ترانه های ‘نمدمالان’ در کوچه ها نمی پیچد

کارشناسان حوزه میراث فرهنگی در چند سال اخیر تلاش کرده اند که صنعت نمد مالی را زنده نگه دارند و این هنر اصیل را با زمزمه ترانه های استادکاران به هنگام فعالیت در خراسان رونق بخشند اما، برخی مشکلات مانع رونق آن شده است.
به گزارش کسب وکار نیوز به نقل از ایرنا، خراسان شمالی دارای اقوام مختلف فارس، تات، ترک، کرمانج، ترکمن است، حضور قومیت های مختلف با فرهنگ های متنوع، همنشینی جذاب و در خور تحسینی را برای تولیدات صنایع دستی فراهم آورده است.
بسیاری از نقوش، موتیف و تکنیک ها از قومی به قوم دیگر راه یافته، به گونه ای که می توان مجموعه هنرهای سنتی و صنایع دستی خراسان شمالی را چشم اندازی بدیع از تکامل اندیشه ها دانست.
نمدمالی، هنر کهن مردان و زنان خراسان شمالی است، این هنر که روزی در استان از رونق خاصی برخوردار بود و در بیشتر خانه های روستایی، عشایری و حتی شهری دیده می شد اما، هم اکنون تعداد انگشت شماری از صنعتگران در این حرفه مشغول به فعالیت هستند.
نمد مالی مصنوعی است که بر اثر درگیری و تراکم پشم و کرک در شرایط فنی مناسب از طریق ورز دادن تهیه می شود، این صنعت در منطقه راز و جرگلان، مانه و سملقان و جاجرم بیشتر به چشم می خورد، زمینه این زیر انداز ها بیشتر خود رنگ بوده و به رنگ های کرم و قهوه ای تولید شده و در نگاره های جای گرفته در آن نیز از قرمز استفاده می شود.
هنگام نقش اندازی در نمد از تصاویر و موتیف های هندسی و همچنین حرکات حلزونی استفاده می شود، زیرانداز، دم دری، کلاه، پالتو، کیف محصولات تولید شده از نمد هستند.
نمدمالی صنعتی است که با تمام اعضای بدن در ارتباط است و نمدمال با عشق تمام به کار به انتظار فرش کردن دستمایه تلاش خود می‌نشیند، دستمایه‌ای که جلوه‌ای از طبیعت زیبا را با نقوش ساده و صمیمی به بینندگان نشان می‌دهد.
نمد، نوعی بافت سنتی است که با پشم تولید می‌شود، این صنعت از دوران های کهن تا به امروز همواره در استان های مختلف از جمله خراسان شمالی رواج داشته به طوری که نمدمالی یکی از صنایع دستی بومی این دیار بشمار می‌رود.
تولیدات نمدی در استان از زیبایی، ظرافت، استحکام و مرغوبیت خوبی برخوردار است که به صورت پراکنده در این استان به چشم می خورد.
صاحب جمال رحیمی یکی از زنان فعال در حوزه صنایع دستی راز و جرگلان گفت: روزگاری در تمام خانه های روستایی زیرانداز نمد بود اما هم اکنون رونق این رشته از صنایع دستی از بین رفته است.
این زن ترکمن با بیان اینکه هم اکنون پرداختن به نمد درآمد ناچیزی عاید استادکاران آن می کند، افزود: در راز و جرگلان بیشتر زنان مشغول به این فعالیت بوده و با رنگ های زیبا نقش هایی را بر آن خلق می کنند.
وی با بیان اینکه زیرانداز نمد هم اکنون جایگاه خود را در مصرف از دست داده است،گفت: هم اکنون صنعتگران با مشکل فروش مواجه شده اند و به اجبار این هنر را که از نیاکان خود آموخته بودند، کنار گذاشته اند.
وی که هم اکنون مشغول فعالیت در حوزه نمد در سایز های کوچک و تزیینی است افزود: تلاش می کنم تا با ارائه کار های نمدی در کاربرد های جدید رونقی به این هنر در این منطقه بدهم که نیاز به توجه مسئولان است.
وی گفت: زنان راز و جرگلانی از رنگ های طبیعی در نمد استفاده می کنند که جلوه ای خاص به کارها می دهند اما هم اکنون این صنایع دستی با قیمت مناسبی به فروش نمی رسد.
