سایت خبری تحلیلی کسب و کار استارت آپ | کارآفرینی | دانش بنیان | اقتصاد
ثمانه نادری
به گزارش کسب و کار نیوز، شرکت داروسازی نوتک‌فار یک شرکت دانش‌بنیان است که در زمینه تولید داروهای گیاهی فعالیت می‌کند. سید صدرالدین نبوی، مدیرعامل این شرکت در سال ۱۳۷۵ از دانشکده داروسازی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران فارغ‌التحصیل شد و در حال حاضر بیشتر از ۲۱ سال است که در این حوزه مشغول به فعالیت است. از جمله سوابق وی دبیری در کلینیک صنعت و معدن دانشگاه تهران است. از جمله محصولات شرکت نوتک‌فار تولید داروهای گیاهی به نام‌های بیزالن، رکوبیزول، رکولیک، کالیک، نازوفار، هیپوفار و… است.
از خودتان بگویید و مختصری شرکت نوتک‌فار را معرفی کنید؟
در دوران دانشجویی و از سال ۱۳۷۰ با گیاهان دارویی و داروهای گیاهی آشنا شدم و در این راستا با علاقه به مطالعه پرداختم و کار تحقیقاتی هم انجام می‌دادم. تز دکترای بنده نیز در زمینه اثرات مواد موثره گیاهان دارویی بود. از چند ماه قبل از فراغت از تحصیل به کار و تجارت در این زمینه پرداختم و در حال حاضر بیش از ۲۱ سال است که در این رشته فعالیت می‌کنم. شرکت ما یک شرکت داروسازی دانش‌بنیان است که در زمینه فرمولاسیون و تولید داروهای گیاهی فعالیت می‌کند. هدف شرکت این است که با استفاده از مواد موثره گیاهان دارویی، داروهای گیاهی با کیفیت بالا تولید کند که در درمان بیماری‌ها موثر باشد.
شرکت نوتک‌فار ۵ سال است که به بازار دارویی کشور دارو عرضه می‌کند. نخستین دارو را ۵ سال قبل و آخری را حدود یک ماه پیش عرضه کرد. به دلیل رعایت اصول و استانداردها در تولید دارو اسم شرکت نوتک‌فار به کیفیت معروف شده است. این شرکت شرکتی است که هدفمند دارو می‌سازد، یعنی داروهایی تولید می‌کند که حتماً موثر در درمان بیماری باشند. هدف‌گذاری شرکت آن است که داروهای ویژه با کیفیت بالا و موثر ارائه دهد. هدف اصلی کسب پول یا درآمدزایی نیست. مشخصاً وقتی کیفیت خوب باشد درآمد هم ایجاد می‌شود که برای اداره و توسعه شرکت لازم است.
به طور تقسیم‌بندی‌شده بگویید شرکت نوتک‌فار تا کنون چه محصولاتی تولید کرده است؟
یکی از داروهای ما شربت رکولیک است. این شربت نخستین دارویی است که ساختیم و کاربرد آن در رفع مشکلات گوارشی، نفخ و سوءهاضمه است. همچنین در درمان زخم‌های گوارشی و سندروم روده تحریک‌پذیر و بیماری کولیک اثرات خوبی به جا میگذارد و بعضاً تا درجات بسیار خوبی علائم این بیماری‌ها را تخفیف داده است.
دومین محصول ما پماد رکوبیزول است که در درمان انواع التهابات و زخم‌ها استفاده می‌شود. التهاباتی مثل اگزما، کهیر، ادرار سوختگی اطفال و عرق‌سوز که در همه اینها نتیجه خوبی گرفتیم. همچنین این دارو بهبود زخم را تسهیل می‌کند. به همین دلیل بود که بعد از تولید این پماد که فیدبک‌های بسیار خوبی داشت به پیشنهاد پزشکان فرم دیگری از آن ساخته شد که بتواند در التهابات و زخم‌های منتشر که در مناطق وسیعی از بدن وجود دارد، استفاده شود. پزشکان فرم لوسیون را به ما پیشنهاد کردند، اما ما دیدیم اگر آن را به صورت شامپو بسازیم هم نقاط مختلف بدن را در بر می‌گیرد و در بهبود التهابات و زخم‌های وسیع موثر است و هم یک شوینده خوب و اختصاصی برای کسانی است که از این مشکلات رنج می‌برند. شامپو- داروی رکوبیزول نخستین شامپو- داروی گیاهی است که در ایران ثبت شده و در درمان التهابات و زخم‌ها استفاده می‌شود. علاوه بر آن یک شوینده اختصاصی برای این افراد است. افراد سالم نیز می‌توانند از آن استفاده کنند. لازم به ذکر است که جایزه محصول دانش‌بنیان برگزیده دو سال اخیر کشور توسط معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری در جشنواره ملی فرآورده‌های طبیعی در شهریور ماه ۱۳۹۵ به این محصول اختصاص پیدا کرده است.
