سونامی افزایش قیمت دلار

ثمانه نادری

قیمت دلار روز گذشته در بازار غیررسمی به مرز ۹ هزار تومان رسید و پیش‌بینی کارشناسان هم این است که این نرخ طی ماه‌های آتی سر از قیمت ۱۰ هزار تومان هم دربیاورد. روند رو به رشد قیمت دلار در روز گذشته اعتراض بازاریان را به همراه داشت. چند ماه از سیاست ارزی دولت می‌گذرد. در کنار همه انتقاداتی که نسبت به این سیاست وجود دارد، مساله این است که هدف اصلی دولت مبنی بر کنترل قیمت ارز در بازار هنور محقق نشده و نرخ ارز در بازار غیررسمی همچنان رو به افزایش است. حالا هم گفته می‌شود این نرخ به مرز ۹ هزار تومان رسیده است.
درست پس از اتخاذ سیاست جدید ارزی بود که خیلی‌ها به بهانه عدم تخصیص ارز به آنها و بهانه‌های مشابه شروع به گرانی قیمت کالا ها کردند. پس از آن بخش زیادی از متقاضیان دلار وارد بازار سکه شدند و این جریان تقاضا به تدریج سایر بازارها و حالا هم همه بازارها را به هم ریخته است. حتی برخی از کارشناسان صحبت از نبود امنیت غذایی به دنبال این وضعیت در آینده‌ای نزدیک می‌کنند که به عقیده کارشناسان، اگر واقع بینانه به آن نگاه ‌کنیم می‌توان برای همه این مسائل ریشه ارزی یافت.
بر اساس برخی از تحلیل ها در شرایطی که عرضه کم و تقاضای خانگی، تجاری و سرمایه‌ای در بازار بالا می‌رود، نمی‌توان انتظاری غیر از این داشت و افزایش قیمت‌ها طبیعی است. به گفته آنان به هرحال وقتی بانک مرکزی نتوانسته در سیاست‌های جدید ارزی تمامی تقاضاهای موجود را تعریف و پاسخ دهد، مشخص است که این تقاضا به سمت بازار ارز حرکت خواهد کرد.
در این باره افسری، تحلیلگر بازار ارز بر این تاکید دارد که از همان ابتدای اجرای سیاست ارزی بارها تحلیلگران و کارشناسان هشدار دادند که این روند و سیاست نمی‌تواند پاسخگوی بازار ارز باشد و باید دولت بازار غیررسمی را به رسمیت بشناسد ولی متاسفانه بی‌توجهی مسئولان به هشدار کارشناسان اکنون چنین نتایجی را رقم زده است. به هرحال تصمیمات اتخاذ شده نمی‌تواند همیشه درست باشد و باید به نظر کارشناسان اهمیت داده شود.
طبق برخی از تحلیل‌ها نیز دولت در سیاست جدید ارزی نه تنها موفق به مهار تقاضای ارزی نشد بلکه با تخصیص مبهم و غیرشفاف ارز راه را برای متقاضیان اصلی ارز یعنی تولید‌کنندگان بست و آنها حالا ناگزیر به روی آوردن به سمت بازار غیر رسمی هستند. بنابراین دولت چاره‌ای ندارد یا بازار غیررسمی را به عنوان بازاری که بتواند از پس متقاضیان ارزی بر بیاید، بشناسد یا اینکه به پیشنهاد کارشناسان مبنی بر ایجاد بازار ثانویه ارزی برای فعالان و متقاضیان واقعی پاسخ مثبت بدهد. نابه‌سامانی بازار ارز در حال حاضر نه تنها در بحث عرضه ارز با توجه به کمبود آن مشکلاتی ایجاد کرده بلکه بازارهای دیگر را هم به‌هم ریخته است. به عقیده کارشناسان، تاثیر منفی التهابات ارز را می‌توان در بازار ملتهب سکه که قیمت آن به مرز ۳ میلیون تومان رسیده است، به وضوح دید.

تقاضای کنونی دلار حقیقی نیست
علی مروی، کارشناس اقتصادی در این خصوص به «کسب‌وکار» می‌گوید: اگر دولت روند فعلی را درباره ارز دنبال کند، قطعا سکه عددهای بالاتر از این را هم تجربه خواهد کرد. در این راستا هر با وجود ژست‌های سیاسی بود، در عمل کاری انجام نشد.
وی با اشاره به اینکه این اقدامات اثرات کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدتی هم خواهد داشت، می‌گوید: اول باید دانست این قیمت و این اتفاق ناشی از تقاضای حقیقی نیست. آنچه قیمت ارز را بالا برده تقاضای سفته‌بازی و نگرانی‌هایی است که مردم بابت افت ارزش پول خود دارند. از آنجایی که دلار جزو دارایی سرمایه‌ای است که مالیات ندارد و مردم آن را در اختیار خود داشته و می‌توانند آن را به راحتی نقد کنند، این تقاضا وجود خواهد داشت.

