انتقاد مداحان اصیل از پدیده‌ مداحی نوگرا

‌به گزارش کسب و کار نیوز، شهر قم همواره از محوری‌ترین شهرهای ایران در زمینه برگزاری هیئت‌های عزاداری و مذهبی بوده و هست؛ شهری که دسته‌های بزرگ منظم عزاداری و طنین نواهای سنتی میاندارانش تا سال‌ها الگوی مجالس سوگواری در شهرهای مختلف بوده است.

بساط خدمت به دستگاه امام حسین(ع) قمی‌ها همیشه پس از عید غدیر پهن می‌شود و مسجد و حسینیه و کوچه و بازار و خیابان و … لباس‌های مشکی خود را از بقچه دل بیرون آورده و بر تن آذین می‌کنند. تکیه‌ها و حسینیه‌های قم از دیرباز همه مهاجران و رفتگان را در محرم چون دلربایی دل انگیز به خود جذب می‌کرد و هر که در هرجا می‌زیست در محرم به قم می آمد و بساط نوکری‌اش را در چهل اختران و شاه حمزه و سیدان و امامزاده‌ها و محلات مختلف و … پهن می‌کرد.

مداحی‌های قدیم قم

حاج حسین صفری که از مداحان اصیل و متعلق به نسل اول انقلاب است؛ به ایسنا گفت؛ که مداحان نسل اول قم که امروز از آنها به عنوان مداحان سنتی قم یاد می‌شود جملگی شاگرد مکتب مرحوم حاجی مولوی بودند؛ که با اخلاص کامل مراسم سوگواری را برپا و به شاگردانش روش مداحی در کنار روحانیت را می‌آموخت و همه دست‌پرورده‌های آن مرحوم مداحی و سبک خواندن و احترام به دستگاه امام حسین (ع) و مخاطب و ادبیات و روضه‌خوانی اصیل و احترام به روحانیت را پای این مکتب آموخته بودند.

وی افزود: به همین دلیل است که این همه سال به خصوص در سال‌های پس از انقلاب کوچکترین مورد و حاشیه‌ای در مداحی مداحان این نسل پدید نیامد و همه مداحان اصالت خود را حفظ کردند؛ این سبک با پیشگامی اساتیدی چون مرحوم محلوجی و حاج علی خورشیدی و حاج اسدالله سلیمانی بعدها امثال حاج حسن باقری و … شکل جدیدی به خود گرفت و نوگرایی نیز وارد سبک سنتی شد ولی به دلیل این‌که آبشخور مستحکم و اعتقادی این سبک، سنتی و اصیل بود، نوگرایی هم اگر بود در همین سبک خلاصه می‌شد.

مداحانی که در این سبک می‌خواندند، حاصل چند صد سال شعر خوانی و سبک سازی و هیئت داری در کنار حوزه‌های علمیه را با خود همراه کرده بودند؛ نواهای مداحان و سبک‌های سینه زنی چند دمه آنها در قم مشهور بود؛ بخصوص چند دمه‌های مرحوم محلوجی که با نبوغ استثنایی وی در بداهه سرایی در مجلس همگان را به حیرت وامی‌داشت.

شهر قم همیشه صادر کننده مداحان جوان با فرهنگ اصیل مداحی به شهرهای اطراف و اقصی نقاط کشور بود و همین سبک سنتی و سالم و پرورش‌یافته در کنار مرجعیت بود که جذابیت‌های صوتی و معنوی بسیاری داشت با سبک خاص سینه زنی قمی به اقصی نقاط کشور رفت؛ مداحان قمی از بهترین مداحان کشور در زمان جنگ بودند و خاطرات دم‌های عاشورایی آنها هنوز در ذهن رزمندگان آن روزها باقی است.

دوران گذار هئیت‌های مذهبی قم

هیئت‌های محوری قم در مناطق مختلف این شهر پخش شده‌اند؛ هر ساله هزاران نفر در این مناطق با هیئت‌های محوری که سابقه چند صد ساله دارند به عزاداری مشغول هستند؛ در هر منطقه قم هیئت‌های سرشناسی حضور دارند که اوج آنها در خیابان شهید دل آذر و چهارمردان و مناطق مرکزی قم وجود دارد.

