بازار ادبیات کودکان و نوجوان؛ نبود کپی رایت و سودجویی ناشران

به گزارش کسب و کار نیوز، ادبیات کودک و نوجوان، ادبیاتی ویژه است که برحسب مخاطب تفکیک شده است و نویسنده برای برقراری ارتباط با کودکان و نوجوانان باید واژه ها را در سطح فهم و ادراک آنان بنویسند تا ارزش ها و مفاهیم زندگی در عین پیچیدگی به سادگی و به درستی انتقال یابند.
علاوه بر نقش نویسنده در خلق ادبیات، ناشران نیز در سوی دیگر نقش مهمی ایفا می کنند. ناشران با انتخاب و خرید آثار خارجی و یا خرید آثار تالیفی، می توانند ذائقه مخاطبان خود را شکل دهند و به نیازهای بازار کتاب کودک و نوجوان پاسخ دهند.
در این بین با جستجو در بازار کتاب کودک می توان متوجه افزایش کتاب های ترجمه ای شد. کتاب هایی که از زبان های دیگر به فارسی ترجمه شده است و معمولا تصاویر جذابی دارد که مخاطب را به خود جذب می کند. تعدادی از والدین نیز از خرید چنین کتاب هایی بخاطر تفاوت فرهنگی این کتاب ها با زندگی شان صرف نظر می کنند و از اینکه کتابی مناسب برای فرزندشان در بازار موجود نیست گلایه دارند.
برای بررسی بازار ادبیات کودک و نوجوان پژوهشگر ایرنا با «سید نوید سید علی اکبر» گفت و گوی کرده است. از او به عنوان یکی از صداهای مدرن ادبیات کودکان ایران نام برده می شود.
علی اکبر متولد دهه شصت است و تاکنون بیش از سی جلد برای کودکان و نوجوانان نوشته و تعدادی از آثار وی در فهرست بهترین کتاب های کودکان و نوجوانان بوده است که در سال های متفاوت برنده یا برگزیده شده اند. همچنین گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک در سال ۱۳۹۵از وی تقدیر کرده است.

ایرنا: آیا ادبیات کودک درخور فرهنگ ما در بازار موجود است؟
علی اکبر: من با واژه درخور فرهنگ ما مشکل دارم، چون فرهنگ ما را ورای فرهنگ های دیگر نشان می دهد. انگار می گوید فرهنگ ما خیلی پاک و منزه یا بسیار بهتر یا متفاوت از دیگر فرهنگ هاست که باید آن را استریل نگه داشت. هر فرهنگی ویژگی خودش را دارد. فرهنگ ها با هم در تعامل اند و هیچ ضدیتی با یکدیگر ندارند و قرار هم نیست همدیگر را نابود کنند.
فرهنگ ما سالیان سال است که باقی مانده و در تعامل با دیگر فرهنگ ها بوده است. من تا به حال نخوانده ام که نویسنده ها، شاعرها و متفکران قدیم نوشته باشند که کتابی که از یونان باستان به فارسی ترجمه شده، فرهنگ ما را نابود می کند. آنها کتاب را می خواندند و یاد می گرفتند و فرهنگ ما را غنی می کردند. این ماجرای دوره جدید است و شاید با کتاب غربزدگی جلال آل احمد قدرتمند شده و گفتمان روشنی پیدا کرده است. اینکه باید فرهنگ و اصالتمان را با چنگ و دندان حفظ کنیم و فرهنگ غربی کمر به نابودی ما بسته است. این مدل تفکر خطرناک است و باعث پوسیدگی فرهنگ می شود.

