رویارویی کلامی اردوغان با آمریکا، برنامه ریزی شده یا واقعیت- علیرضا جباری*

اردوغان شنبه شب گذشته این مطلب را در گفت وگو با شبکه تلویزیونی ان.تی.وی ترکیه عنوان کرد و گفت: ما با پول خود نمی توانیم از آمریکا سلاح بخریم، ولی متاسفانه ایالات متحده آمریکا و نیروهای ائتلاف بین‌المللی تسلیحات و مهمات را به رایگان در اختیار گروه‌های تروریستی می‌گذارند.
رئیس جمهوری ترکیه همچنین با طرح این سوال که ‘پایگاه های ایجاد شده غرب و آمریکا در شمال سوریه با چه هدفی تاسیس شده است؟'، تصریح کرد: معلوم است که تمام غربی ها طرح های خطرناکی علیه ترکیه دارند.
این مواضع اردوغان که در گذشته نیز مشابه آن از زبان وی جاری شده، موجب شد که برخی از ناظران سیاسی درباره این اظهارات مواضعی را عنوان کنند.
برخی از ناظران سیاسی صحبت های طیب اردوغان را یک موضوع از پیش طراحی شده دانسته و عنوان کردند که، اردوغان برای جلب نظر برخی از شرکای منطقه ای خود از جمله روسیه و دسترسی به بازار تسلیحات این کشور در اقدامی برنامه ریزی شده ایالات متحده را متهم به ‘ بی مهری ‘ به شریک قدیمی و راهبردی خود کرده تا از این طریق بتواند اعتماد شرکای دیگر را به دست آورد.
به عبارت دیگر فرضیه ‘ توطئه' مبنای تحلیلی این دسته از تحلیل گران قرار گرفته و به همین علت نوعی بدبینی در آن وجود دارد.
اما در مقابل، تعداد دیگری از تحلیل گران معتقدند که برخلاف بدبینی ها، مواضع اردوغان حکایت از آغاز یک تحول جدید در سطح روابط میان آنکارا و واشنگتن که در صورت تداوم آن، در دوره جدید باید انتظار داشت که سطح مناسبات این دو کشور تقلیل یافته و تمایل ترکیه به پیوستن به ائتلاف های منطقه ای بیش از گذشته باشد.
به عبارت ساده تر در دوره پیش رو باید انتظار داشت که روابط ترکیه با آمریکا کاهش یافته و آنکارا تمایل بیشتری برای همگرایی با مسکو از خود نشان دهد.
اما صرف نظر از اینکه کدام دسته از نظرات و تحلیل های فوق می تواند بیشتر به واقعیت نزدیک باشد و اساسا ترکیه همکاری خود را با آمریکا کم یا زیاد خواهد کرد، نکاتی دیگری در اتخاذ این مواضع از سوی طیب اردوغان وجود دارد که به اختصار به برخی از آنها اشاره می شود.
نخست اینکه اردوغان در سخنان خود به وضوح به این نکته اشاره کرده که، آمریکا به گروه های تروریستی کمک تسلیحاتی می کند. امری که همواره از سوی کاخ سفید انکار و یا به ‘کمک های مردمی' تعبیر می شد، این بار از سوی یکی از متحدین راهبردی آمریکا به صراحت مطرح شده است.
نکته دوم، ایجاد پایگاه های نظامی آمریکا در شمال سوریه و برخی نقاط منطقه از سوی آمریکا و برخی کشورهای غربی است که اردوغان آنها را برای ترکیه و البته برای منطقه ‘ خطرناک ‘ ارزیابی کرده است.
اینکه ایجاد پایگاه های نظامی آمریکا در شمال سوریه و برخی کشورهای منطقه، هم برای ترکیه و هم برای کل کشورهای منطقه امری خطرناک بوده و هست، موضوع تازه ای نیست و نیازی به اثبات خطرناک بودن هم ندارد، چرا که ماهیت مخاطره آمیز بودن این اقدامات آمریکا بر همگان آشکار و امری بدیهی است، اما اینکه این سخنان از سوی رئیس کشوری که یکی از متحدان اصلی آمریکا در منطقه بشمار می رود، قابل تامل و بسیار مهم ارزیابی می شود.
ترکیه از متحدان راهبردی آمریکا و عضو اصلی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی موسوم به ‘ ناتو ‘ می باشد. این کشور دومین قدرت ناتو نیز بشمار می رود و به همین علت در بین متحدان غربی از جایگاه بالایی برخوردار است. بنابراین بیان همین مقدار مواضع تقریبا تند در برابر آمریکا از زبان رئیس جمهور ترکیه همان طور که گفته شد، موضوع قابل تاملی است که باید آن را دست کم در شرایط کنونی منطقه مهم ارزیابی کرد.
البته شاید به همین علت است که آمریکا نیز برخی مواضع ترکیه را مناسب تشخیص نداده و برای کنترل ترکیه از ابزارهای خاص از جمله ‘ حمایت از تروریست ها' ، ‘ حمایت از ‘ پ.ک.ک' که در تقابل با دولت آنکارا قرار دارد و نیز در به اصطلاح آب نمک خواباندن موضوع ‘ فتح الله گولن' رهبر جماعت نور و به گفته آنکارا ‘ سامان دهنده کودتای ۱۵ ژوئن ۲۰۱۶ میلادی ‘ که هم اکنون در آمریکا ساکن است، در مقابل ترکیه استفاده می کند.
به هر صورت باید برای درک و فهم درست روابط ترکیه و آمریکا در آینده، تحولات هر دو کشور را به دقت به نظاره نشست و مواضع هر یک را از نزدیک دنبال کرد.
* علیرضا جباری، کارشناس مسائل ترکیه