وی بر آموزش استادکاران تاکید کرد و افزود: باید این هنر به روز و برای آن کاربرد های متفاوتی تعریف شود که با این امر می توان رونق دوباره ای به این صنعت قدیمی داد.
وی اظهار داشت: با وجود اینکه مواد اولیه ارزان و فراوان در این منطقه وجود دارد و زنان و مردان هنرمند زیادی نیز در این زمینه استاد کار هستند اما هنر نمد مالی در راز و جرگلان به سمت فراموش شدن است.
تولید کننده نمد در شهرستان راز و جرگلان گفت: این امر نیازمند توجه ویژه مسئولان مربوط برای فراهم کردن زمینه آموزش و همچنین ایجاد بازار مناسب برای تولیدات دستی است.
رحیمی افزود: می توان از این کالا به عنوان زیر انداز، روکش اسب، دم دری، رو مبلی، کیف و سایر استفاده کرد اما نیاز به حمایت بیشتر است.
به گزارش کسب و کار نیوز در رسته های تولیدات صنایع دستی خراسان شمالی، نمد مالی از جمله محصولاتی است که با وجود پرکابرد بودنش، اما در عصر حاضر با استقبال کمتر مشتریان روبه رو است و این محصول فقط در مناطق محدودی از جمله برخی از مناطق عشایر، روستاهای ترکمن نشین و شماری از روستاهای دیگر این استان تولید می شود.
در روستای اینچه سفلی از توابع شهرستان مانه و سملقان و برخی از روستاهای راز و جرگلان استان خراسان شمالی، بانوان استادکار به همراه برخی از مردان روستا هنوز این میراث را زنده نگه داشته اند.
نمد مالی حرفه ای است که در چند دهه گذشته از فعالیت های اهالی راز و جرگلان به شمار می آمد و زیر اندازهای نمدی در اندازه ها و طرح های مختلف از تولیدات و محصولات شاخص این عرصه است.
روزگاری منازل اهالی این منطقه به زیر اندازهای نمدی با عنوان محلی ‘کچه ‘ مزین بود، نمد که از پشم گوسفند تهیه می شود و طرح های نقش بسته روی آن خبر از فرهنگ و اصالت این قوم می دهد، این روزها دیگر نفس های آخرش را می کشد.
اهالی، نمد مالی را که در زبان محلی کچه باسماق ( نمد را ورزدادن) می گویند به باد فراموشی سپرده اند و دستان پرتوانشان کمتر به رنگ های چشم نوازی که با آن طرح های روی کچه را با پشم آماده می کنند آغشته می شود، حال از کودکان جرگلانی کمتر کسی ذره ذره روی هم چیده شدن پشم و غلتیدن نمد روی حصیر را در کنار مادرانشان نظاره گر هستند.
یکی دیگر از اهالی منطقه راز و جرگلان که هنوز نیز کنج خانه اش چند رول زیرانداز نمدی دارد گفت: نمد در گذشته زینت بخش خانه هایمان بود که امروزه جایش را به موکت و فرش های ماشینی سپرده است.
جواد یزدانی افزود: روزگاری ‘کچه' به عنوان اصلی ترین پوشش کف اتاق در میان ترکمن ها در ردیف اول جهیزیه دختران قرار می گرفت.
وی اظهار داشت: به واسطه اینکه دامداری از مشاغل اصلی این منطقه به شمار می آید و نمد از پشم گوسفند تهیه می شود، ماده اولیه این صنعت بعد از فصل پشم چینی گوسفندان مهیا بوده است.
وی گفت: نمد به صورت فرش در گذشته به سبب ضخامت، در منازل روستاییان به عنوان عایق نیز ایفای نقش می کرد و همچنین پوششی برای چوپانان و اسب های منطقه محسوب می شد.
وی افزود: در سال های اخیر کچه فراموش شده است و در صورت برگزاری نمایشگاه های عرضه صنایع دستی فرصتی برای شناساندن و احیای این هنر نیمه جان فراهم خواهد شد و بخشی از مشکلات اشتغال نیز برطرف خواهد شد.
این صنعتگر جوان اظهار داشت: در صورت تولید نمد در اندازه های مختلف و طرح های زیبا، نه به عنوان زیر انداز و فرش، بلکه به عنوان اثر هنری جایگاه خود را به دست خواهد آورد و در مقوله جذب توریست اثر گذار خواهد بود.
وی با بیان اینکه تولید نمد برای فعالان صنایع دستی توجیه اقتصادی ندارد گفت: باید زمینه ای برای بازار یابی این محصول فراهم شود.