ایرنا: علت افزایش کتاب های ترجمه ای در ادبیات کودک و پیامد مثبت و منفی آن چیست؟
علی اکبر: افزایش آثار ترجمه ای دو علت دارد. وقتی ناشران ما به قانون جهانی کپی رایت نپیوستند، آنان راحت به کتابفروشی ای در دبی می روند و تعداد زیادی کتاب می خرند. این ناشران درصدهای کمی به مترجم می دهند، تصاویر کتاب را هم اسکن می کنند و در نهایت کتاب ترجمه شده را به بازار می دهند. چاپ کتاب ترجمه برای ناشران راحت است، چون سود بیشتر و هزینه کمتری دارد. زمان کمتری هم تا به نتیجه رسیدنش می برد. اینکه کتاب های ترجمه خیلی اوج گرفته بخاطر همین ماجراست.
موضوع دیگر این است که چرا کتاب های ترجمه در ایران خوانده می شود، به این دلیل که کیفیت این کتاب ها خوب است، نه اینکه ما کتاب های تالیفی خوبی نداشته باشیم. ولی اگر هم باشند تعدادشان کم و در یک سال نشری، انگشت شمار است. شکی نیست که کیفیت ادبی کتاب های کشورهای پیشرفته بالاتر است. این یک حقیقت است و باید بپذیریم. بچه ها این کتاب ها را دوست دارند و می خوانند. ما چون به قانون کپی رایت نپیوستیم، به نویسنده های خودمان آسیب می زنیم. وقتی ناشر بهترین کتاب های دنیا را که جایزه دریافت کرده اند، با هزینه کم و بدون دردسر چاپ می کند، پس چرا روی ادبیات تالیفی سرمایه گذاری کند و برای چه روی تصویرسازی سرمایه گذاری کند؟ این چرخ و دوری باطل است که ادبیات تالیف از ادبیات ترجمه ای عقب بماند.
وقتی روی نویسنده سرمایه گذاری نمی شود و برای ادبیات تالیفی تبلیغ نمی شود. به نویسنده و تصویرسازی کتاب اهمیت کمی داده می شود و پولی خرج نمی شود. ناشر کتاب را در بی کیفیت ترین حالت خودش چاپ می کند، پس چرا از مخاطب انتظار داشته باشیم که این کتاب را بخواند و چرا باید از نویسنده انتظار داشت که سطح اثرش را به کتاب های ترجمه ای برساند. نویسنده متوجه بی اهمیتی ناشر در کیفیت نازل کتاب و تیراژ کم است که اثرش هیچ ارج و قربی ندارد. در نتیجه نویسنده دلسرد می شود. در این صورت، نویسنده نوشتن و ادبیات را کنار میزند یا نوشته ای را تحویل می دهد که چندان روی آن کار نکرده است.
پیامد منفی آثار ترجمه این است که به کتاب های تالیفی و نویسنده ها آسیب می زنند. پیامدهای مثبت آثار ترجمه هم این است که درهای فرهنگ خودمان را روی داستان ها، نوشته ها، ادبیات کشورهای مختلف دنیا می گشاییم و باعث رشد ادبیات مان و رشد مخاطب مان می شویم. مخاطب خبر خواهد داشت که کجای دنیا چه طور زندگی می کنند و چه طور فکر می کنند.

ایرنا: آیا متولی و نظارتی مجزا بر روی آثار ادبیات کودک هست؟
علی اکبر: ذات ادبیات در دموکراسی معنی پیدا می کند یعنی صدای آدم های مختلف شنیده و خوانده شود. صداها، نگاه ها و جهان بینی های متفاوتی در دنیا در کنارهم وجود دارد. لذت ادبیات در این است که تو می توانی انتخاب کنی کدامش را بخوانی و کدامش را دوست داشته باشی. اگر کتاب کودک متولی داشته باشد باعث حذف نگاه های مختلف می شود و من مخالف نظارت هستم. به اندازه کافی وزارت ارشاد بر روی کتاب ها نظارت می کند. دیگر ادبیات به متولی، صاحب و ارباب احتیاجی ندارد. اگر اربابی هم باشد، خود ادبیات است. دموکراسی ادبی امکان ظهور نگاه ها و دیدگاه ها و شکل های متفاوت و حتی متضاد ادبی را فراهم می کند. این ناشر به معنای سرمایه گذار است که کتابی را چاپ کند و یا نکند. و از سوی دیگر این خواننده ها یا خانواده ها هستند که کتابی را دوست داشته باشند و بخرند یا نخرند.