سومین محصول ما شربت کالیک است که از مواد موثره شیرین‌بیان ساخته شده و در آن از مواد موثره آویشن باغی، انیسون و همچنین عسل نیز استفاده شده است. در رفع گلودرد و لارنژیت و رفع علائم سرماخوردگی نظیر سرفه، تنگی نفس و خلط چسبنده استفاده می‌شود که خیلی خوب هم جواب می‌دهد. این محصول به گونه‌ای ساخته شده که با بهترین نمونه‌های خارجی رقابت کند. چهارمین دارو پماد بیزالن است که از مواد موثره ریزوم زنجبیل ساخته شده و در رفع دردهای التهابی مثل درد مفاصل و کوفتگی‌های عضلانی استفاده می‌شود. از پماد بیزالن استقبال خوبی شده است. این پماد التیام‌دهنده درد مفاصل و دردهایی مثل دیسک کمر، گردن، آرتروز و کوفتگی‌های عضلانی است و هیچ عارضه‌ای هم ندارد. بعد از آن، فکر تولید محصولی دارویی با استفاده از مواد موثره زنجبیل افتادیم که ضد ریزش مو و پوسته‌ریزی است و با بهبود گردش جریان خون در پوست سر و تحریک رشد فولیکول‌های مو و تقویت ریشه مو این اثر را به جا میگذارد. این محصول را به شکل شامپو-دارو ساختیم که دومین شامپو-داروی گیاهی در کشور است. فرمولاسیون این شامپو-دارو به گونه‌ای است که با ماساژ دو دقیقه‌ای روی بدن اثرات ضد درد مفاصل و عضلات خواهد داشت و با ماساژ ملایم دو دقیقه‌ای آن روی پوست سر اثر ضد ریزش مو و پوسته‌ریزی دارد، یعنی شامپویی است که می‌شود هم با آن سر و بدن را شست، مانع ریزش مو و پوسته‌ریزی شد و درد بدن را هم کم کرد.
داروی دیگر ما کپسول نازوفار است که از مواد موثره زنجبیل ساخته شده و ضد تهوع بسیار خوبی است. ما این دارو را برای رفع تهوع و سرگیجه کسانی که دچار بیماری حرکت هستند، ساختیم. همین‌طور در تهوع ناشی از شیمی‌درمانی و تهوع میگرن و تهوع دوران بارداری هم به خوبی جواب می‌دهد. در ارتباط با بیماران سرطانی هم‌اکنون در یکی از بیمارستان‌های درمان کودکان سرطانی در حال استفاده است و جانشین داروهای شیمیایی ضد تهوع برای آنان شده است. داروی بعدی شرکت ما هیپوفار است از مواد موثره برگ زیتون ساخته شده و پایین‌آورنده خوبی برای فشار خون است.
در دوران دانشجویی و از سال ۱۳۷۰ با گیاهان دارویی و داروهای گیاهی آشنا شدم و در این راستا با علاقه به مطالعه پرداختم و کار تحقیقاتی هم انجام می‌دادم. تز دکترای بنده نیز در زمینه اثرات مواد موثره گیاهان دارویی بود. از چند ماه قبل از فراغت از تحصیل به کار و تجارت در این زمینه پرداختم و در حال حاضر بیش از ۲۱ سال است که در این رشته فعالیت می‌کنم. شرکت ما یک شرکت داروسازی دانش‌بنیان است که در زمینه فرمولاسیون و تولید داروهای گیاهی فعالیت می‌کند. هدف شرکت این است که با استفاده از مواد موثره گیاهان دارویی، داروهای گیاهی با کیفیت بالا تولید کند که در درمان بیماری‌ها موثر باشد.
