آنچه که سیستم آموزشی ایران ندارد…

برخی از این دغدغه‌ها خانواده محور هستند، به این معنی که خانواده‌ها نسبت به فرزندان خود، تحصیل آنها در مدرسه، آداب و اخلاق و غیره دغدغه مند هستند و برای رفع و یا تقویت آن زمان صرف می‌کنند، اما برخی از دغدغه‌های کلان‌تر نیز وجود دارد که بیشتر صاحب‌نظران و کارشناس امربه آن دقت می‌کنند و آن کارآیی و کارآمدی سیستم آموزشی است.

فرشته هدایتی مرزبالی، استاد دانشگاه شفق تنکابن در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به آموزش صحیح و با کیفیت، تصریح کرد: با نگاهی به انواع چالش‌های کنونی اعم از انحطاط اخلاقی جوانان، بیکاری، فقر، نابودی محیط زیست، خشونت و غیره انتظار حل و فصل معضلات از آموزش و پرورش بیشتر می شود.

هدایتی با اشاره به آمار سازمان‌های بهداشت جهانی، یونسکو و انجمن سلامت مدارس اروپا و همچنین بررسی آمار و ارقام منتشر شده از موسسات معتبر مانند بانک جهانی و سازمان ملل در زمینه مقایسه ایران و سایر کشورهای منطقه و جهان گفت: این آمارها نشان می‌دهند که کیفیت آموزش و پرورش به هیچ عنوان مطلوب نیست. کسب رتبه ۱۰۳ از نظر کیفیت کل آموزش و پرورش و رتبه ۷۴ برای شاخص آموزشی( Education Index ) از دیدگاه سازمان ملل بیانگر رتبه متوسط در منطقه و هم ردیف کشورهایی نظیر لبنان و فلسطین است. کشورهای کویت و اردن بهترین سیستم آموزشی را در منطقه خاورمیانه دارند.

وی افزود: سوال اینجاست که وقتی یک سیستم آموزشی کارکرد مطلوبی ندارد چرا فرایندهایی که در این سیستم فعال هستند به گونه‌ای عمل می‌کنند که کارکرد سیستم را پایین نگه دارند.

هدایتی در ادامه از رویکرد مدرسه و آموزش در دنیا سخن گفت و اظهار کرد: تبدیل مدرسه به مکانی زنده و پویا بزرگترین چالش دنیای امروز و کشورهای توسعه یافته است که دغدغه و اهمیت بسیاری برای نحوه آموزش کودکان و نوجوانان خود به عنوان سرمایه انسانی قائل هستند.

وی، متمرکز بودن نظام آموزشی، بوروکراسی شدید اداری و عملکرد مطابق بخشنامه های ارسالی به مناطق و مدارس را آفتی بر نظام آموزش، قلمداد و تصریح کرد: بروکراسی و عمل مطابق بخشنامه قطعا عاملی است که مانع بروز خلاقیت و نوآوری به صورت پیوسته است.

نبود انعطاف پذیری در سیستم آموزشی ایران

هدایتی با اعتقاد به اینکه معلم باید صاحب فکر باشد، از عدم انعطاف پذیری در سیستم آموزشی سخن به میان آورد و افزود: عدم حمایت‌های مالی و انگیزشی، بوروکراسی، عدم تمرکز و کمبود نقدینگی، مجالی به تحول در سیستم نداده و مانع بروز و ظهور نوآوری می‌شود.

مدرس دانشگاه فرهنگیان، سیستم آموزشی کشورهای فنلاند و سوئد را بهترین سیستم آموزشی در دنیا دانست و با اشاره به اینکه در مدارس این کشور چیزی به نام بخشنامه وجود ندارد، گفت: برنامه‌ریزی درسی در این مدارس کاملا به مدیر مدرسه واگذار شده است به این معنی که مدیر مدرسه اگر تشخیص دهد که آن مدرسه ساعت ۹ صبح باید آغاز به کار کند این امر اتفاق می‌افتد.

