کارکردها و کژکارکردهای فناوری های نوین در ادبیات کودک

به گزارش کسب و کار نیوز، امروزه فناوری ها به عنوان یکی از ابزارهای اطلاع رسانی، در انتقال و گسترش ارزش های فرهنگی و اجتماعی نقش بسیار مهمی را ایفا می نمایند. در این میان کودکان و نوجوانان از جمله کاربرانی این گونه فناوری ها هستند. در واقع می توان گفت امروزه کودکان ما کودکان نسل رایانه و فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند که در رفتار کودکان و نوجوانان نیز توانسته اند نقش بسیار مهمی داشته باشند.
از جمله تاثیرات فناوری های نوین را می توان در حوزه ادبیات کودک و نوجوانان یافت که ماهیت، محتوا و شکل مطالعه آنها را تحت تاثیر خود قرار داده است. بطوریکه غنی ترشدن محتواها و سهولت دسترسی به کتاب های دلخواه را می توان از جمله کارکردهای فناوری های نوین دانست.
علاوه بر تاثیرات فناوری های نوین در ماهیت ادبیات کودک و نوجوان، تاثیراتی بر صنعت چاپ و کپی رایت جهانی نیز داشته است. بطوریکه می توان از کم رونق شدن بازار فروش کتاب و تبدیل کتاب های مکتوب به کتاب های دیجیتالی و صوتی و در کنار آن از پیامدهایی نظیر تدوین کتاب های جعلی یعنی رونویسی کتاب ها از روی نسخه اصلی صحبت کرد.
در خصوص کارکردها و کژکارکردهای فناوری های نوین در ادبیات کودک پژوهشگر ایرنا با حسین شیخ الاسلام نویسنده و مترجم حوزه ادبیات کودک به گفت و گو پرداخت.

** فناوری های نوین و ادبیات کودک
شیخ الاسلام در پاسخ به پرسش پژوهشگر ایرنا مبنی بر اینکه تاثیر فناوری های نوین به طور کل در ادبیات کودک چگونه است، گفت: قبل از اینکه کارکردهای مثبت و یا منفی ادبیات نوین را بررسی کنیم باید متوجه یک نکته بنیادی تر بشویم و آن اینکه فناوری های نوین و تکنولوژی های ارتباطی سه بخش هستند که عبارتند از: فناوری های کلودین، فناوری توزیع یکسان محتوا و فناوری های ارتباطی. این فناوری ها ماهیت روابط انسانی را تغییر داده است. به این معنا که شکل ارتباط دو انسان با یکدیگر و یک انسان با جماعتی از انسانها را چه از بابت هدف و چه از بابت شکل ارتباط تغییر داده است.
وی افزود: فارغ از اینکه ادبیات به عنوان یک گونه هنری چه تاثیرات مثبتی و چه تاثیرات منفی از این تحولات گرفته باید به این توجه کنیم که به احتمال قوی ما در راستای تغییر ماهوی معناهای ادبیات هستیم. مثل معناهای سینما که بعد از انقلاب دیجیتال تغییر کرده است یا مثل معنای هنر رقص که بعد از هنر دیجیتال تغییر کرده است. بنابراین ادبیات هم به بسیار این امر را تجربه خواهد کرد.