شرکت نوتک‌فار ۵ سال است که به بازار دارویی کشور دارو عرضه می‌کند. نخستین دارو را ۵ سال قبل و آخری را حدود یک ماه پیش عرضه کرد. به دلیل رعایت اصول و استانداردها در تولید دارو اسم شرکت نوتک‌فار به کیفیت معروف شده است. این شرکت شرکتی است که هدفمند دارو می‌سازد، یعنی داروهایی تولید می‌کند که حتماً موثر در درمان بیماری باشند. هدف‌گذاری شرکت آن است که داروهای ویژه با کیفیت بالا و موثر ارائه دهد. هدف اصلی کسب پول یا درآمدزایی نیست. مشخصاً وقتی کیفیت خوب باشد درآمد هم ایجاد می‌شود که برای اداره و توسعه شرکت لازم است.
به طور تقسیم‌بندی‌شده بگویید شرکت نوتک‌فار تا کنون چه محصولاتی تولید کرده است؟
یکی از داروهای ما شربت رکولیک است. این شربت نخستین دارویی است که ساختیم و کاربرد آن در رفع مشکلات گوارشی، نفخ و سوءهاضمه است. همچنین در درمان زخم‌های گوارشی و سندروم روده تحریک‌پذیر و بیماری کولیک اثرات خوبی به جا میگذارد و بعضاً تا درجات بسیار خوبی علائم این بیماری‌ها را تخفیف داده است.
دومین محصول ما پماد رکوبیزول است که در درمان انواع التهابات و زخم‌ها استفاده می‌شود. التهاباتی مثل اگزما، کهیر، ادرار سوختگی اطفال و عرق‌سوز که در همه اینها نتیجه خوبی گرفتیم. همچنین این دارو بهبود زخم را تسهیل می‌کند. به همین دلیل بود که بعد از تولید این پماد که فیدبک‌های بسیار خوبی داشت به پیشنهاد پزشکان فرم دیگری از آن ساخته شد که بتواند در التهابات و زخم‌های منتشر که در مناطق وسیعی از بدن وجود دارد، استفاده شود. پزشکان فرم لوسیون را به ما پیشنهاد کردند، اما ما دیدیم اگر آن را به صورت شامپو بسازیم هم نقاط مختلف بدن را در بر می‌گیرد و در بهبود التهابات و زخم‌های وسیع موثر است و هم یک شوینده خوب و اختصاصی برای کسانی است که از این مشکلات رنج می‌برند. شامپو- داروی رکوبیزول نخستین شامپو- داروی گیاهی است که در ایران ثبت شده و در درمان التهابات و زخم‌ها استفاده می‌شود. علاوه بر آن یک شوینده اختصاصی برای این افراد است. افراد سالم نیز می‌توانند از آن استفاده کنند. لازم به ذکر است که جایزه محصول دانش‌بنیان برگزیده دو سال اخیر کشور توسط معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری در جشنواره ملی فرآورده‌های طبیعی در شهریور ماه ۱۳۹۵ به این محصول اختصاص پیدا کرده است.
سومین محصول ما شربت کالیک است که از مواد موثره شیرین‌بیان ساخته شده و در آن از مواد موثره آویشن باغی، انیسون و همچنین عسل نیز استفاده شده است. در رفع گلودرد و لارنژیت و رفع علائم سرماخوردگی نظیر سرفه، تنگی نفس و خلط چسبنده استفاده می‌شود که خیلی خوب هم جواب می‌دهد. این محصول به گونه‌ای ساخته شده که با بهترین نمونه‌های خارجی رقابت کند. چهارمین دارو پماد بیزالن است که از مواد موثره ریزوم زنجبیل ساخته شده و در رفع دردهای التهابی مثل درد مفاصل و کوفتگی‌های عضلانی استفاده می‌شود. از پماد بیزالن استقبال خوبی شده است. این پماد التیام‌دهنده درد مفاصل و دردهایی مثل دیسک کمر، گردن، آرتروز و کوفتگی‌های عضلانی است و هیچ عارضه‌ای هم ندارد. بعد از آن، فکر تولید محصولی دارویی با استفاده از مواد موثره زنجبیل افتادیم که ضد ریزش مو و پوسته‌ریزی است و با بهبود گردش جریان خون در پوست سر و تحریک رشد فولیکول‌های مو و تقویت ریشه مو این اثر را به جا میگذارد. این محصول را به شکل شامپو-دارو ساختیم که دومین شامپو-داروی گیاهی در کشور است. فرمولاسیون این شامپو-دارو به گونه‌ای است که با ماساژ دو دقیقه‌ای روی بدن اثرات ضد درد مفاصل و عضلات خواهد داشت و با ماساژ ملایم دو دقیقه‌ای آن روی پوست سر اثر ضد ریزش مو و پوسته‌ریزی دارد، یعنی شامپویی است که می‌شود هم با آن سر و بدن را شست، مانع ریزش مو و پوسته‌ریزی شد و درد بدن را هم کم کرد.
