درد بی پایان تخریب خانه‌های تاریخی اصفهان

احمد منتظر – مدیرکل اسبق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان و کارشناس معماری و مرمت بنا در گفت و گو با خبرنگار ایسنا، بر این باور است که خانه‌های تاریخی متعلق به متمولان بوده و در ابتدای انقلاب تصور بر این بود که این خانه‌ها به وزارت خانه یا مهمانسراهای ارگان‌ها بدل شود، اما هیچ کدام از این طرح ها انجام نشد. از همان دوران دغدغه خانه های تاریخی وجود داشت. امروز این خانه ها می توانند به محل هایی برای اقامتگاه های گردشگری بدل شوند و یکی از راه‌های حفظ آنها این مهم است. اما مرمت بنا باید اصولی باشد، متاسفانه امروز افرادی وارد حیطه احیا و مرمت بنا شده اند که توانایی مرمت ندارند و اصلا بناهای تاریخی را خراب می کنند. امروز من تنها شده ام و توانایی بالایی ندارم. تصور می کردم می توانم کار کنم، ولی امروز می گویم می توانم الگو بدهم تا از روی این الگوها مرمت های درست صورت گیرد، چراکه مرمت ها باید در شهرهای یزد، کاشان، شیراز و اصفهان اصولی انجام شود. 

او تخریب بناهای تاریخی را بر دو نوع می‌داند: یکی تخریب با لودر و دیگری تخریب با عمل غلط و اشتباه؛ مردم یک تاریخی دارند مسلم است که دولت باید وارد شود و این افراد را آگاه کند. ما نمونه‌هایی از آگاهی داشته ایم که موفق هم بوده برای مثال در جلفا تعدادی خانه تاریخی خریداری و مرمت شد و دانشگاه هنر اصفهان متشکل از ۲۰ خانه تاریخی شکل گرفت. 

این کارشناس مرمت بنا معتقد است “امروز مردم با خانه‌های تاریخی مشکل دارند، چون استفاده درست از آنها را نمی‌دانند. خرید خانه صرف، مشکلی را حل نمی کند. باید خانه توسط کسی خریداری شود که بتواند اقدامات بعدی را اجرایی کند. افرادی که وارد حیطه مرمت خانه های تاریخی می شوند باید عملکرد دقیق داشته باشند. همیشه پیشرفت، تحول و توسعه، ساخت ساختمان‌های شش طبقه نیست. توسعه با عملکرد درست اتفاق می افتد و این عملکرد غلط است که کشور و شهر را از توسعه باز می دارد. 

منتظر با اشاره به این موضوع که ۱۵ سال از حضورش در انجمن میراث فرهنگی می‌گذرد از این موضوع انتقاد دارد که طی این سال‌ها تاکنون فقط سه جلسه توسط این انجمن شکل گرفته است. وقتی در خصوص فعالیت‌های میراث فرهنگی طی این سال‌ها از او سوال می‌شود اصرار دارد که باید از میراث فرهنگی و این سازمان حمایت شود. او تاکید دارد که باید طرفدار میراث فرهنگی باشیم، میراث نیازمند مراقبت است. این سازمان بدون بودجه کار زیادی از دستش بر نمی آید. ۲۰ سال پیش مدیر میراث فرهنگی بودم آن موقع نتوانستم با معاون استاندار اصفهان جلسه بگذارم چراکه تفکر نهادینه در مدیران آن زمان تفکر توسعه و نوسازی در ذهن ها وجود داشت. آنها حاضر بودند ساختمان های شش طبقه ساخته شود، اما بحث میراثی را جدی نگیرند. 

از اتفاقاتی که برای میراث فرهنگی اصفهان تاکنون رخ داده راضی نیست، “میراث فرهنگی محبت می خواهد، ارگان ها می توانستند برای جلوگیری از تخریب ها زمین های معوض بدهند و کمک های مالی کنند، اما متاسفانه این کارها را نکردند. در ارگان‌هایی مثل شهردای، راه و شهرسازی و همچنین نوسازی و بهسازی تفکر نوسازی عجیب غالب شده است و این فکر درونی این ارگان‌ها است که به بیرون منتقل می شود. متاسفانه بافت تاریخی که خود پر از محتوای علمی و تاریخی را بافت فرسوده نامیدند. این در حالی است که بافت فرسوده جایی مثل مفت آباد است نه بافت تاریخی در مرکز شهر اصفهان. در بافت تاریخی اجازه ارتفا دادند، قانون پشت قانون ایجاد شد و تبلیغات برعکس و بر ضد محلات تاریخی انجام می شد تا خود بتوانند اهدافشان را پیش ببرند”. 