** کارکردهای مثبت فناوری های نوین در ادبیات کودک
شیخ الاسلام در پاسخ به این پرسش که کارکردهای مثبت فناوری های نوین در ادبیات کودک چیست، گفت: شاه بیت اولین تاثیر، تسهیل دسترسی است. زمانی که کودکان امکان دسترسی به کتاب نداشتند چاره ای نداشتند جز اینکه یکی از اقوام را راضی کنند تا به شهر برود و کتاب مورد علاقه آنها را بخرد و در نتیجه به فاصله سه روز کتاب به دست آنها می رسید. الان متوسط فاصله یک کودک با کتابی که دوست دارد کمتر از ۵ دقیقه است. یعنی با توجه به کتابخانه های الکترونیک، بچه ها به محض اراده با قیمتی بسیار پایین تر از قیمت فیزیکی قابلیت دسترسی به محتوای ادبی را دارند.
وی افزود: جامعیت ادبیات به معنای درگیری بیشتر با کودکان در اثر فناوری های نوین ارتباطی حاصل شده است و نکته اینکه ادبیات به لحاظ محتوا بعد از عصر دیجیتال غنی تر شده است. یعنی ما در کتاب های کودک قدیم به لحاظ سخت افزاری گاهی وقت ها شاهد کتاب هایی بودیم که در کنار خودشان موسیقی داشتند. کتاب هایی که در کنار خود تصویر متحرک داشتند. این کتاب هایی که به عنوان کتاب های سخت حساب می شوند بین دو تا سه درصد کتاب های کودک و نوجوان را شامل می شدند در حالیکه امروزه با نرم افزار های هوشمند این معادله کاملا عوض شده است و با بهره گیری از تکنیک های برنامه نویسی به خوبی می توان ادبیات، موسیقی، فیلم و کنش مخاطب را با هم درگیر کنند و گونه جدیدی از ادبیات را که شاید بشود گفت هایپر رتریچر مانند هایپر تکست یا هایپر لینک و یا ادبیات غنی شده با هنرهای دیگر که به عبارتی کتاب های تعاملی و یا کتاب های زنده نامیده می شوند را به وجود آورند.
این نویسنده کودک افزود: نکته سوم اینکه فناوری های نوین مخاطب را به درون ادبیات کشانده است. ادبیات پیش از وقوع انقلاب دیجیتال محصول بسته می داد به این معنی که کودک و نوجوان امکان تعامل با کتاب را نداشت. اکنون اینطور نیست، با همین فناوری ها می توان مخاطب را جذب کرد و در خلق متن و ادبیات با ما مشارکت کند.

** کارکردهای منفی فناوری های نوین در ادبیات کودک
شیخ الاسلام از مهمترین تاثیرات منفی فناوری های نوین در ادبیات کودک گفت: بحران اصلی دنیای دیجیتال بحران فیکری یا بحران جعل است. که در فناوری های هوشمند و دیجیتال امکان تقلب بشدت بالا رفته است. چون شبکه گسترده ای است که هر بازیگری می تواند در آن به کپی و جعل دست بزند.
شیخ الاسلام افزود: در حوزه ادبیات هم همین امر دامن گیر شده به این معنا که شما از سرقت معنوی آثار بگیرید، کتاب هایی که بشکل ‘پی دی اف' و رایگان در اختیار مردم قرار می گیرد و این کار رسما دزدی از ناشر است و یا امکان بازتولید و تقلید از کارها در ژانر های مختلف که صورت می گیرد. چون برای انتشار یک قصه لزوما آن قصه نباید کتاب باشد بلکه بسادگی می توان از کارهای کسانی مانند سید علی اکبر ایده ای را سرقت کرد و با کمی تغییر در فضای مجازی منتشر کرد.
شیخ الاسلام افزود: دومین آسیب سندرم ناهمزمانی است. کودکان و نوجوانان بشدت جذب این فضای جدید شده اند. ناشران و پدید آورندگان هم از این فضا می ترسند چون فاصله بین کودکان و نویسندگان همین جور تعمیق می شود. چون هر چه جلوتر می رویم این فناوری پیچیده تر می شود و تحرک بیشتری پیدا می کند و نویسندگان ما نمی خواهند به آن تن دهند. در واقع از یک طرف با نویسندگان آنالوگ رو به رو هستیم و از طرف دیگر خوانندگان دیجیتال که در واقع خلا فرهنگ آنالوگ و فرهنگ دیجیتال خیلی سخت پر می شود.
شیخ الاسلام افزود: کپی رایت هم می تواند با مساله جعل ارتباط پیدا کند. اما حقیقت این است که چون کپی رایت یک مساله جهانی است بنابراین راه حل های خیلی مهمی هم در دنیا برای جلوگیری از سرقت این شکلی آثار اندیشیده شده است. کم و بیش می شود گفت شرکت آمازون مشکلات را تا حدود زیادی در حد ۹۴ درصد حل کرده است. ضمن اینکه در ادبیات کودک زیاد درگیر این مساله نیستیم و بیشتر در حوزه علوم و دانش با این مشکل رو به رو هستیم . چون کتاب های علوم که برای مثال ۱۲۰۰هستند، در خیلی از کشورها به دلیل گستردگی فضای اینترنت این کتاب ها دریافت می شوند و در بازار ایران با قیمت خیلی خیلی نازلی در حد ۷۰ یا ۸۰ هزار به فروش می رسد. بنابراین این امر بیشتر در مورد دانش رواج دارد و حوزه ادبیات کودک چه در ایران و چه در جهان به یک بحران تبدیل شده باشد.
پژوهشم**م-ا**۱۵۵۲