دلار را از دارایی‌های کم‌ریسک خارج کنیم
مروی با ذکر اقداماتی که دولت در شرایط فعلی و برای مهار التهاب ارز می‌تواند انجام دهد، می‌گوید: یک دولت باید دلار را از سبد دارایی‌های کم‌ریسک خارج کند و به این منظور سیستم دیجیتالی دلار راه‌اندازی شود. ما جزو معدود کشورهایی هستیم که دلار را کاغذی معامله می‌کنیم، در حالی که با ورود مبادلات ارزی به حوزه دیجیتالی می‌توان نرخ دلار را کنترل کرد. دوم اینکه دولت باید برای خرید و فروش ارز مالیات وضع کند. به همین دلیل ثبت خرید و فروش دلار ضروری می‌شود. سوم اینکه دولت باید سعی کند دلار را مثل سپرده‌های بانکی به بانک‌ها برگرداند و چهارم اینکه ما باید برای تقاضای واقعی دلار شرایط مشخصی به جای طبقه‌بندی کالا‌ها و اختصاص ارز براساس گروه کالاها، بگذاریم. مثلا به جای این کار امتیازات ارزی را براساس تجار درجه یک و دو اختصاص داد یا برای آنها خطوط اعتباری درجه یک، دو، سه و چهار گذاشت.

ضرورت هدایت دلار به کانال‌های دیگر
وی در ادامه با تاکید بر اینکه باید دلار را به کانال‌های دیگر هدایت کنیم، می‌افزاید: اقدام دیگر انجام معاملات تجارت خارجی براساس پیمان‌های پولی دوجانبه است. بنابراین هر چه از دلار فاصله بگیریم ریسک آن را کاهش خواهیم داد. کاری که در مبادلات تجاری با روسیه، کره و… میسر خواهد بود.
مهار رشد نقدینگی
کمیل طیبی، کارشناس اقتصادی
نزدیک شدن نرخ دلار به ۱۰ هزار تومان یک سونامی‌ بود که از قبل هم شاید پیش‌بینی می‌شد. در شرایط فعلی حجم نقدینگی بسیار زیاد شده و تقریبا به ۱۴۵۰ هزار میلیارد تومان رسیده، در حالی که حجم ورودی دلار نسبت به دوره گذشته جز اندک رشدی، تغییری نکرده است و با تحریم‌های پیش‌رو پیش‌بینی می‌شود حجم ورودی دلار با افت دارایی‌های نفتی از این هم کمتر باشد. البته بخشی از التهاب بازار به سوءاستفاده سودجویان و متقاضیان کاذب و همچنین جو روانی بازار بر می‌گردد که در شرایط نامساعد اقتصادی تشدید می‌شود. نخستین اقدام دولت مهار رشد نقدینگی است و به تبع باید شفافیت بیشتری در بازار ایجاد کرد یا حداقل میزان مبادلات ارزی تحت رصد دولت و نظارت نهادهای دولتی قرار گرفته و کسانی که دارایی ارزی بسیاری دارند، شناسایی شوند. با توجه به نقشی که افراد خاص در افزایش التهابات بازار دارند، شناسایی این افراد و مقابله با آنها یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر در شرایط فعلی است. در حال حاضر که موج تورمی دلار در همه کالاها شروع شده و به مسکن، سکه و لوازم برقی رسیده است، استفاده از یورو به جای دلار در انجام مبادلات تجاری نیز می‌تواند تا اندازه‌ای از فشار قیمتی دلار بر جریان تجارت و بازرگانی کشور بکاهد. در کنار آن راه‌اندازی بازار ثانویه برای پاسخگویی به متقاضیان واقعی ارز در آرامش‌بخشی به بازار موثر خواهد بود، چراکه بخشی از تقاضای بازار غیررسمی را متقاضیان واقعی ارز؛ یعنی تولید‌کنندگان تشکیل می‌دهند که فرایند دشوار دسترسی آنها به ارز، آنها را ناگزیر از ورود به بازار غیررسمی ارز کرده است.