پژوهشی در جغرافیای فیلم به روایت برهان آزاد

جغرافیای فیلم، بستر اصلی «حرکت» و «درام» در پیشرفت فیلم و سرانجام «شخصیت» های آن است؛ موضوعی که باید بیش از بیش در سینمای حرفه ای امروز دنیا مورد توجه قرار گیرد.
لوکیشن یا همان محلی که کارگردانان برای فیلمبرداری آثار خود استفاده می کنند، همواره یکی از مهمترین مهارت‌های حرفه سینما به حساب می‌آید؛ بنابراین یک فیلمساز همواره باید بداند چه لوکیشنی برای موضوع فیلم او مناسب است تا از آن برای تهیه و تولید آثار خود استفاده کند.
بر همین اساس کارگردانان بزرگ دنیا اغلب مدت زیادی را برای انتخاب لوکیشن خود صرف می‌کنند تا به نوعی اتمسفر حاکم بر فضای فیلم با درون مایه آن اثر ارتباط درستی داشته باشد.
مرحوم ناصر برهان‌آزاد مدیر تولید فیلم هایی ازجمله «سرب»، «سیرک بزرگ»، «آرامش در میان مردگان»، از جمله هنرمندان‌ پیشکسوت سینما و تلویزیون است که درباره اهمیت لوکیشن مقاله مفصلی با عنوان «لزوم نگاهی نو در لوکیشن سینمای ایران» منتشر کرده است.
برهان آزاد اعتقاد داشت که جغرافیای فیلم، بستر اصلی «حرکت» و «درام» در پیشرفت فیلم و سرانجام «شخصیت» های آن است؛ همانطور که در هنر نقاشی کلاسیک، «زمینه» بخش عمده «قاب» را دربرمی گیرد و شخصیت در آن زمینه معنا پیدا می‌کند.
برهان آزاد در مقاله خود به لوکیشن فراتر از فضای فیلم نیز نگاه کرده و آورده است: اگر «صنعت» را یکی از فاکتورهای اصلی کشورهای توسعه یافته جهان بدانیم – که باید بدانیم – متوجه می شویم که مقولاتی چون جامعه شناسی، فرهنگ، اخلاق و در نهایت «دین مداری» و «حکومت» در یک جامعه صنعتی، به حتم با مشخصات یک جامعه کشاورزی فرق می کند و آنوقت در می یابیم که کشورهای صنعتی و به خصوص آمریکای سلطه خواه، انگلیس، اتحادیه اروپا، کره، چین، روسیه و آلمان و حتی هندوستان، مالزی و سنگاپور نفوذ اقتصادی و سیاسی خود را با لوکیشن های «دست چین» در بستر فیلم ها، پوسترهای تبلیغاتی معرف کالاهای صنعتی، عکس های توریستی و آنچه که «اینترتینمنت» خوانده می شود، به دست آورده اند.
پژوهشگر و محقق سینما در ادامه مقاله «لزوم نگاهی نو در لوکیشن سینمای ایران» به جغرافیا یا همان لوکیشن در سینمای ایران پرداخته و نوشته است: سینمای ما هنوز در کوچه پس کوچه های تمدن چندین هزار ساله و به خصوص دوران قجری و قجر پیروی پهلوی ها نفس می کشد و دنبال «نفس کِش» می گردد. در حالی که سینمای غرب در کوچه های ناشناخته کهکشان ها و افلاک و در چرخ دنده های انواع صنعت و لابراتورهای نامتجانس، تماشاگر را «از نفس می اندازد» و او را «نفس کُش» می کند!