یکی از نمد مالان مانه و سملقانی نیز می گوید: درهم تنیدگی الیاف پشم به حدی بالاست که نمد، عایق بسیار مناسبی در برابر سرما و گرما است و برای التیام دردهای مفاصل و رماتیسم، بسیار مناسب است.
مراد بهمن افزود: در تهیه پشم های نمد، از رنگ های طبیعی همچون پوست انار، روناس، گردو و حنا استفاده می کنیم، این زیر انداز از نظر پزشکی نیز بسیار تاکید شده است در حالی که بسیاری از درد های مفصلی با نشستن و راه رفتن بر روی آن برطرف خواهد شد.
وی با بیان اینکه هم اکنون با همسر و فرزندانم مشغول به تهیه نمد هستیم اظهار داشت: به علت استقبال نکردن از نمد این کار نیاز هزینه های زندگی را پاسخگو نیست، در کنار کار کشاورزی و دامداری مشغول به این حرفه هستیم.
وی می گوید: نمد مالی را از مادرم یاد گرفتم و همه نقش ها و طرح های نمد را به صورت ذهنی و یا با الگوگیری از طبیعت پیرامون زندگی خود، می چینیم.
این هنرمند، نبود بازار برای معرفی و عرضه محصولات متنوع نمدی همچون زیرانداز، کلاه، کمربند و تن پوش نمدی چوپانان و خورجین چهارپایان را عامل فراموشی تدریجی این هنر دستی می داند و معتقد است باید هر چه زودتر در اندیشه نجات این میراث دستی بود تا آیندگان، فقط به شنیدن نام آن اکتفا نکنند.
یک استاد کار به سابقه بسیار طولانی هنر نمدمالی در این دیار اشاره ای کرد و اظهار می‌کند: متاسفانه بی‌توجهی به این هنر زیبا و کهن، آن را در آستانه فراموشی و نابودی قرار داده است.
احمد رستگار با بیان این که نمدمالی یکی از صنایع‌دستی کهن استان خراسان شمالی است افزود: براساس پژوهش‌های انجام ‌شده، قدیمی‌ترین نوع زیرانداز شناخته شده تاکنون محسوب می‌شود که بسیار پر دوام و از نظر پزشکی نیز بسیار مناسب است.
وی با بیان اینکه نمدمالی با عمل بافتن سایر منسوجات بسیار متفاوت است گفت: ایجاد فشار، رطوبت و حرارت، موجب درهم‌ رفتن الیاف پشمی به یکدیگر شده و دو خاصیت جعدیابی و پوسته‌ای شدن پشم، امکان تولید نمد را فراهم می‌کند.
وی گفت: استادکاران نمدمالی پشم خریداری‌شده را با کمان یا دستگاه، حلاجی می‌کنند و با استفاده از رنگ‌های طبیعی و ماندگار مانند، کرم، بادمجانی، قرمز، سبز، زرد و صورتی‌رنگ آمیزی می‌کنند.
این استاد کار اظهار داشت: در ادامه طرح‌هایی که از قبل ترسیم ‌شده است، به‌صورت قرینه‌ای روی نمد در کنار هم قرار می‌دهند و در مرحله بعد با ریختن آب جوش بر روی آن و فشار مداوم، نمد را تولید می‌کنند.
وی گفت: البته برای در هم آمیختن پشم باید محیط قلیایی باشد تا نوک رشته‌ها به چند رشته تبدیل ‌شوند تا بهتر به هم گره بخورند که استادکاران نماد مال برای این منظور از صابون یا مایع ظرف‌شویی استفاده می‌کنند.
وی مقاومت، دوام، قیمت ارزان، انعطاف‌پذیری را از جمله مزایای نمد برمی‌شمارد و می گوید: نمد، رطوبت را از خود عبور نمی‌دهد و عایق بسیار مناسبی در برابر سرما، گرما و صدا است، ضمن اینکه به علت کارگر نبودن نیش گزندگان و چنگ و دندان درندگان در آن، خاصیت محافظتی بالایی هم دارد.
وی گفت: در مناطق مرطوب از نمد برای مبتلا نشدن به بیماری‌های رماتیسمی و عضلانی، در صنعت خودرو سازی برای کف ماشین‌ها، در سنگ‌بری‌ها جهت جلا دادن به سنگ‌های تزئینی، تزئین خانه، عروسک و کیف سازی و غیره استفاده می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه میزان تولید این محصول در این استان در سال های اخیر به شدت کاهش یافته است گفت: بازار فروش یکی از مهم ترین مشکلات تولید این صنعت است.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی گفت: حرفه کهن نمد مالی در استان هنوز پابرجا اما تولید آن بسیار پایین است.
