مسئولیتی در قبال حفاظت از کوشک حمیدیه ندارد و از زمان تحویل به میراث فرهنگی از وضعیت آن بی اطلاع هستیم، اما در صورتی که سازمان آب و برق تصمیم به بازپس‌گیری آن داشته باشد، گروه گنجینه آب سازمان برای آن برنامه ریزی خواهد کرد.

*تفاهم نامه بی سرانجام
کارشناسان تخمین زده اند، حالا ۶۰ درصد از قصر حمیدیه تخریب شده است.
چهار سال پیش، دوستداران میراث فرهنگی با امیدواری اعلام کردند که بالاخره مالکیت کوشک حمیدیه به صورت رایگان و به مدت ۳ سال (تا سال ۹۶) به اداره میراث فرهنگی داده شد. این تفاهم نامه منجر به اختصاص بودجه حدود یک میلیارد ریالی برای مرمت این بنا در سال ۹۴ شد و قرار بر این بود که به موزه تبدیل شود. عملیات مرمت در سال ۹۵ آغاز، اما با اعتراض دوستداران میراث فرهنگی به مرمت غیراصولی آن متوقف شد.
در خرداد ۹۶ مدیرکل وقت میراث فرهنگی خوزستان، در نامه ای به سازمان آب و برق با استناد به مصوبه برنامه ششم توسعه (بند یک قسمت الف ماده ۹۸) این سازمان را مکلف به صیانت از میراث فرهنگی و تامین هزینه های مربوط به پژوهش، حفاظت ومرمت این اثر تاریخی و ملی ثبت شده، عنوان می کند.
با وجود پیگیری خبرنگار ایرنا، اما محمدحسین ارسطوزاده، معاون میراث اداره کل میراث فرهنگی خوزستان، حاضر نشد درباره علت توقف مرمت و عملی نشدن تعهدات اداره کل میراث فرهنگی در مدت سه سالی که کوشک حمیدیه در اختیار این سازمان بوده، پاسخ دهد.

*تخریب ممنوع
رئیس انجمن میراث فرهنگی تیری (حمیدیه) با بیان اینکه قصر تاریخی حمیدیه جایگاه ویژه ای میان مردم دارد، خواستار حفظ این بنای تاریخی و ملی می شود.
احمد جعفری ماجد می گوید: این اثر در دوره های مختلف تاریخی این منطقه نقش داشته؛ در واقعه «جهاد عشایر عرب»، این مکان شاهد رویدادهای مختلفی بود، در دفاع مقدس نیز این بنا محل گردهمایی و فرماندهی جبهه های جنگ بوده، بنابراین این عمارت به عنوان میراث معنوی منطقه نیز در میان مردم جایگاه ویژه ای دارد، این در حالیست که طی چند سالی که ثبت ملی شده، بارها مورد تعرض و تخریب قرار گرفته و این امر سبب رنجش خاطر مردم شده است.
وی با انتقاد از دستگاه های متولی حفاظت از این میراث تاریخی با ارزش، تاکید می کند: انتظار داریم مسئولان هر چه زودتر و قبل از آنکه دیر شود اقدامات حفاظتی و مرمت این بنا را آغاز کنند زیرا این اثر ظرفیت استفاده به عنوان موزه مردم شناسی، باغ گیاه شناسی و موزه آب را دارد.

*میراث باران
بعد از «قصر فیلیه» و «سرای عجم»، که در سال های گذشته با خاک یکسان شده اند، «کوشک حمیدیه» سومین قصر تاریخی خوزستان است که در سکوت سازمان میراث فرهنگی به فنا می رود.
در بارندگی روزهای اخیر، اخبار تخریب چند بنای تاریخی در دزفول، شوش و اهواز نیز دوستداران میراث فرهنگی را بیش از پیش نگران سرنوشت آثار تاریخی کرده، این در حالیست که اداره کل میراث فرهنگی تاکنون هیچ واکنشی به این خرابی ها نشان نداده است. میراث فرهنگی خوزستان، از تیر ماه ۹۲ تا کنون، چهار مدیرکل را به خود دیده است.
آیا بناهای تاریخی خوزستان تا پایان بارندگی ها دوام می آورند؟

گزارش از نادره وائلی زاده
۹۷۵۴/۶۰۰۲