داروی دیگر ما کپسول نازوفار است که از مواد موثره زنجبیل ساخته شده و ضد تهوع بسیار خوبی است. ما این دارو را برای رفع تهوع و سرگیجه کسانی که دچار بیماری حرکت هستند، ساختیم. همین‌طور در تهوع ناشی از شیمی‌درمانی و تهوع میگرن و تهوع دوران بارداری هم به خوبی جواب می‌دهد. در ارتباط با بیماران سرطانی هم‌اکنون در یکی از بیمارستان‌های درمان کودکان سرطانی در حال استفاده است و جانشین داروهای شیمیایی ضد تهوع برای آنان شده است. داروی بعدی شرکت ما هیپوفار است از مواد موثره برگ زیتون ساخته شده و پایین‌آورنده خوبی برای فشار خون است.
با توجه به بازار داخلی و ظرفیت تولید محصولات دارویی در کشور تا چه اندازه این بازار از داروهای گیاهی استقبال خواهد کرد؟
بازار دارویی کشور از داروهای شیمیایی پر است و داروهای گیاهی کم‌کم دارند جای خود را در میان سایر داروها باز می‌کنند، اما به آن حد مطلوب نرسیده‌اند. در ۵-۶ سال قبل حدود ۳ درصد از پزشکان به داروهای گیاهی توجه داشتند، اما آخرین آمارها گویای این است که در حال حاضر حدود ۸ درصد از پزشکان به داروهای گیاهی توجه می‌کنند و در نسخه‌های خود داروهای گیاهی می‌نویسند. این موضوع به این دلیل است که ما سندیکایی از تولیدکنندگان داروهای گیاهی کشور داریم که این سندیکا بسیار فعال هستند و اعضای آن در سمینارها، کنگره‌ها و نمایشگاه‌ها فعالانه شرکت دارند. شرکت‌ها به طور جداگانه نیز نماینده علمی به مطب پزشکان می‌فرستند و داروهای گیاهی خود را برای پزشکان توضیح می‌دهند. ما هم جزو آنها هستیم و هم در کنگره‌ها شرکت میکنیم و هم به صورت ایراد سخنرانی در کارگاه‌های آموزشی فعالیت داریم. همچنین سعی میکنیم داروهای گیاهی را بیشتر به پزشکان، داروسازان و مردم بشناسانیم و در نمایشگاه‌های تخصصی هم شرکت کنیم. البته در نشریات، رادیو و تلویزیون هم هرازچندگاهی مطالبی عنوان میکنیم. در هر صورت سعی میکنیم فرهنگ استفاده از داروهای گیاهی را در بین آحاد جامعه و پزشکان و داروسازان جا بیندازیم.
بازخورد محصولات شما در بازار چطور بوده است؟
این سوال را البته باید از مردم، پزشکان و داروخانه‌ها پرسید، ولی طبق بررسی‌هایی که داشتیم و پرس‌وجو با کسانی که در این رابطه با ما کار می‌کنند، آنقدر میزان رضایت افراد بالاست که باورنکردنی است. به نظر می‌آید فیدبک مثبت فوق‌العاده‌ای داریم.
بازار دارویی کشور از داروهای شیمیایی پر است و داروهای گیاهی کم‌کم دارند جای خود را در میان سایر داروها باز می‌کنند، اما به آن حد مطلوب نرسیده‌اند. در ۵-۶ سال قبل حدود ۳ درصد از پزشکان به داروهای گیاهی توجه داشتند، اما آخرین آمارها گویای این است که در حال حاضر حدود ۸ درصد از پزشکان به داروهای گیاهی توجه می‌کنند و در نسخه‌های خود داروهای گیاهی می‌نویسند. این موضوع به این دلیل است که ما سندیکایی از تولیدکنندگان داروهای گیاهی کشور داریم که این سندیکا بسیار فعال هستند و اعضای آن در سمینارها، کنگره‌ها و نمایشگاه‌ها فعالانه شرکت دارند. شرکت‌ها به طور جداگانه نیز نماینده علمی به مطب پزشکان می‌فرستند و داروهای گیاهی خود را برای پزشکان توضیح می‌دهند. ما هم جزو آنها هستیم و هم در کنگره‌ها شرکت میکنیم و هم به صورت ایراد سخنرانی در کارگاه‌های آموزشی فعالیت داریم. همچنین سعی میکنیم داروهای گیاهی را بیشتر به پزشکان، داروسازان و مردم بشناسانیم و در نمایشگاه‌های تخصصی هم شرکت کنیم. البته در نشریات، رادیو و تلویزیون هم هرازچندگاهی مطالبی عنوان میکنیم. در هر صورت سعی میکنیم فرهنگ استفاده از داروهای گیاهی را در بین آحاد جامعه و پزشکان و داروسازان جا بیندازیم.