علی عابدی در گفت ‌و گو با ایرنا اظهار داشت: هم اکنون این رشته در این استان احیا شده است و بیشترین استاد کاران در مناطق راز و جرگلان، مانه و سملقان و جاجرم فعالیت دارند.
وی بر افزایش کاربردهای نمد تاکید کرد و افزود: از نمد بیشتر به عنوان زیر انداز استفاده می شود اما باید از تجربه سایر استان ها از جمله چهار محال بختیاری استفاده کرد و محصولات نمدی متنوع از جمله کیف و کفش، و نمد های تزیینی تولید کرد.
عابدی گفت: علاوه بر تنوع باید محصولات نمدی کاربردی تر شود تا مشتریان بیشتر به خود جذب کند.
وی اظهار داشت: مواد اولیه این صنعت پشم است که ارزان و فراوان در خراسان شمالی تولید می شود چرا که این استان قطب دامپروری در کشور است.
وی همچنین به خاصیت پزشکی پشم نیز اشاره ای کرد و افزود: باید از این مزیت پشم نیز استفاده کرد و در راستای توسعه این هنر تولیدات متنوعی از جمله کمربند و مچ بندی طبی تولید کرد و برای تسکین درد های مفصلی نیز از زیر انداز و تشک نمدی بکاریگری کرد.
وی بر فراوری پشم تولیدی استان تاکید کرد و افزود: باید از این ماده اولیه ارزان استفاده بهینه کرد، در سال های دور پشم در استان کاربردهای زیادی داشت.
وی بر ایجاد و گسترش بازار فروش نمد و سایر تولیدات و صنایع دستی اشاره کرد و گفت: فراهم کردن فضاهای نمایشگاهی، ایجاد فضای الکترونیکی برای بازار یابی، آموزش استادکاران، تجارت الکترونیک در این راستا است.
عابدی اظهار داشت: استاد کاران نمد مال بیشتر فصلی به این کار مشغول هستند.
وی با بیان اینکه بیش از ۱۲۰ نفر تولید کننده در این هنر مشغول به فعالیت هستند افزود: هم اکنون به صورت نقطه ای در این استان در رشته نمد مالی فعالیت دارند اما تلاش می کنیم این نقاط را افزایش دهیم و زمینه فعالیت بیشتر در شهرستان های اسفراین، شیروان و بجنورد را نیز گسترش داریم چرا که ظرفیت و پتانسیل در این راستا نیز وجود دارد.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی با بیان اینکه مهم ترین بخش در حوزه صنایع دستی حمایتی می باشد افزود: آموزش و حمایت از تولیدکنندگان و بازاریابی، تجاری سازی و رونق دادن به تولیدات صنایع دستی که موجب رونق بخش اقتصادی خانواده و صنایع دستی می شود مهم است.
این مسئول اضافه کرد: متاسفانه ۹۰ درصد از پشم تولیدی در خراسان شمالی یا سوخته و یا دور ریخته می شود و یا اینکه با نازلترین قیمت فروخته می شود به علت اینکه صنایع تبدیلی پشم ریسی و نخ ریسی به عنوان حلقه تامین مواد اولیه در استان وجود ندارد.
وی درباره منسوخ شدن برخی از صنایع دستی در خراسان شمالی گفت: هر صنعتی که نتواند خودش را با شرایط زندگی تطبیق دهد، مانند پوستین دوزی، پالان دوزی، تولیدات مربوط به یراق آلات منسوخ می شود اما رشته هایی مانند مس گری، ابریشم بافی و چوخه بافی در استان با توجه به اهمیت و ارزش اقتصادی احیا شدند.
قالیچه و پشتی ترکمنی، گلیم و جاجیم، چادرشب ابریشمی، کلاه کرکی، چارق دوزی، پوستین دوزی و زین سازی از مهم ترین صنایع دستی استان محسوب می شود.
هم اکنون خراسان شمالی ۶۱ رشته زنده و فعال صنایع دستی دارد که ۱۵ هزار صنعتگر و هنرمند در زمینه تولید صنایع دستی در خراسان شمالی فعالیت دارند.
انتهای پیام