خودنمایی قدمت و ظرافت در صنایع دستی زنجان

**ملیله
ملیله کاری در زنجان، هنر ظریف و اصیلی که با ذوق و صبر هنرمندان همچنان در این دیار زنده است.
زنجان به عنوان خاستگاه اولیه هنر ملیله کاری با قدمت و پیشینه تاریخی چند هزار ساله، هنوز نام خود را در میان بهترین‌های این صنعت دستی حفظ کرده و برای احیای جایگاه اصلی خود تلاش می‌کند.
غنای 'ریز نقوش' و استفاده از نقره خالص، وجه تمایز ملیله زنجان با سایر مناطق است، زیبایی و ظرافت ملیله این دیار مرهون ذوق و عشق هنرمندانی است که آن را سینه به سینه از دل تاریخ و از پدران و اجداد خود به ارث برده‌اند.
درباره تاریخچه ملیله زنجان اطلاعات جامعی در دست نیست؛ در کتاب‌های تاریخی که اشاراتی درباره زنجان دارند از میان صنایع این دیار بیش از هر چیز از صنعت فلز کاری و از جمله ملیله کاری سخن گفته شده است.
سرپرست معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: قدمت ملیله در زنجان به بیش از ۲ هزار و ۳۰۰ سال می‌رسد.
الناز خدایی فرد افزود: شاهد این ادعا، ادواتی است که در نتیجه کشف مردان نمکی در معدن چهره آباد به دست آمده که برخی از آن ادوات چوبی، شکل و فرم‌هایی دارند که امروز نیز همان اشکال در صنعت ملیله کاری در زنجان کاربرد دارد.
مردان نمکی' مومیایی‌های نمکی هستند که از معدن نمک روستای چهرآباد در حوالی شهر زنجان کشف شده‌اند.
وی با بیان اینکه اکنون بالغ بر ۴۷۰ هنرمند ملیله کار در استان زنجان فعالیت دارند، ادامه داد: برخی از هنرمندان توانمند و چیره دست این دیار، سبک‌های منحصر بفرد و خاصی را در صنعت ملیله کاری از پدران و اجداد خود به ارث برده‌اند.
اکنون تولیدات ملیله در زنجان در سه بخش ظروف، زیور آلات و در مواردی نیز کارهای سفارشی روی احجام بزرگی همچون آینه و شمعدان انجام می‌شود.

**چاقوسازی
به گزارش ایرنا، بعد از کشف مردان نمکی و وسایل همراهشان، مشخص شد که قدمت ساخت چاقو در زنجان به بیش از ۱۸ قرن پیش برمی‌گردد. چاقوی همراه یکی از مردان نمکی، که دسته‌ای از شاخ بز دارد، قدیمی‌ترین سند صنعت چاقوسازی در زنجان است.
چاقو از مهمترین صنایع دستی استان زنجان محسوب می‌شود که قدمت تولید آن به ۲ هزار سال می‌رسد و هم اکنون نیز بیش از یک هزار نفر در زنجان به طور مستقیم در تولید چاقو فعالیت دارند.
به گفته سرپرست معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان، آب دیدگی، برندگی و سختی بالای تیغ‌ها از ویژگی‌های برجسته چاقوی زنجان است.
خدایی فرد افزود: ساخت دسته‌های چاقو از شاخ و صدف نیز که ظرافت و دقت فوق العاده ای را می‌طلبد، از دیگر ویژگی‌های برجسته چاقوی زنجان است.
وی اظهار کرد: از آنجا که مواد اولیه تولید چاقو در محدوده جغرافیایی استان در دسترس است، این مهم در طول تاریخ باعث گسترش و توسعه صنعت چاقوسازی در این دیار شده است.

**مسگری
در زمان حاضر حجم قابل توجهی از تولیدات صنایع دستی در زنجان را ظروف مسی تشکیل می‌دهد، در این دیار از گذشته بسیار دور، هنرمندان به تولید انواع ظروف مسی ساده مصرفی، تزئینی، نقش دار و قلم خورده در انواع و اقسام آن می‌پرداخته‌اند، که همه این تولیدات به وسیله دست و با ابزارهای ساده انجام می شده و از نظر کیفیت هم نمونه‌های بسیار زیبائی از گذشته موجود است.
تولیدات مس و ظروف مسی در زنجان از جایگاه بسیار بالایی برخوردار بوده و به جرات می‌توان گفت زنجان مرکز مسگری سنتی کشور است.
ظروف مسی درزمان حاضر با استفاده از ورق مس و روش چکش کاری گرم و سرد ساخته می‌شود که فرم دهی ورق مس به روش چکش کاری، دندانه دار کردن لبه‌هایی که به هم متصل می‌شوند، باز کردن دندانه‌ها به روی هم، چفت کردن و چکش کاری آنها، اضافه کردن با رˈتنه کار و برنجˈ و گرم کردن وچکش کاری مجدد آن مهمترین مراحل کار مسگری است.
به گفته مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان هم اکنون بالغ بر یکهزار نفر در این استان در صنعت مسگری مشغول فعالیت هستند، که از این تعداد ۷۰۰ نفر به طور مستقیم در حوزه تولید ظروف مسی اشتغال دارند.