بازخورد محصولات شما در بازار چطور بوده است؟
این سوال را البته باید از مردم، پزشکان و داروخانه‌ها پرسید، ولی طبق بررسی‌هایی که داشتیم و پرس‌وجو با کسانی که در این رابطه با ما کار می‌کنند، آنقدر میزان رضایت افراد بالاست که باورنکردنی است. به نظر می‌آید فیدبک مثبت فوق‌العاده‌ای داریم.
با توجه به وجود انواع گونه‌های گیاهی در کشور و ظرفیت زیادی که در این زمینه داریم، به نظر شما صنعت داروسازی چه استفاده‌‌ای از این گیاهان می‌تواند انجام بدهد و در این زمینه چه کمبودهایی وجود دارد؟
در حال حاضر صنعت داروسازی گیاهی خیلی پویاست و فعالانه در این زمینه کار می‌کند. تا ۶-۷ سال پیش تنها ۳۰۰ داروی گیاهی ثبت‌شده در کشور داشتیم، اما در حال حاضر این عدد ۲ هزار دارو است و همین‌طور شرکت‌ها در حال استفاده از گیاهان دارویی و تولید داروهای جدید هستند و داروهای گیاهی را به جامعه پزشکی نیز به طور مرتب معرفی می‌کنند. وقتی مردم از این داروها استفاده کنند و آثار آن را ببینند آن وقت مشخص می‌شود که چه ظرفیت عظیمی در داروهای گیاهی نهفته است. بسیاری از بیماری‌ها را می‌توان با استفاده از موثره گیاهان دارویی درمان کرد، ولی داروی شیمیایی مشابه آن شاید هنوز ساخته نشده باشد و به زودی نیز چنین مواد موثره‌ای توسط بشر قابل ساخت نباشد، چراکه ساخت داروهای شیمیایی پروسه‌ای بسیار طولانی دارد. بنابراین ظرفیت عظیمی برای درمان بیماری‌ها در داروهای گیاهی نهفته است. ایران هم کشوری است که اقلیم‌های متعدد و متنوعی دارد و بعد از چین و هندوستان می‌توان از آن به عنوان کشوری که متنوع‌ترین گیاهان دارویی را دارد، یاد کرد و از این گیاهان دارویی می‌توان در ساخت داروهای گیاهی موثر و مفید و ارائه آن به بازار دارویی کشور استفاده کرد.
در حال حاضر صنعت داروسازی گیاهی خیلی پویاست و فعالانه در این زمینه کار می‌کند. تا ۶-۷ سال پیش تنها ۳۰۰ داروی گیاهی ثبت‌شده در کشور داشتیم، اما در حال حاضر این عدد ۲ هزار دارو است و همین‌طور شرکت‌ها در حال استفاده از گیاهان دارویی و تولید داروهای جدید هستند و داروهای گیاهی را به جامعه پزشکی نیز به طور مرتب معرفی می‌کنند. وقتی مردم از این داروها استفاده کنند و آثار آن را ببینند آن وقت مشخص می‌شود که چه ظرفیت عظیمی در داروهای گیاهی نهفته است. بسیاری از بیماری‌ها را می‌توان با استفاده از موثره گیاهان دارویی درمان کرد، ولی داروی شیمیایی مشابه آن شاید هنوز ساخته نشده باشد و به زودی نیز چنین مواد موثره‌ای توسط بشر قابل ساخت نباشد، چراکه ساخت داروهای شیمیایی پروسه‌ای بسیار طولانی دارد. بنابراین ظرفیت عظیمی برای درمان بیماری‌ها در داروهای گیاهی نهفته است. ایران هم کشوری است که اقلیم‌های متعدد و متنوعی دارد و بعد از چین و هندوستان می‌توان از آن به عنوان کشوری که متنوع‌ترین گیاهان دارویی را دارد، یاد کرد و از این گیاهان دارویی می‌توان در ساخت داروهای گیاهی موثر و مفید و ارائه آن به بازار دارویی کشور استفاده کرد.