هدایتی ضمن یادآوری این مطلب که سالیانه هزارن توریست از سراسر جهان برای دیدن سیستم آموزشی به این کشورها سفر می‌کنند، اظهار کرد: این کشورها با دیدگاهی کاملا علمی دارای نظام تعلیم و تربیت شاد و عدالت آموزشی بالا هستند.

طبقه بندی مدارس نقض عدالت آموزشی است

این محقق و پژوهشگر نمونه از وجود ۱۸ نوع مدرسه نظیر دولتی، هیات امنایی، شاهد، تیزهوشان، نمونه، غیردولتی و غیره در کشور خبر داد و اظهار کرد: این طبقه بندی در واقع نقض عدالت آموزشی بوده و به مانند ضربه ای مهلک بر پیکره بی جان آموزش و پرورش است.

هدایتی با اشاره به اصرار والدین برای ثبت نام فرزندان در مدارس نمونه و شاهد، بروز این طبقه بندی را دارای پیامدهای منفی در سطح جامعه و میان والدین، بیان و تصریح کرد: ما به عنوان متولی امر آموزش و یاددهنده مفاهیم صلح و تنوع فرهنگی، خود در حال نقض مفاهیم حقیقی آموزش هستیم.

نحوه چیدمان کلاس‌ها در ایران در دنیا منسوخ شده است

این استاد دانشگاه درباره محیط های یادگیری نیز اظهار کرد: چند دهه است که چیدمان کلاس‌ها به صورت نیمکت‌های پشت سر هم بوده و این در حالیست که این نوع آرایش در قرن ۲۱ به چالش کشیده و منسوخ شده است.

هدایتی با بیان شیوه درست محیطهای یادگیری، اظهار کرد: هر چه محیط‌های یادگیری، آسایش و رفاه معلمان و دانش آموزان را بیشتر در نظر گیرند، تعلیم بهتر اتفاق افتاده و کودکان و نوجوانانی هنجارتر خواهیم داشت چرا که تنش‌های ناشی از نشستن در کلاس از بین رفته و به متعادل سازی انرژی کودکان و نوجوانان کمک شایانی خواهد کرد.

معلمان در سیستم آموزشی کشور به مدیر سکوت در کلاس تبدیل شده‌اند

وی حضور ۶ ساعته در کلاس درس و هر کلاسی ۹۰ دقیقه با تنها ابزار کمک آموزشی یعنی کتاب درسی را برنامه ریزی نادرستی برشمرد و افزود: این امر به ویژه در دوره متوسطه اول و دوم که دانش آموزان در سن بلوغ و در حال رشد هستند ناهنجاری‌های زیادی را در کلاس میان معلم و دانش آموزان به وجود می‌آورد و معلمان در سیستم آموزشی کشور تبدیل به مدیر سکوت در کلاس شده‌اند.

کشورهای بزرگ به برگزاری کلاس‌های درسی صحرایی در فضای باز روی آورده‌اند

هدایتی با اشاره به رویکرد کشورهای توسعه یافته در پاسخ به حل این قبیل معضلات، تصریح کرد: این کشورها در حل و فصل این چالش‌ها و تنش‌های ناشی از نشستن زیاد در کلاس درس و مشارکت پایین نوجوانان و کودکان با اتکا به تکنولوژی به کلاس‌هایی با چیدمان انعطاف پذیر، مبلمان‌های راحت، کلاس‌های مفروش، همچنین حیاط مجهز به ابزارهای بازی، کلاس‌های درسی صحرایی در فضای باز روی آورده‌اند.