ایرنا: وضعیت بازار کتاب های تالیفی از منظر تعداد کتاب های موجود، تیراژ و فروش و مخاطب به چه صورتی است؟
علی اکبر: در بازار کتاب های تالیفی، تعداد کتاب ها به نسبت تعداد نویسنده هایی که داریم زیادتر هم است. یعنی تولید ادبیات تالیفی نسبت به ظرفیت و توان نویسندگان بالاتر است. همین هم باعث می شود که برخی از نویسندگان بیشتر از توانایی ذهنی شان کتاب بنویسند و تند و تند کتاب چاپ کنند. یکی دیگر از دلایل بالاتر رفتن تعداد کتاب های تالیفی و تن دادن نویسنده به پرکاری مخرب هم این است که ناشر برای کتاب هایش تبلیغ و توزیع مناسبی نمی کند و تیراژهای کتاب وحشتناک پایین است.
رابطه نویسنده ها با ادبیات مخدوش شده و باعث شده خیلی نویسنده ها به کیفیت کتاب اهمیت ندهند. آنقدر از نظر کیفی کار بد به بازار داده ایم، مخاطب به ادبیات ترجمه روی آورده است. کتاب تالیفی می خواند خوشش نمی آید و ولی از ترجمه خوشش می آید و کتاب ترجمه می خرد.

ایرنا: به نظرتان می توان بین نویسندگان قدیمی و جدید بر مبنای محتوای کتاب ها و جذابیت برای بچه ها تفکیکی قائل شد؟
علی اکبر: نمی توان بین دو نسل نویسنده تفکیکی قائل بود. این بستگی دارد که نویسنده ای که از نسلی قدیمی تر است، توانسته باشد خودش را به روز کند و به مخاطب امروزی نزدیک شود یا نه؟ اگر توانسته باشد، همچنان آثارش برای مخاطب جذاب خواهد بود. نویسندگان جدید هم هر چه قدر بتوانند ادبیات درست و با کیفیتی بنویسند و ادبیات محکمی را خلق کنند، چون از نسل جدیدترند و مشکل نگاه به امروز را ندارند، می توانند آثاری بنویسند که برای مخاطب جذابیت دارد.

ایرنا: آیا امکان تقویت ادبیات تالیفی در شرایط که انیمیشن پرطرفدار است وجود دارد؟
علی اکبر: امروز ادبیات تالیفی از ترجمه هم عقب افتاده است. پس بدیهی است که سینما و انیمیشن بسیار جلوتر از ادبیات باشند. در این فضاها سرمایه گذاری بیشتری صورت می گیرد. برای همین توانسته اند تبلیغ بیشتری بکنند و خودشان را نشان دهند. بدین صورت توانسته اند، نویسنده های خوبی را به سمت خودشان بکشانند و پیشرفت کنند. جذابیت تصویر همیشه وجود داشته ولی به این معنی نیست که جذابیت ادبیات در حال نابود شدن است. ادبیات همیشه هسته مرکزی سینما و انیمیشن بوده و بسیاری از فیلم های حسابی و خوب هسته اصلی شان ادبیات و داستان است. نویسنده ای داستان را می نویسد و بعد تصویرش را می سازند. اتفاقا سینما و انیمیشن توانسته اند در فروش ادبیات کمک کند و الان ناشران برای تبلیغ کتاب ها از کلیپ ها و تصویرهای سینمایی و انیمیشنی استفاده می کنند و یا فیلم های کوتاه می سازند. در واقع ادبیات و سینما همدیگر را کامل کرده اند و نمی توان گفت که به هم آسیب زده اند.
پژوهشم**س-ر **۱۵۵۲