سایت خبری تحلیلی کسب و کار استارت آپ | کارآفرینی | دانش بنیان | اقتصاد
حسن حضرتی، استاد دانشگاه و یکی از مصححان زبده‌الوقایع، درباره اهمیت آن گفت: این کتاب در زمینۀ تاریخ سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی غرب ایران و شرق آناتولی بسیار کم‌نظیر است. شخصا تاکنون کتابی در این حوزه ندیده‌ام که تا این اندازه با جزئیات درباره اوضاع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه، اطلاعات ارائه کند.
زبده‌الوقایع، اثر موسی خان طباطبایی انصاری، کارمند وزارت امور خارجه ایران در دوره ناصرالدین شاه قاجار است. وی که به مدت چهار سال مامور دولت ایران در وان، بتلیس و حکاری بود، زبده‌الوقایع را در سال ۱۳۰۶ هجری قمری تالیف کرد. این کتاب تاریخی، توسط حسن حضرتی و شهلا یوسف‌زاده تصحیح شده است.
حضرتی درباره روند تصحیح این اثر گفت: دو نسخه خطی از کتاب زبده‌الوقایع، یکی در کتابخانه ملی ایران و دیگری در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می‌شود و به نظر می‌رسد یکی از این دو کتاب، نسخه‌ای ویرایش شده از کتاب دیگر باشد و جز در اعداد و ارقام که به خط سیاق نوشته شده است، تفاوت دیگری میان آنها نیست. ما نیز در مورد اعداد و ارقام، نسخه کتابخانه مرکزی را به عنوان معیار انتخاب کردیم.
حسن حضرتی درباره نویسنده اثر گفت: برای من جالب است که یک مامور وزارت امورخارجه که منشی اول بود، تا این اندازه به تاریخ و اسطوره‌ها آشنا است.
امامی خویی: تاریخ اجتماعی ایران غنی نیست
محمدتقی امامی خویی، استاد دانشگاه، در این نشست با تاکید بر اینکه منابع موجود درباره تاریخ اجتماعی ایران بسیار اندک است، گفت: بیشتر تاریخ ما، در واقع تاریخ حاکمان و حکومت‌هاست و کمتر به مسائل اجتماعی توجه شده است.
وی یادآور شد که حوزه جغرافیایی وان، بتلیس، حکاری و قطور که در کتاب زبده الوقایع به آن پرداخته شده، به دلیل حضور اقوام ترک، کرد، ارمنی و ایلات و عشایر، خاستگاه رویدادها و تنش‌های فراوان بوده است.
این استاد دانشگاه گفت: کتاب زبده الوقایع، اطلاعات جامعی نه تنها از تشکیلات اداری ایالت‌ها، بلکه از معیشت مردم، غذاها، خانه‌ها، آداب و رسوم، جمعیت، مساجد، مدارس و کاروانسراها به خوانندگان ارائه می‌دهد.
امامی خویی با اشاره به اینکه درباره خوی، سلماس، رضائیه ( ارومیه ) و بسیاری دیگر از شهرها، تاریخ محلی وجود دارد، تاکید کرد که هیچ‌یک از آنها به اندازه زبده الوقایع، جامعیت و دقیق نیستند.
دامن‌پاک جامی: پژوهشگران تاریخ، از اسناد ارزشمند وزارت امور خارجه استفاده کنند
مرتضی دامن‌پاک جامی، معاون پژوهشی مرکز آموزش و پژوهش وزارت امورخارجه، با اشاره به اینکه به‌ویژه از عصر امیرکبیر، کارکنان وزارت امورخارجه تشویق به وقایع‌نگاری شدند، از پژوهشگران دعوت کرد که از آرشیو مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی این وزارتخانه در پژوهش‌های خود استفاده کنند.