در کشورهایی مثل سوئد و دانمارک شاهد مدارس جنگل هستیم

این محقق و پژوهشگر با اشاره به اینکه حتی در کشورهایی مثل سوئد و دانمارک شاهد مدارس جنگل هستیم، خاطرنشان کرد: محیط آموزشی سالم در مدارس می‌تواند از طریق فرایندهایی نظیر مدیریت باکیفیت، کارکنان حرفه‌ای، بازی و تعامل دانش آموزان، مراسم صبحگاه و صبحانه، جشن‌ها و فستیوال‌ها، محیط‌های ایمن، تمیز و رنگارنگ، وجود گل و گیاه، احساس رفاه در مدرسه، محیط فیزیکی سالم، نورپردازی، معماری، محوطه سازی، فضاهای انعطاف پذیر، مبلمان متحرک، ترویج مواد غذایی سالم و زنگ های تفریح موثر تحقق یابد.

هدایتی، با یادآوری نیازهای معیشتی زندگی معلمان، تاکید کرد: زمانی می توانیم انتظار کیفیت آموزش را داشته باشیم که معلمان جامعه از رفاه نسبی برخوردار بوده و بودجه هایی برای ایده های خلاق و نو در بخش پژوهش و اجرایی شدن راهکارهای پژوهشی در نظر گرفته شود.

وی کلاس های ضمن خدمت برای معلمان را برد-برد قلمداد و خاطرنشان کرد: برگزاری این کلاس ها و انجام طرح های پویاسازی و مدرن سازی در مدارس می تواند سطح دانشی معلمان را افزایش دهد اما مشکل بودجه و نوع تفکر اولیای مدارس همچنان مانع از اجرای ایده‌آل ها است.

نظام آموزشی ایران در حال نابودی!

فریدون شعبانی، یک کارشناس آموزش ابتدایی نیز در گفت‌وگو با ایسنا، نظام آموزشی ایران را در حال انقراض توصیف کرد و ضمن تقسیم بندی مشکلات این بخش، گفت: چالش ها و مشکلات سیستم آموزشی کشور در چندین دسته طبقه بندی شده که از این میان می توان به مدیریت ناکارآمد، معلمان و نیروهای به کار گرفته شده در مجموعه و رفتار غیرمنطقی متولیان بخش تعلیم و تربیت اشاره کرد.

کارشناس آموزش ابتدایی از ورود و وجود مدیرانی با روابط و به دور از لیاقت و توانایی لازم در بخش آموزش و پرورش خبر داد و افزود: تغییرات متعدد مدیریتی در سطوح اول نظام آموزشی و تصمیم‌گیری‌های نادرست هریک از این مدیران ضربات جبران‌ناپذیری را به نظام تعلیم و تربیت در کشور وارد کرده به نحوی که آموزش در ایران در سراشیبی سقوط با سرعت بالا حرکت می‌کند.

ورود مربیان و معلمان غیرحرفه‌ای

شعبانی با اشاره به حوزه به کارگیری نیرو در آموزش و پرورش، تصریح کرد: بیش از یک دهه است که نیروهای خرید خدمتی پذیرش می شوند که هیچگونه آگاهی در زمینه تعلیم و تربیت، روانشناسی آموزشی، برخورد و ارتباط با اولیا و خانواده ها نداشته و این موارد را آموزش ندیده‌اند.

وی با اشاره به دوره های تربیت معلم، ضمن خدمت و دانشگاه های تربیت مدرس در سال های دور گفت: معلمان فارغ التحصیل از این مراکز دارای سواد کافی و آشنا به روابط اجتماعی برای برخورد با اولیاء بودند و گزینش آنان بر اساس توانایی ها صورت می گرفت.

عواقب ناخوشایند ایجاد مدارس غیرانتفاعی

این بازنشسته آموزش و پرورش با اشاره به مدارس کشور ژاپن، گفت: مدرسه زمانی مفهوم واقعی خود را داشته که تمامی استعدادها در یک جا جمع شوند و تقسیم بندی مدارس اختلاف طبقاتی را تداعی می‌کند. تشکیل مدارس غیر انتفاعی ضربه بزرگی به آموزش و پرورش، جامعه، دانش آموزان، خانواده و اولیاء است و وزارت آموزش و پرورش به قصد کاهش بار مالی نهاده شده بر نظام آموزش به این اشتباه تن در داده است.