ابوالفضل آقایی یکی از هیئت‌داران قم هم در گفت و گو با ایسنا به این نکته اشاره کرد که قم همیشه بهترین هیئت‌ها را از حیث جمعیت و نظم برگزاری مراسم داشته است؛ این هیئت‌ها در ایام مختلف سال برنامه‌های خاص خود را داشته‌اند ولی همیشه در ایام محرم با نظم آهنینی که برگرفته از بزرگان هیئت‌های مذهبی در قم بوده است حفظ کرده‌اند.

او گفت که اکثر این هیئت‌ها مجالس خود را به شکل چند مداحه و با سینه‌زنی‌های خاص قمی سنگین و زمینه و شورهای آخر هیئت همراه می‌کردند؛ اکثر هیئت‌های قم در روزهای تاسوعا و عاشورا اقدام به حرکت دسته‌های عزاداری می‌کنند که پس از گذر از خیابان‌ها با نظم خاص در حرم مطهر حضرت معصومه (س) ختم می‌شود.

آقایی بیان کرد: مداحی در قم به شکل یک سبک اصیل وجود داشته است و مداحان علاوه بر قریحه مداحی و شعر خوانی دقت بسیاری در انتخاب شعرها و سبک‌های خوانش داشته‌اند؛ در واقع این سبک، سبکی مشخص بود که کمتر کسی توان دخل و تصرف در آن را داشته است، زیرا تجربه ثابت کرده است این سبک، هم جذاب بود و هم کم حاشیه و بدون آسیب و هم متکی به محتوای غنی دینی و مستند به کتاب‌های مقاتل.

این میان دار و هیئت دار قدیمی قم گفت: امروزه مداحی‌ها با گذشته متفاوت شده است ولی هیئت‌های اصلی قم از جمله چهل اختران و سیدان و شاه خراسان و تکیه حاج سید حسن و… اصالت قدیمی سبک سنتی را حفظ کرده‌اند و همین امروز نیز بسیاری از مردم و جوانان علاقه مند به حضور در این مراسم‌ها هستند.

خادم الرضا (ع)؛ اولین جرقه تغییر نسل هیئت‌ها در قم

پس از حسینیه شهدا که تا سال‌ها و تا اواخر دهه هفتاد پس از هیئت‌های سنتی قم بزرگترین اجتماع مردمی قم را تشکیل می‌داد و هزاران نفر در این حسینیه واقع در بلوار ۱۵ خرداد گردهم می آمدند، هیئت خادم الرضا (ع) که از آن به عنوان بزرگترین تشکل مردمی مذهبی کشور نیز یاد می‌شود در واقع جرقه تغییر سبک هیئت‌داری در قم را با نگاهی خاص به جوانان و دانش‌آموزان و دانشجویان آغاز کرد.

این هیئت ابتدا از دبیرستان امام رضا (ع) و با مدیریت آقای کاشی زاده در سطح مدرسه و سپس در منزل دانش آموزان به کار خود ادامه داد و با حضور پدیده مداحی آن روزهای کشور یعنی حاج احمد واعظی در این محافل و هم‌چنین ادامه کار هیئت در یک حسینیه دائمی در خیابان آذر نرسیده به سه راه بازار کار خود را رونق داد. روضه تاریخی این مداح در سالروز شهادت حضرت زهرا (س) آوازه این هیئت را کاست به کاست و نوار به نوار در سطح کشور افزایش داد و مردم قم نیز رغبت بسیاری برای حضور در این محفل داشتند.

‌در اواخر دهه ۷۰ بود که برنامه‌های این هیئت به بزرگترین سالن ورزشی قم یعنی سالن شهید حیدریان با گنجایش چند هزار نفری منتقل شد و با مداحی حاج احمد واعظی تقریبا اکثر جوانانی که به دنبال هیئت‌ها و سبک‌های جدید بودند وارد فضای هیئت شدند و روز به روز به گسترش این هیئت نیز افزوده شد.

ورود نسل جدید مداحان نوگرا در قم از جمله حاج مهدی میرداماد و حاج مهدی سلحشور در اوایل دهه هشتاد و حضور برادران پناهیان در هیئت‌های جدیدی چون اهل بیت(ع)، فاطمیون، هیئت رزمندگان اسلام و … بافت حضور مردم و به خصوص جوانان را در هیئت‌ها تغییر داد.

