بررسی آسیب‌های اجتماعی سالمندان در زلزله‌های بم، ورزقان و اهر

به گزارش کسب و کار نیوز،” آسیب‌پذیری اجتماعی” میزان خسارت‌های اجتماعی است که در صورت بروز سانحه به اجزا و عناصر جامعه بر حسب چگونگی کیفیت آن وارد می‌شود. طبق آمار رسمی، در سال‌های۱۹۸۲ تا ۲۰۱۰ ایران بیشترین تعداد زلزله را داشته و ۶/۱۷ درصد زلزله‌های مخرب دنیا در کشور ما رخ داده است. این در حالی است که پیامد تخریب شدیدترین این زلزله‌ها که هر چهار سال یک‌بار به وقوع پیوسته، تخریب ۹۷ درصد واحدهای روستایی و آسیب کلی ۷۹‌درصدی واحدهای شهری بوده است.

بدیهی است که در چنین شرایطی بررسی آسیب‌های اجتماعی وارده به اقشار خاص ضروری باشد. به دنبال این نیاز، گروهی از محققان ایرانی در دانشگاه‌های تهران و کرمان به بررسی آسیب‌پذیری اجتماعی سالمندان در زلزله‌های بم، ورزقان و اهر پرداخته‌ و نتایج خود را در قالب یک مقاله منتشر کرده‌اند. در این تحقیق ابعاد آسیب‌پذیری اجتماعی سالمندان (انزوای اجتماعی، ناسازگاری اجتماعی، عدم پذیرش و احساس عدم‌ حمایت اجتماعی) بررسی شده و نتایج مهمی در رابطه با آسیب‌های وارده به این قشر حاصل شده است.

بر اساس مفهوم راسل، مصائب جمعی از منظر جامعه‌شناختی نه تنها رویدادهای جوی و زمین شناختی بلکه وقایع اجتماعی جوهری یا اثیری‌اند. این بدین معنی است که پس از فاجعه، پدیده اجتماعی بدون نقاب ظاهر می‌شود و آسیب‌های اجتماعی همچون انزوای اجتماعی، سازگاری اجتماعی، بیگانگی اجتماعی، آنومی اجتماعی، بحران هویت و انحرافات اجتماعی را در بین گروه‌های آسیب‌پذیر به جا می‌گذارد.

از جمله آثار جسمانی فاجعه بر سالمندان می‌توان به تغییر عادات تغذیه،‌ بیماری‌های عمومی بدن و افزایش استعمال دخانیات اشاره کرد. واکنش روان‌شناختی و هیجانی متداول سالمندان به حوادث طبیعی نیز افسردگی است. این در حالی است که علائم افسردگی و پریشان‌حالی سالمندان می‌تواند از دست دادن جهت‌یابی و حافظه و فراموشی باشد.

همچنین ممکن است که این افراد در شرایط پس از فاجعه به علت کهولت سن، زندگی خود را تمام‌شده بدانند و توانی برای ترمیم و بازسازی آن در خود نبینند. کمبود منابع مالی، فقر بهداشت و درمان و شرایط خاص روانی پس از فاجعه نیز سایر عواملی است که این افراد را بیش از دیگران در معرض آسیب قرار می‌دهد.

در این تحقیق از روش‌های کمی و کیفی استفاده شده و جامعه آماری آن از تمامی سالمندان استان‌های آذربایجان شرقی و کرمان که در سال ۱۳۹۴ در این استان‌ها زندگی می‌کرده‌اند، تشکیل شده است. معیارهای شرکت دادن سالمندان در این پژوهش سن بالای ۶۰ سال، حضور در زمان زلزله، آسیب‌دیدگی و نداشتن بیماری‌های شناختی همچون آلزایمر و دمانس بود، ضمن اینکه آن‌ها می‌توانستند در صورت تمایل از شرکت در ادامه پژوهش انصراف دهند.

در این تحقیق ۹۰ نفر از سالمندان آسیب‌دیده شهرهای بم، ورزقان و اهر با ۹۰ نفر دیگر از سالمندان سایر شهرها که تجربه زلزله نداشتند مقایسه شدند.

در بخش کمی، ابزار پژوهش پرسش‌نامه‌های انزوای اجتماعی، سازگاری اجتماعی SAS پی‌کل و ویسمن، حمایت اجتماعی و مقیاس پذیرش اجتماعی مارلوکراون بودند. در بخش کیفی نیز به منظور تجزیه‌ و تحلیل داده‌های حاصل از مصاحبه از روش‌ تحلیل موضوعی استفاده شد.

بر اساس یافته‌های این تحقیق، بین ناسازگاری اجتماعی سالمندان حاضر در زلزله با سالمندان دیگر تفاوت معنی‌داری وجود دارد. این نتایج حاکی از آن است که میزان سازگاری اجتماعی سالمندانی که زلزله را تجربه کرده‌اند کمتر از سالمندان دیگر است.

همچنین یافته‌های پژوهش بیانگر این بود که میزان احساس پذیرش اجتماعی سالمندان حاضر در زلزله متفاوت با سالمندان دیگر و کمتر از آن‌هاست. این نیز با رویکرد روش‌شناسی مردم‌نگارانه مطابقت دارد که بر اساس آن پذیرش اجتماعی سالمندان آسیب‌دیده متضمن فهم رفتاری است که به پیروی از شرایط محیطی انجام می‌شود. در واقع می‌توان گفت احساس عدم‌پذیرش سالمندان در زلزله ناشی از کنش‌های عادی و روزمره، تعاملات، روابط و نحوه برخورد با سالمندان در جامعه است.

میانگین حمایت اجتماعی سالمندان حاضر در زلزله نیز از سالمندان دیگر کمتر است که این به سبب محدود بودن شبکه و روابط اجتماعی افراد در زلزله‌های بم، ورزقان و اهر است.

آخرین معیار بررسی شده در این تحقیق انزوای اجتماعی سالمندان آسیب‌دیده است که نسبت به سالمندان غیرآسیب‌دیده بیشتر بوده و به سبب تجارب عاطفی ناگوار و افسردگی ناشی از آن حاصل شده است.

ماهیت آسیب‌های اجتماعی ایجاب می‌کند که نمود آن‌ها چندین سال بعد از وقوع زلزله باشد. از سوی دیگر در حوادث طبیعی از جمله زلزله، توجه اصلی دولت و سیاست‌گذاران به رفع مشکلات اقتصادی و سازندگی است. بنابراین فراموشی این‌گونه آسیب‌ها اجتناب‌ناپذیر است.

بدین ترتیب پیشنهاد می‌شود که سیاست‌گذاران و مسئولان، تا سال‌ها بعد از وقوع زلزله سلامت اجتماعی تمامی گروه‌های سنی خصوصاً سالمندان را پیگیری کنند و برای کاهش و کنترل آسیب‌های اجتماعی تدابیری را اتخاذ کنند.

انتهای پیام