دامن‌پاک خاطرنشان شد که ایرانیان نیز در کنار یونانیان، از جمله پیشگامان اکتشافات جغرافیایی بوده‌اند. برای مثال، اسکیلاس، دریاسالار داریوش هخامنشی، به فرمان او دریاهای اطراف ایران را بررسی دقیق کرد و از جمله در گزارش خود، نوشت که تسلط ایران بر تنگه‌هایی مانند باب المندب و تنگه هرمز، می‌تواند نبض نیروی دریایی ایران باشد.
وی گفت: رویدادها و گزارش‌هایی هم که به دربار هخامنشی می‌رسید، روی الواح گلی یا کاغذ پاپیروس ثبت می‌شد. در دوره ساسانی این موضوع دارای چنان اهمیتی شد که پس از سقوط ساسانیان، مسلمانان از الگوی ثبت اطلاعات دیوانی و اداریِ آنها پیروی کردند.
دامن پاک گفت: در دوره شکوفایی تمدن اسلامی نیز مورخانی مانند استخری، القزوینی، ابن جبیر اندلوسی، ناصر خسرو قبادیانی، ابن بطوطه و دیگران سفرنامه‌ها و وقایع‌نگاری‌های ارزشمندی از خود به جا گذاشتند.
وی با اشاره به اینکه وقایع‌نگاری در دوره‌ای دچار رکود شد، گفت: در این دوره، بیشترین منابع ما، مربوط به آثار میسیونرها و فرستادگان کشورهای غربی به ایران و کشورهای اسلامی است. با این حال، در دوره قاجار، به‌ویژه از زمان امیرکبیر، موضوع گزارش‌نویسی، آرشیو کردن اسناد و ترجمه متون دریافتی از خارجی‌ها، کمک بسیاری به ثبت وقایع تاریخی کرد.
دامن‌پاک، کتاب زبده‌الوقایع را به عنوان اثری ارزشمند در حوزه تاریخ منطقه، ستود.
شفق: نویسنده زبده الوقایع، نگاهی جانبدارانه داشته است
‘تورقای شفق' پژوهشگر اهل ترکیه و مدیر موسسه یونس امره، در این نشست، نگاهی نقادانه به کتاب زبده‌الوقایع داشت.
وی با تاکید بر اینکه نمی‌داند دلیل نگارش این اثر توسط موسی خان طباطبایی انصاری چه بوده است، گفت: من اگر می‌خواستم نام دیگری برای این کتاب انتخاب کنم، عنوان ‘نقد ساختار اداری دولت عثمانی' را برمی‌گزیدم.
تورقای شفق به عنوان مثالی از نگاه جانبدارانه موسی خان طباطبایی، گفت: به عنوان مثال، وی در جایی از نبود عدالت در منطقه مورد مطالعه خود (در قلمروی عثمانی) می‌نویسد یا در مطلبی دیگر، می‌گوید سطح سواد آنقدر پایین است که مثلا ‘نصیب' را با ‘س' می‌نویسند؛ در حالی که اطلاعات یک شاگرد بقال در ایران از یک معلم در اینجا بیشتر است.
وی ادامه داد: من واقعا فکر نمی‌کنم در آن دوره در ایران، مکتب‌خانه‌ها آدم‌های فاضلی را پرورش داده بودند.
تورقای شفق به عنوان مثالی دیگر از جانبدارانه بودن کتاب، گفت: نویسنده در مورد روابط ارمنی‌ها و عثمانی، خواسته‌های خودش را می‌نویسد و مثلا می‌گوید عدالت میان اقوام در حکومت عثمانی وجود ندارد. در حالی که آن زمان، مشکلی میان ارامنه و عثمانیان وجود نداشت.
وی افزود: در این کتاب ادعا شده است که مردم منطقه به ایران تعلق خاطر دارند و از ظلم حکومت عثمانی به ستوه آمده‌اند. همین ادعا نیز نشانه بی‌طرف نبودن نویسنده است.
شفق با اشاره به اینکه فرصت نداشته است تا اطلاعات کتاب زبده الوقایع را با منابع عثمانی مقایسه کند، گفت باید محتوای این کتاب با منابع عثمانی مقایسه و سپس بررسی شود.
۹۱۶۳ **شبس*۱۴۸۸ **