هیئت‌های مذهبی قم در اواسط دهه هشتاد دچار دگرگونی بافتی بسیاری شدند و در اوایل دهه نود با حضور مداحانی که جزو پرمخاطب‌ترین مداحان کشور نیز بودند، این چالش به اوج خود رسید و انتقادات بسیاری را نیز به همراه داشت که حتی برخی از علما نیز به این مساله اعتراض کردند. در همین راستا نشست‌هایی نیز در قم برگزار شد تا به این آسیب رسیدگی شود.

آسیب‌های مداحان نوگرا

شاید مداحی نوگرا و یا به تعبیر جوانان لاکچری عبارت درستی برای مداحی که در این دستگاه به نوکری می‌پردازد نباشد ولی وقتی به کارکردها و رفتارهای این گونه مداحان دقت می‌شود هر چه بیشتر به درستی سخنان رهبر انقلاب و مراجع نسبت به پرهیز از پرورش این روحیه در بین هیئت‌ها پی می‌بریم. این مداحان پس از ورود به قم و بسیاری از شهرهای دیگر شائبه‌های بسیاری را نیز با خود به همراه آوردند که اولین آنها اخذ مبالغ بسیار بالا بود؛ مبالغی که گاه و بیگاه تکذیب می شود و بعضا به نوعی تایید.

اما در اینجا نیز یک نکته خودنمایی می‌کند که چه کسانی و با چه مجوزی زمینه حضور این مداحان را فراهم می‌کنند؟ برخی از بانیان دعوت از مداحان پر حاشیه، دلیل کار خود را جذب بیشتر جوانان به هیئت‌های مذهبی عنوان کرد ولی هیچ‌گاه از آسیب‌های این حضور سخنی به میان نیاورده‌اند.

حاج حسین صفری از مداحان قدیمی قم به چند نکته در این خصوص اشاره کرد و گفت: برخی از این مداحان اجازات خاصی نیز از صاحبان مجلس می‌خواهند؛ از جمله این‌که حتما سیستم صوتی مراسم از طریق آنها تامین شود؛ یعنی هیئتی که میلیون‌ها هزینه سیستم صوتی را تامین کرده است باید سیستم خود را کنار گذاشته و سیستمی که برخی از این مداحان با خود می‌آورند را نصب کنند و قطعا هزینه خاص میلیونی آن را نیز خواهند گرفت. از دیگر سوی افرادی نیز به عنوان زمینه‌خوان سبک‌های شوری در کنار آنها حضور می‌یابند که هزینه‌های خاص خود را دارند.

وی معتقد است، حضور این مداحان در کنار جذب، یک آسیب بزرگ را متوجه فضای هیئت‌ها کرده است؛ وقتی یک هیئت بزرگ از حضور یک مداح سرشناس خبر می‌دهد و در مراسم شب اول اعلام می‌شود که حضور این مداح منتفی شده است و جمعیت قابل توجهی در اواسط مراسم، هیئت را ترک می‌کنند مشخص می‌شود که این آسیب تا چه حدی پیشرفته و خطرناک است.

صفری نکته دیگر را چگونگی بیان واقعه عنوان کرد و گفت: این گونه مداحان نسبت به مداحان گذشته یک نقطه ضعف بزرگ و فنی دارند و آن هم عدم تسلط آن ها بر روضه خوانی و مقتل خوانی است؛ استفاده از مقاتل سده دوازده و سیزده که از ضعیف‌ترین مقاتل هستند و هم‌چنین باز کردن روضه‌هایی که از سوی علما نیز نهی شده است از نکاتی است که این مداحان برای جبران ضعف‌های خود به زبان می‌آورند؛ بسیاری از این مداحان روضه خوان نیستند و از ابتدای حضور در مجلس یک برگه یا دفترچه را باز می‌کنند و به اجرا می پردازند؛ پیش از حضور این افراد نیز یک مداح روضه خوان برای پرکردن این نقطه ضعف در نظر گرفته شده است تا مداح اصلی کمتر خسته شود.

این مداح پیشکسوت قمی یکی از آسیب های مداحی های سبک جدید را دوری از ارایه مفاهیم معرفتی و سیطره فضای احساسی و شورانگیز دانست و اضافه کرد: زمانی که احساسات به حداکثر خود برسد مداحان برای دوری از فضای تکراری سعی می کنند مطالب جدید را وارد مداحی های خود کنند و همین عامل نیز باعث می شود که سنگینی و صداقت در گفته‌های آنها زیر سوال برود. همین مسائل کافی است که یک جوان با مراجعه ساده به تواریخ و همچنین با ذکر یک شبهه ساده، اعتقادات خود را متزلزل ببیند و تشکیکی عمیق در وی ایجاد شود.

