قاچاق محصولات کشاورزی به کشورهای همسایه

ثمانه نادری

رد پای این عامل در گرانی برخی از کالاهای اساسی مورد نیاز مردم مثل گوجه، سیب‌زمینی و حتی مرغ نیز دیده شده و افزایش چند برابری قیمت این مواد خوراکی را در پی داشته است. طبق برخی از بررسی‌های موجود، جدا از قاچاق معکوس کالا از کشور و خالی شدن بازار برخی از نقاط مرزی توسط کشورهای همسایه، صادرات رسمی نیز در افزایش قیمت و نایاب شدن برخی از مواد خوراکی و کالاها نقش داشته است. برای مثال طی این مدت سهم صادرات بی‌رویه گوجه‌فرنگی به خارج از کشور آن هم به قیمت نازل در ورشکستگی کارخانه‌های تولید رب و همچنین افزایش چند برابری هزینه تمام‌شده این محصول، قابل مشاهده بوده است. با این حال بسیاری از صادرکنندگان دیگر نیز با بالا رفتن نرخ ارز و صرفه صادرات، بازار خارجی را به داخلی ترجیح می‌دهند. برای مثال تمایل صادرات محصولات پتروشیمی هم باعث کمبود این مواد در بازار و هم گرانی آن شده و هم صادرات مواد اولیه دیگر را در پی داشته که اخیرا نیز این موضوع به منبع درآمدی برای برخی از تولیدکنندگان تبدیل شده است. بنابراین به نظر می‌رسد سود صادرات در شرایط فعلی خیلی از صادرکنندگان را در سودای ارزهای صادراتی، بی‌خیال بازار داخلی کرده است، اما چاره این وضعیت چیست و چطور می‌توان مانع از آثار منفی صادرات بی‌رویه شد؟

به اعتقاد کارشناسان، مدیریت بهینه بازار و همچنین پیش‌بینی درست از میزان عرضه و تقاضا، مانع از چنین وضعیتی می‌شد. در حالی که مسئولان بی‌توجه به افزایش قیمت ارز و تاثیر آن بر به‌هم ریختن عرضه و تقاضا از کنار این مساله و صادرات بی‌رویه به راحتی گذشته‌اند.

افزایش صادرات، سیب‌زمینی را هم گران کرد
براساس گزارش‌های موجود، افزایش بیش ‌از ۸۵ درصدی صادرات سیب‌زمینی باعث کاهش عرضه و افزایش قیمت این محصول در بازار داخلی شده است، به طوری‌که طبق آمار قیمت این محصول پرمصرف بیش از ۴۴ درصد نسبت به ماه قبل افزایش یافته است. قیمت سیب‌زمینی که از اوایل شهریور روند صعودی داشته، در روزهای اخیر به حدود ۴ هزار تومان رسیده و طبق آمار بانک مرکزی قیمت این محصول در روزهای پایانی شهریور ماه نسبت به ماه قبل ۴۴٫۴ درصد افزایش یافته است که مسئولان علت این افزایش قیمت را افزایش صادرات عنوان می‌کنند، ‌چراکه کاهش ارزش پول ملی باعث شده خرید محصولات ایرانی به سود کشورهای همسایه تمام شود و از طرف دیگر دریافت دلار نیز تولیدکنندگان را به صادرات ترغیب کرده است. طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی، در پنج ماهه نخست امسال ۱۴۷٫۸۹ تن سیب‌زمینی به ارزش ۴۹٫۷۵ میلیون دلار به کشورهای مختلف صادر شده که نسبت به سال گذشته از نظر وزنی ۸۵٫۷۷ درصد و از نظر ارزشی ۱۵۶٫۱۸ افزایش داشته است.

صادرات غیررسمی مرغ را هم گران کرد
صادرات غیررسمی مرغ نیز باعث افزایش قیمت اخیر آن شده است، به طوری که طی روزهای اخیر قیمت هر کیلوگرم مرغ از حدود ۹ هزار تومان به حدود ۱۱ تا ۱۱۵۰۰ تومان افزایش یافته است. رئیس اتحادیه پرنده و ماهی با اشاره به افزایش حدود ۲ هزار تومانی قیمت مرغ در بازار، گفته است: دلیل این گرانی عدم عرضه مرغ به بازار توسط مرغداران است. در حالی که برخی می‌گویند مهم‌ترین دلیل افزایش قیمت مرغ، قاچاق توسط مرغداران به کشورهای همسایه است. مرغداران به صراحت می‌گویند دلیلی نمی‌بینند مرغ را با قیمت ۷ تا ۸ هزار تومانی بفروشند و در عوض آن را با نرخ روز دلار به برخی کشورهای همسایه قاچاق می‌کنند که سود بسیار زیادی را نصیب آنها می‌کند.

قیمت کالاها ی اساسی باید واقعی شود
ابوالحسن خلیلی، عضو اتاق بازرگانی تهران در این خصوص به «کسب و کار» توضیح می‌دهد: وقتی قیمت ارز به طور لجام‌گسیخته افزایش پیدا می‌کند، طبیعی است که موضوع صادرات و علاقه‌مندی به قاچاق کالا از کشور، جزو بدیهیات می‌شود اما مساله اساسی این است که چرا تصمیم‌گیری برای محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های صادراتی را دیر اجرا می‌کنیم؟ وقتی قیمت دلار سر از ۱۶ هزار تومان در می‌آورد، طبیعی است که گرایش به بازار خارجی افزایش پیدا کند و تولید‌کننده تمایلی به عرضه در داخل کشور نداشته باشد. در این صورت ارزش عرضه کالا در بازار خارجی چندبرابر داخلی است. اما راه‌حل چیست؟ به نظر می‌رسد واقعی شدن قیمت‌ها به عرضه کالا توسط فروشندگان کمک می‌کند و خود به خود عطش صادرات را در آنها خاموش کند. بنابراین به طور کلی چندین راهکار برای رفع اثرات مخرب صادرات بی‌رویه وجود دارد. نخستین اقدام واقعی کردن قیمت‌هاست که البته دولت برای کاهش فشار حاصل از آن به اقشار ضعیف باید بسته‌های حمایتی در نظر بگیرد، دومین کار برگرداندن ارز صادراتی به چرخه بانکی به قیمت واقعی نه نرخ ارزان و نرخی که نیما تعیین می‌کند، است. وی با اشاره به اینکه عرضه کالاهای اساسی با قیمت پایین، انگیزه تولید‌کننده برای عرضه در بازار داخلی را کاهش می‌دهد و آنها را در وسوسه سود حاصل از به دست آوردن ارزهای صادراتی می‌اندازد، می‌افزاید: نایاب شدن یا گرانی برخی از مواد اولیه پتروشیمی نیز به دلیل همین عامل رخ داد. البته عرضه محصولات پتروشیمی در بورس تا حدود زیادی به حل مسائل بازار کمک می‌کند، اما به شرطی که همه محصولات در بورس عرضه شود.