برهان آزاد در ادامه به صنعتی شدن سینمای دنیا و تاثیر آن بر دنیای امروز اشاره کرده و در مقایسه با سینمای ایران می نویسد: باید نگاه تازه ای به «جغرافیای سینما»ی خودمان بکنیم و باور کنیم که ما هم در جهان صاحب «صنعت» هستیم و با «صنعت» زندگی می کنیم. عشق، کار، امید و زندگی ما با صنعت عجین شده و زمینه سینمای ما دیگر خرابه های باستانی نیست. زندگی در کنار صنعت – خوب یا بد – در سینمای ما که تماشاگرانش همین آدم های صنعت هستند، دیده نمی شود و لازم است برنامه ریزان و گردانندگان فرهنگی و صنعتی کشور به این «واقعیت» در سینمای ایران «حقیقت» ببخشند و «سینما» در متن انواع باشکوه صنعت به آئینه داری زندگی امروز ایران اسلامی مبادرت کند.
برهان آزاد می نویسد: ما باید نگاه تازه ای به «جغرافیای سینمائی» خودمان بیاندازیم، که البته این نگاه در فضای خانه دوست و طعم میوه های تلخ هسته دار و جدایی های خانوادگی «مذهب تمسخر» نیست. باید سینمای ما خود دریابد و صاحبان صنعت، طلایه دار این حرکت باشند.
این پیشکسوت سینما و تلویزیون در ادامه مقاله خود به نحوه تولید فیلم مستند صنعتی نیز اشاره و در تعریف این گونه از فیلم ها می نویسد: «مستند صنعتی» تلاشی است برای آشنا کردن مخاطب با یک فرایند صنعتی در قالب یک مجموعه حرکات و نوسانات صوتی و تصویری خلاق که فعل و انفعالات در خط تولید را به معرض «دید» می گذارد و بیننده «عمیق» آن را درک و تجربه می کند.
وی پس از این تعریف در نوشتار خود می آورد: هر صاحب صنعتی مایل است، کالایش شناخته شود و برای آن سفارش دریافت کند و خریداران از آن استقبال کنند که در نهایت باعث سرافرازی و اعتبار صاحب صنعت شود. در چنین شرایطی صاحب صنعت اعتباری برای تولید فیلم از صنعت مربوطه فراهم می کند و در گوشه های مختلف (ژانر) آن را می آزماید: قدیمی ترین نوع فیلم سازی در صنعت؛ مستند صنعتی است یعنی فیلمی ساخته شود که خط تولید کالای صنعتی را از ابتدا تا انتها تعقیب کند.
برهان آزاد در ادامه بخش دوم مقاله «لزوم نگاهی نو در لوکیشن سینمای ایران» می نویسد: گونه دیگر فیلم سازی صنعتی؛ فیلم سینمایی یا داستانی است. این گونه نیز عمری به قدمت سینما دارد. در متن «داستانی» شیرین و سرگرم کننده؛ کالای مورد نظر و یا کارهای مورد نظر بدون تظاهر علنی معرفی می شود و «بیننده» با تعقیب داستان – بطور غیرمستقیم – کالا را می بیند و نسبت به آن صاحب قضاوت می شود. این نوع تولید فیلم که اکنون سال هاست صحنه سینماها را اشغال کرده و تقریباً ۸۰ درصد تولیدات سینمایی را شامل می شود با کمک «صاحبان صنایع» و بهره گیری از خلاقان و صاحبان ذوق و هنر و کارشناسان حرفه ای در صنعت سینما، فیلمنامه نوشته می شود و با «تیم تولید» مجرب به تولید سینمایی منجر می شود.
وی در نهایت نیز به «ویدئوکلیپ» یا «نماآهنگ» به عنوان یکی از راه های موفق تولید مستند صنعتی اشاره کرده و می نویسد که کارگردانان از اول جهان با استفاده از فیلمنامه های ظریف و زیرکانه و استفاده نامحدود از «صداهای موزون» موسیقی کلاسیک و متالیک به خلق گونه ای از پیام های تبلیغاتی رسیده اند که گاهی حجم آنها به ۱۰۰ دقیقه می رسد.
مرحوم برهان آزاد پژوهشگر سینما که علاوه بر این مقاله نوشتارهای بسیاری درباره موضوعات مختلف سینمایی به رشته تحریر درآورده است، نهم تیر ماه سال ۹۵ در سن ۷۴ سالگی به علت بیماری دار فانی را وداع گفت.