وی ادامه داد: زمانی که هیئت‌ها مداح‌محور می‌شوند، به همان میزان حضور روحانیت نیز کمرنگ می‌شود؛ در حالیکه علمای ما از دیرباز این هیئت‌ها را حفظ کردند و با خون دل و در سخت ترین شرایط تدین مردم را از همین طریق مجالس عزاداری امام حسین (ع) حفظ می‌کردند.

بی‌شک هر جایی که از فضای علمی و معرفتی تهی شود، فضا برای بروز چنین رویکردهایی باز می شود؛ وقتی یک جوان به عشق مداح سرشناسی در مجلس حضور یابد وقت خود را با حضور وی تنظیم می‌کند، نه با سخنران و برنامه‌های عقیدتی و مذهبی هیئت.

صفری افزود: این مداحان بعضا از نظر روحیات و خلقیات نیز با مداحان نسل گذشته تفاوت بسیاری دارند؛ افتادگی و تواضع و مردم‌داری از خصوصیات برجسته مداحان نسل گذشته بود، زیرا آنها به جای اینکه خود را در جایگاه مداح تعریف کنند خود را زیرمجموعه هیئت و به خصوص روحانی هیئت و علما تعریف می‌کردند.

البته نباید از ذکر این نکته غافل شد که آنچه در این بین بیان شد، نسبی است. بسیاری از این مداحان سعی می‌کنند که از چنین آسیب‌هایی جلوگیری شود و بسیاری از آنها با دانش و مطالعه و مخلص هستند ولی آنچه به عنوان آسیب مطرح شده است، نگاهی است که متأسفانه به حسب چند اتفاق که به یک جریان نیز مبدل شد جامعه مذهبی را دچار یک آسیب کرد و به همین جهت نیز علما در سال های گذشته نسبت به این خطر هشدار دادند که خوشبختانه بازخورد خوبی نیز داشت.

نباید از حق گذشت که افزایش بی‌رویه و سرسام‌آور دعوت مداحان به مراسم‌های عزاداری هم بار اضافی به برگزاری هیئت‌های مذهبی است و هم این‌که بدبینی خاصی نسبت به فضای عزاداری در بین مردم ایجاد کرده و باعث سوءاستفاده گسترده مخالفان مکتب و هم‌چنین رسانه‌های معاند مذهبی و نظام اسلامی شده است.

در خاتمه باید گفت: تاکیدات رهبر معظم انقلاب ومراجع عظام تقلید و علما مبنی بر استفاده از فضای سنگین و با وقار روضه خوانی سنتی به حسب دوری از شکل‌گیری بدعت‌های عزاداری است که می‌تواند مثل جریان‌های فرهنگی صدر اسلام، فضای گفتمانی این عرصه را به انحراف بکشد؛ سبک‌های سنتی دارای نظم، وقار، اتصال به جریان علم و روحانیت و علما و هم‌چنین ارایه مطالب معنوی و ارتقای روحیات اخلاقی از جمله ادب و احترام به پیرغلامان و … بودند و به نوعی یک مکتب انسان‌سازی بودند، ولی زمانی که هیئت‌ها از چنین فضایی خالی شد و تنها سبک شورانگیز و ملودی‌های مداحی جای همه چیز را گرفت، تاثیرات این فضا در محل دیگری رخ خواهند نمود.

خبرگزاری ایسنا نیز انتظار دارد برگزارکنندگان هیئت‌های عزاداری امام حسین (ع) که به تعظیم شعائر اسلامی می‌پردازند، در نحوه برگزاری هیئت‌ها و عزاداری‌های نوگرا تجدیدنظر نموده و با تأسی به سخنان امام خمینی (ره) پس از تغییراتی که به ضرورت انقلاب اسلامی و تظاهرات در دسته‌جات عزاداری پدید آمده بود، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی فرمودند: “عزاداری امام حسین (ع) را به روش سنتی برگزار کنید” بار دیگر شاهد مقتل‌خوانی و شعرهای با مفهوم دینی و حماسی و عزاداری‌های سنگین بدور از خرافات و سبک‌های موسیقی در هیئت‌های عزاداری امام حسین(ع) باشیم.

انتهای پیام