بی‌اعتمادی به سپرده‌گذاری ارزی

ثمانه نادری

با این حال به نظر می‌رسد مردم و سپرده‌گذاران رغبتی به این نوع سپرده‌گذاری به این دلیل که سابقه بدی از آن در شبکه بانکی وجود دارد، نداشته باشند. بدقولی بانک‌ها در برابر سپرده‌گذاران ارزی به اعتقاد کارشناسان، آنها را به این اقدام بی‌اعتماد کرده است و بازگشت این اعتماد زمان‌بر خواهد بود. با توجه به پیشنهاداتی که برخی از کارشناسان برای کاهش نرخ ارز با مکانیزم سپرده‌گذاری مطرح می‌کنند، صحبت‌های امیدوار‌کننده دولت مبنی بر کاهش نرخ ارز طی روزهای آینده نیز تا حدود زیادی بازار را در انتظار گذاشته است.
در بسته جدید ارزی که از ۱۶ مرداد ماه سال جاری به مرحله اجرا درآمد، یکی از مسائل مورد تاکید افتتاح حساب‌های سپرده ارزی ازسوی مردم است. از گذشته بارها اتفاق افتاده که مردم ارزهای خانگی یا ارز در اختیار خود را به بانک‌ها برده و سپرده‌گذاری کرده بودند؛ اما در زمان تحویل با توجه به شرایط خاصی که پیش می‌آمد با این رفتار بانک‌ها مواجه بودند که به آنها ارز تحویل نداده و معادل ریالی آن را ارائه می‌کردند که این موضوع به مرور موجب بی‌اعتمادی و بی‌انگیزگی مشتریان بانک‌ها برای سپردن ارزهای خود به شبکه بانکی شد و ترجیح دادند ارزهای خود را در خانه‌ها نگه دارند.
اما بعد از اینکه در نیمه دوم سال گذشته بازار ارز دچار نوسان زیادی شد، یکی از عوامل اصلی آن افزایش تقاضا برای خرید ارز از سوی مردم و بردن به خانه‌ها بود و بانک مرکزی برای به جریان انداختن این ارزها بخشنامه‌ای ابلاغ کرد که با دستور ولی‌ا… سیف، رئیس کل سابق بانک مرکزی بانک‌ها موظف شدند ارزهای مردم را در قالب سپرده‌های ارزی دریافت کرده و به آن سود ارزی پرداخت کنند، با این شرط که در هنگام درخواست صاحب حساب حتما به وی ارز تحویل شود نه معادل ریالی آن. اگرچه هیچ‌گاه آماری اعلام نشد که میزان سپرده‌گیری ارزی چقدر بوده و آیا با این سیاست مردم تمایل بیشتری برای ورود ارز خود به بانک‌ها داشته‌اند، یا خیر، اخیرا نیز در قالب بسته جدید ارزی این موضوع مورد تاکید قرار گرفته است. عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی در هنگام اعلام جزئیات بسته ارزی به طور خاص از تضمین سپرده‌های ارزی سخن گفت. آنطور که وی اعلام کرد، با یک تغییر رویه قرار شد تا ضمانت بازپرداخت اصل و سود این سپرده‌های ارزی را بانک مرکزی بر عهده بگیرد؛ به گونه‌ای که بانک‌ها به عاملیت از این بانک اجازه افتتاح حساب‌های سپرده ارزی را برای مردم داشته باشند و بانک مرکزی نیز ضامن آن باشد تا در این حالت مردم به جای نگهداری ارز به صورت اسکناس در خانه‌های خود که خطرات فراوانی را هم به همراه دارد و از سوی دیگر مانع از گردش ارز در چرخه اقتصادی می‌شود، آن را با اطمینان کامل به بانک‌ها بیاورند. سیاست جدید بانک مرکزی در قبال سپرده‌های ارزی مورد تصویب سران قوا قرار گرفته و در این شرایط دارندگان ارز از جمله ارزهای خانگی که رقم آن میلیاردها دلار برآورد می‌شود، می‌توانند با اطمینان ارز خود را به بانک‌ها بیاورند.

تجربه تلخ سپرده‌گذاران ارزی
مرتضی عزتی، کارشناس اقتصادی در این خصوص به «کسب‌وکار» می‌گوید: با این حساب که بخش اعظمی از دارایی‌های ریالی مردم به دلار تبدیل شده باشد، آوردن آن به شبکه بانکی در قالب سپرده‌های ارزی از این جهت که به کمک منابع ارزی می‌آید در کاهش نرخ ارز موثر است، اما مساله اینجاست که همه برآوردها از میزان ارزی که در اختیار مردم است، عدد مطمئنی به دست نمی‌دهد. از سویی خود مردم و دارندگان ارز هنوز به شبکه بانکی بی‌اعتمادند و تجربه تلخ سپرده‌های ارزی آنها را از سیستم بانکی دلسردتر می‌کند. از آنجایی که بی‌اعتمادی به بانک‌ها در چند سال اخیر و با تخلفات موسسات غیرمجاز بیشتر شده است، تضمین بانک مرکزی نیز نمی‌تواند مردم را به سپرده‌گذاری ارزیمطمئن کند، چراکه خود نهادهای مسئول و ناظر نیز از نظر مردم، غیرقابل اعتماد هستند و آنها نمی‌دانند نهاد ناظر براساس چه چیزی به سپرده‌ها تضمین داده است.

گریز دلالان از سیستم‌های قانونمند
وی با اشاره به تاثیر سپرده‌گذاری ارزی بر کاهش نرخ ارز، ادامه می‌دهد: کمبود ارز یکی از چالش‌های مهم دولت است، در صورتی که این کمبود با استفاده از منابع ارزی قابل جبران باشد، نرخ ارز هم متعادل خواهد شد، اما مساله اینجاست که بخش زیادی از منابع ارزی در اختیار دلالانی است که تمایلی به ورود به سیستم‌های قانونمند ندارند. عزتی با اشاره به صرفه سود دلالی ارز برای دلالان ادامه می‌دهد: نرخ سود سپرده‌های ارزی باید از جذابیت لازم برخوردار باشد وگرنه دلالی ارز در این شرایط مقرون‌به‌صرفه‌تر از سپرده‌گذاری است و همین مانع از ورود ارز به بانک‌ها می‌شود. از سویی شدت تحریم‌ها و مسائلی که به موجب آن دامن‌گیر بازار شده است، ترس مردم را از شبکه بانکی با وجود بحران‌هایی که دارد، بیشتر می‌کند. بر همین اساس دارندگان ارزهای خانگی نیز به جای سود سپرده‌گذاری ارزی ترجیح می‌دهد آنها را در خانه نگه دارند.
از سویی معلوم نیست پس از مدتی این سپرده‌های ارزی مدعی مالیاتی پیدا نکند و زیر ذره‌بین سازمان امور مالیاتی نرود. به همین دلیل ترغیب دارندگان ارز با وجود نهادهایی مثل سازمان امور مالیاتی و بی‌اعتمادی مردم به بانک‌ها، سخت می‌شود.