وی با تصریح اینکه این مدارس با دادن نمره ای که خود دانش آموز آن را کسب نکرده به بیان مضرات مدارس غیر انتفاعی پرداخت و خاطرنشان کرد: این مراکز به دلیل دریافت مبالغ سنگین ناگزیر از اعطای نمره به دانش آموز بوده و خروجی آن در واقع غربالی است که دانش آموزان این مراکز در ورود به دانشگاه های دولتی با آن مواجه هستند.

نحوه فعالیت مدارس دولتی چنگی به دل نمی زند

کارشناس آموزش ابتدایی با بیان اینکه مدارس دولتی با داشتن مربیانی کم تجربه کمک قابل توجهی به ارتقای آموزش در کشور نمی‌کنند، تصریح کرد: در این مدارس به دلیل دستمزد پایین معلمان و مربیان، کار در کلاس به احسن وجه انجام نشده و متولیان مسیر را به گونه‌ای هدایت کرده‌اند که اولیاء مجبور به نام نویسی در مدارس غیرانتفاعی شوند.

شعبانی، تعدد کلاس‌های خصوصی برای دانش آموزان مدارس دولتی را نشان از مشکلات مربیان این مدارس دانست و اظهار کرد: معلمان برای تامین نیازهای زندگی خود با پایین آوردن کیفیت کلاس ها، دانش آموزان را به حضور در کلاس‌های خصوصی خود ترغیب می‌کنند.

وی خالی ماندن دست افراد کم درآمد و قشر آسیب پذیر جامعه از تعلیم و تربیت سالم و صحیح را ضعف سیستم آموزش کشور معرفی و اظهار کرد: بزرگترین ضربه این سیستم غلط را دانش آموزانی خورده اند که با وجود استعداد و توانایی بسیار بالا دچار تنگدستی خانوادگی و فقر هستند و از مزایای تحصیل مناسب بنا بر این دلایل بهره مند نیستند.

کتب کمک آموزشی قاتلان خاموش سطوح علمی کشور

شعبانی از آسیب بدیعی به نام کتاب های کمک آموزشی یاد و تصریح کرد: ظهور این کتاب ها در ادامه روند آموزش غلط و غیر اصولی در مدارس کشور بوده و عایدی جز هدر رفت سرمایه برای خانواده ها به همراه نخواهد داشت. کتب کمک آموزشی قاتل خاموش دانش و علم در نظام آموزش است و تبلیغات گسترده در این عرصه تنها جیب سودجویان را پرپول کرده است در غیر اینصورت مضرات کتب کمک آموزشی بسیار بیشتر از مختصر فواید آنان است.

مدارس تیزهوشان دیگر کیفیت سابق را ندارند

شعبانی به نحوه فعالیت مدارس تیزهوشان، اشاره و خاطرنشان کرد: در سنوات پیشین تنها ۲ مدرسه تیزهوشان در مازندران یکی در آمل و دیگری در تنکابن وجود داشت و برگزیدگان آن دارای اختلاف نمره‌ای به اندازه صدم اعشار بودند.

وی، از تعدد این مراکز در بسیاری از شهرهای مازندران خبر داد و اظهار کرد: فراوانی مراکز علمی تیزهوشان باعث تنزل رتبه در این مدارس شده و دانش آموزان فعلی را نمی‌توان به معنای واقعی کلمه تیزهوش به حساب آورد. معلمان این کلاسها باید آموزش هایی فراتر از این سطوح را دیده و دارای معلومات بسیار بالایی باشند.