منتظر همچنانی که یک دست بر عصا دارد و به ارسی خانه تاریخی وزیری نگاه می‎کند با بانگی بلند ادامه می‌دهد “امروز خانه‌های تاریخی در حال تخریب اند. با مرمت بناهایی سعی داریم تا الگوهایی ایجاد کنیم. در شرایط کنونی وضع بودجه عمرانی در همه ارگان ها به خصوص شهرداری خراب است. باید بدانیم سیستم جدید مدیریت شهری، شورای شهر و شهرداری چه حرکتی را در قبال ساخت و ساز و عمران در نظر دارند. مردم و متخصصان نباید در حوزه خانه تاریخی بیکار باشند، اما بیکارند. توصیه من به همه مدیران به خصوص مدیران شهری این است که بهترین کار امروز برای اصفهان پرداختن به بافت تاریخی است. این بافت ها توان ساختمان های شش تا هشت طبقه را ندارد. اما پرداختن به بافت تاریخی اصفهان هم سود آور است هم گردشگر پذیر و هم جذاب، از این فرصت استفاده کنید که ضرر نخواهید کرد. باید تفکر نوسازی که سال ها در بدنه شهری اصفهان رخنه کرده بیرون کنید. معماری آینده ایران باید از همین محیط تاریخی اصفهان الگو و شکل بگیرد”.

او می‌گوید خوشحال است که اعضای شورای شهر و شهردار اصفهان میراث فرهنگی را مهم تلقی کرده و حداقل در سخن از آن یاد می‌کنند، اما همچنان که نگاهش به گنبد مسجد جامع اصفهان بود و با عصایش گنبد آجری این بنای تاریخی را نشان می‌داد با اصرار عنوان می‌کند “از طرف من به شهردار بگویید بهسازی و نوسازی شهرداری اصلا صلاحیت کار در بافت تاریخی را ندارد. متاسفانه نوسازی شهرداری در بافت تاریخی نوسازی ضد انجام می دهد. آقای شهردار اینها همان هایی هستند که یک روز شش یا هشت طبقه ساز بوده اند. روزی بدنه شهرداری تصمیم گرفت اصفهان+۲۲ را تدوین کند که در آن بدنه شرقی چهارباغ، کتاب خانه مرکزی و جهان نما دیده شده بود. بارها در جلسات در خصوص ساخت بدنه شرقی، میدان امام علی(ع) و برج جهان نما هشدار دادم و فریاد زدم این کارها درست نیست، نکنید ولی متاسفانه کردند، من به شما امیدوارم که دیگر اینها رخ ندهد”.

وقتی صحبت از میدان امام علی می‌شود و چرایی ساخت آن عصایش را چند بار به زمین می‌کوبد و ادامه می‌دهد “میدان امام علی(ع) هنگام طرح غلط نبود. اما وقتی در اجرا نوسازی و بهسازی و مهندسین مشاور پای کار آمدند نتیجه اش شد نوسازی و بهسازی، این درحالی است که اگر دست میراث بود چنین میدانی به وجود نمی آمد. میدانی کپی شده از میدان نقش جهان که هیچ کس متوجه نشد حفاری ها چه شد و چه کردند، بدترین نوع تکنیک ساخت در آن به کار رفت، در این میدان همه چیز اشکال دارد”.

مدیرکل اسبق میراث فرهنگی در پاسخ به این سوال که حالا باید چه کرد که در هنگام احیا و نوسازی یک بنا این اتفاقات رخ ندهد؟ می‌گوید “باید قوانین مرمتی عوض شود، باید کارها به پیمانکاران سپرده شود، در حالی که پیمانکاری را قوانین جاری اجازه نمی دهد که دست به کار شوند. پیمان کار هم نه پیمانکاران نوساز، بلکه پیمان کاران کار بلد. در نوسازی خانه های تاریخی عالی ترین نوسازی باید صورت بگیرد که در اصفهان این طور نیست”.

انتهای پیام