چند سال سابقه فعالیت در پارک علم و فناوری را دارید و چرا وارد پارک شدید؟
۶ سال است در پارک علم و فناوری حضور داریم. از بدو تاسیس سیاست ما تولید داروهای باکیفیت بود، به گونه‌ای که با محصولات کشورهای جهان اول برابری کند. هدف از ورود به پارک نیز استقرار شرکت در یک محیط دانشگاهی و علمی بود.
۶ سال است در پارک علم و فناوری حضور داریم. از بدو تاسیس سیاست ما تولید داروهای باکیفیت بود، به گونه‌ای که با محصولات کشورهای جهان اول برابری کند. هدف از ورود به پارک نیز استقرار شرکت در یک محیط دانشگاهی و علمی بود.
صادرات هم داشتید؟
در گذشته بله، صادرات دارو نه، بلکه مواد اولیه گیاهی داشتیم.
در گذشته بله، صادرات دارو نه، بلکه مواد اولیه گیاهی داشتیم.
در پایان اگر بخواهید موانع این حوزه را بیان کنید، به نظر شما بزرگ‌ترین مشکل شرکت‌های داروسازی در کشور چیست؟
بزرگ‌ترین مشکل فعلی شرکت‌های داروسازی نقدینگی است که به نحوی به دولت و ساختارهای وابسته به دولت برمی‌گردد. از طرفی نهادهای دولتی و وابسته به دولت مثل تامین اجتماعی و دارایی و اداراتی که مسئولیت صدور مجوزها را بر عهده دارند نیز مشکلات عدیده‌ای را برای رشد و تعالی شرکت‌ها به وجود می‌آورند. قوانین هم خیلی شفاف نیست و گاهی آنقدر شرایط سخت می‌شود که یک شرکت برای گرفتن یک مجوز باید ماه‌ها دوندگی کند و چیزهایی از شرکت‌ها می‌خواهند که باید برای شروع یک کار چند میلیارد سرمایه اولیه موجود باشد تا کار آغاز شود که این خود مانع رشد نیروهای جوان و کارآفرینان بالقوه است. به نظر من بزرگ‌ترین موانع کارآفرینی در کشور ما قوانین ناکارآمد و سیستم بوروکرات و همچنین نهادهای دولتی و وابسته به دولت هستند که معمولاً به جای نظارت صحیح و تسهیل امور، خود به عنوان یک مانع جلوی حرکت سریع و رشد شرکت‌ها را می‌گیرند و گذرگاه‌ها را آنقدر باریک می‌گیرند که بسیاری از افراد از ادامه فعالیت دلسرد می‌شوند.
بزرگ‌ترین مشکل فعلی شرکت‌های داروسازی نقدینگی است که به نحوی به دولت و ساختارهای وابسته به دولت برمی‌گردد. از طرفی نهادهای دولتی و وابسته به دولت مثل تامین اجتماعی و دارایی و اداراتی که مسئولیت صدور مجوزها را بر عهده دارند نیز مشکلات عدیده‌ای را برای رشد و تعالی شرکت‌ها به وجود می‌آورند. قوانین هم خیلی شفاف نیست و گاهی آنقدر شرایط سخت می‌شود که یک شرکت برای گرفتن یک مجوز باید ماه‌ها دوندگی کند و چیزهایی از شرکت‌ها می‌خواهند که باید برای شروع یک کار چند میلیارد سرمایه اولیه موجود باشد تا کار آغاز شود که این خود مانع رشد نیروهای جوان و کارآفرینان بالقوه است. به نظر من بزرگ‌ترین موانع کارآفرینی در کشور ما قوانین ناکارآمد و سیستم بوروکرات و همچنین نهادهای دولتی و وابسته به دولت هستند که معمولاً به جای نظارت صحیح و تسهیل امور، خود به عنوان یک مانع جلوی حرکت سریع و رشد شرکت‌ها را می‌گیرند و گذرگاه‌ها را آنقدر باریک می‌گیرند که بسیاری از افراد از ادامه فعالیت دلسرد می‌شوند.