آموزش عالی فاقد کیفیت لازم

شعبانی با اشاره به مشکلات آموزش عالی در کشور تصریح کرد: لغت “دانشجو” برازنده کسی است که روحیه مطالبه گری از دانش داشته و به دنبال کسب علم و دانش باشد اما متاسفانه این روند در سطوح دانشگاهی ایران جایگاهی نداشته و کمتر فردی به معنای واقعی دانشجو است. بسیاری از دانشجویان حاضر در مقاطع آموزش عالی غیردولتی فاقد مدرک کامل دیپلم بوده و نقص پرونده دارند. مطالعه شواهد نشان می‌دهد که سیستم آموزش کشور در تمامی مقاطع مشکلات بنیادی داشته و این مشکلات ضربه به فرهنگ کشور وارد کرده است.

لزوم ورود مربیان، مدیران و متولیان مدارس و مراکز آموزشی به حوزه اجتماعی

شعبانی از لزوم ورود مربیان، مدیران و متولیان مدارس و مراکز آموزشی به حوزه اجتماعی سخن گفت و ادامه داد: معلمان باید آموزش هایی به دانش آموزان بدهند که باعث یادگیری مهارت های زندگی و آموزه های اجتماعی در آنان شود.

کارشناس آموزش ابتدایی، مباحثی مانند کودک آزاری، اعتیاد نوجوانان، مشکلات فضای مجازی و اینترنت و این قبیل ناهنجاری‌ها را ریشه در نحوه فعالیت آموزش و پرورش دانست و تصریح کرد: زمانیکه به منِ مربی اجازه ندادند که چنین مهارت هایی را به کودکان و نوجوانان آموزش دهم بالطبع ناهنجاری های اجتماعی بوجود آمده و تکثر این اتفاقات ناگوار گواه این نقیصه است.

وی، رشد معکوس ورودی به دانشگاه‌های دولتی معتبر را ناشی از غوطه ور شدن دانش آموزان به اموری غیر از تعلیم و تربیت در مدارس، عنوان و تاکید کرد: بروز ناهنجاری های نظیر اعتیاد در بین دانش آموزان، مشکلات متعدد دبیرستان‌های دخترانه،  استفاده نادرست از تکنولوژی تلفن های همراه ناشی از عدم آموزش مهارت‌ها به دانش آموزان از سطوح پایه است.

رفاه نداشتن معلمان از اصلی ترین مشکلات نظام آموزشی کشور

شعبانی، رفاه نداشتن معلمان را اصلی‌ترین مشکل نظام آموزشی کشور و تاثیرگذار بر تمامی قسمت های آن دانست و خاطر نشان کرد: معلمی می تواند آموزش صحیح به دانش آموز دهد که آسودگی خاطر داشته و هیچ دغدغه ای بغیر از تعلیم و تربیت نداشته باشد.

وی با اشاره به مشکلات متعدد معیشتی معلمان کشور، اظهار کرد: وقتی حقوق معلم برای گذران زندگی کافی نباشد وی متوسل به رفتارهایی غیر اخلاقی نظیر فروش سوالات و ترغیب دانش آموزان به شرکت در کلاسهای خصوصی خواهد شد. توجه نکردن به معیشت معلم سبب رویکرد خارج از عرف شده و معلمان به شغل هایی نظیر رانندگی و دستفروشی روی می‌آورند.

شعبانی با انتقاد از مزایای رفاهی فرهنگیان تصریح کرد: در تمامی شهرهای کشور، اداره‌ها به غیر از آموزش و پرورش می درخشند و همه نوع رفاه و اسکان برای آنان مهیا است اما جامعه فرهنگی با مشکل رو به رو هستند.

شعبانی، فردگرایی و امتحان محوری را نوعی آسیب برای نظام آموزش قلمداد کرد و با بیان توانایی ها و استعدادهایی که در این سیستم نادرست قربانی می شوند خاطرنشان کرد: این سیستم به دانش آموزان کار گروهی را نمی آموزد و مشکلات اجتماعی و اخلاقی شامل فردمحوری حسادت و منفعت طلبی  را گسترش می دهد.