**چاروق دوزی
چاروق دوزی یکی از هنرهای دستی است که دست‌های ظریف هنرمندان زنجانی در تولید آن مهارت ویژه ای دارند اما این چارق ها اغلب زنانه بوده و استفاده از آن امروزه جنبه تشریفاتی و تفننی یافته است.
چاروق نوعی پاپوش سنتی است که با استفاده از چرم گاوی، نخ‌های ابریشمی رنگی و نخ گلابتون در انواع مختلف توری، پرده بند و تمام چرم پشت باز و پشت بسته تولید می‌شود.
بر اساس کشف باستانشناسی ˈچکمه چرمی متعلق به مرد نمکی شماره یک می‌توان ریشه صنایع چرمی در استان زنجان را حداقل در دو هزار سال قبل جست.
بر اساس سناد و مدارک تاریخی به دست آمده، قدمت هنر چاروق دوزی در زنجان به دوره ساسانی و اوج تزئینات آن به دوره صفوی می‌رسد که زیبایی و تنوع طرح و نقوش آن، چشم هر هنرشناسی را شیفته نقوش انتزاعی و اصیل خود می‌کند.
خواستگاه این هنر دراستان زنجان شهر سلطانیه بوده و از آن منطقه به زنجان منتقل شده است.
از انواع چاروق های تولید شده استان طی دوره‌های مختلف تاریخی می‌توان به انواع کنفی، تمام پوست، کشاورزی، تمام چرم، توری، پرده بند اشاره کرد که هر کدام با روشی خاص و با استفاده ازچرم، پوست فرآوری شده و مواد مختلفی چون پنبه، کنف، ابریشم تهیه می شده است.
چاروق های توری و پرده بند فقط در شهر زنجان تولید می‌شود، چاروق های چرمی نیز بنابه تقاضای مشتری قابلیت تبدیل به انواع روفرشی با تزیینات فوق العاده ظریف را نیز داراست.

**گلیم بافی
گلیم به طور ساده یک فرش با بافت صاف یا یک نوع قالی بدون کرک یا خواب گره خورده است؛ گلیم به مفهوم، الیاف حیوانی و نباتی رنگرزی شده و درهم بافته که بر روی دارهای افقی و عمودی برگرفته از نمادهای منطقه و نقوش ذهنی و انتزاعی، بافته می‌شود.
درباره قدمت تولید گلیم در ایران اظهارنظر قاطعانه و صریحی نمی‌توان کرد، زیرا به دلیل آسیب پذیر بودن الیاف نباتی و حیوانی در برابر عوامل جوی، نمونه‌های زیادی از تولیدات دوران باستان بدست نیامده، اما آنچه مسلم است، گلیم بافی تاریخچه جدا از نساجی ندارد و بدلیل شباهت بافت پارچه‌های اولیه به بافت فعلی گلیم می‌توان گفت در تولید گلیم و پارچه از الیاف ضخیم‌تر برای بافت زیرانداز استفاده کرده‌اند. متاسفانه به دلیل فساد پذیر بودن الیاف گلیم‌هایی متعلق به دورهای گذشته باقی نمانده است.
با توجه به اقلیم سرد منطقه زنجان انسان‌های ساکن در این منطقه همواره در فکر تهیه کفپوش گرم جهت استفاده در منازل و نیز به عنوان پرده و… بودند، مواد اولیه موجود مردم منطقه را به سمت استفاده از بافته‌ای از پشم بز و گوسفند، هدایت کرد. در حال حاضر در بسیاری از مناطق استان زنجان بافت گلیم به عنوان یکی از شاخصترین بافته‌های داری مطرح است.
توت فرنگی، لچک ترنج، سماور، توسباقا، صاندیق، اوچ گل، خشتی و لوزی از طرح‌ها و نقشه‌های مورد استفاده در گلیم زنجان هستند.