وی گفت: وقتی می‌توان با پرداخت مبلغی قابل توجه، هر نوع مدرکی را بدست آورد دیگر نمی‌توان به تحصیلات و توانایی افراد اعتماد کرد. دانشگاه‌هایی همچون غیر انتفاعی، آزاد اسلامی و پردیس‌های خودگردان که براحتی با دادن نمره و بالابردن سطوح قبولی خود دانشجویان را به خود جذب کرده‌اند ضربه دیگری به نظام آموزش وارد می کنند.

وی، آسیب های موجود در صنایع داروسازی، پزشکی، مهندسی و غیره را ناشی از مدرک گرایی برشمرد و تصریح کرد: وقتی پزشکی با مدرک گرایی و نمره گرایی به بیمارستان ها راه پیدا کند در نتیجه تجویز نادرست کرده و اینجاست که تنها مردم قربانی این عملکرد نادرست خواهند بود.

 برگزار نشدن کلاس های عملی و میدانی در نظام آموزشی

شعبانی با اشاره به طرح آموزشی کشور آمریکا در سال ۱۹۴۵ در مورد پیاده کردن علوم تئوری به عرصه عملیاتی گفت: نحوه برگزاری این کلاس‌ها بصورت یک جلسه تئوری و یک هفته کاری و عملیات میدانی بوده تا برآورد شود که دانش آموزان تا چه اندازه قادرند که آموزه‌های تئوری را در مقام عمل به اجرا درآورند. همانگونه که یک نظامی برای ترفیع درجه نیاز به فعالیت مستمر میدانی داشته و شهرداران کشورهای اروپایی باید دوره های عملی شهرسازی و مدیریت شهری را به مدت ۲ سال در کشوری دیگر اجرا کنند باید این روش به سیستم آموزشی نیز منتقل شود.

وی با اشاره به دروسی نظیر آیین نگارش و نامه نگاری در مقاطع تحصیلی گذشته خاطرنشان کرد: تقاضا نویسی، مکاتبات اداری و اصول نگارش در گذشته تدریس می‌شد و فارغ التحصیلان آشنا به فنون آن بودند اما برخی از دانشجویان کنونی حتی از نوشت املای درست کلمات عاجز هستند.

مقایسه آموزش عالی در ایران با کشورهای پیشرفته

این دبیر و مدیر بازنشسته نظام آموزشی کشور، فاصله تحصیل در خارج از کشور و داخل را بسیار فاحش توصیف کرد و گفت: در نظام آموزشی این کشورها بر اساس علاقه سنجی و مهارت های ذاتی، دانش آموزان به فراگیری علوم پرداخته و استعدادها به سرعت شکوفا می شوند.

شعبانی با بیان این مطلب که نام دانشگاه صادرکننده مدرک در اروپا مایه اعتماد و اتکا بازار کار به فارغ التحصیلان آن است، خاطرنشان کرد: به عنوان مثال وقتی گفته می شود این فرد فارغ التحصیل مهندسی دانشگاه کینگستون است پس یقینا مهندس بوده و دارای مهارت‌های تئوری و عملی است، اما در ایران تنها فارغ اتحصیلان برخی دانشگاه ها نظیر صنعتی شریف و چندین دانشگاه دیگر می‌توانند ادعا کنند که واقعا کاربلد و دانش آموخته هستند.

وی، خطاب به مسئولان و متولیان امر آموزش گفت: چرا نباید این مشکلات در رسانه‌های دیداری و شنیداری مطرح شود؛ پرداختن و هدایت درست نظام تعلیم و تربیت و آموزش و پرورش یقینا باعث ترمیم زیرساخت های دیگر و ارتقای سطح فرهنگ جامعه خواهد شد که لزوم پیگیری و حل مشکلات این بخش باید ارجح بر دیگر امور باشد.

گزارش: نوید ساداتی خبرنگار ایسنا مازندران