سرمقاله
مالیات بر ارزش افزوده مالیات غیرمستقیمی است که باید مصرفکننده همراه با خرید کالا بپردازد و فروشنده موظف است که مقدار مالیات بر ارزش افزوده را به سازمان امور مالیاتی پرداخت کند. نحوه اجرای مالیات بر ارزش افزوده که عدد آن ۹ درصد میزان فروش است در حال حاضر به گونهای اجرا میشود که عملا بار آن بر دوش تولیدکنندگان یا تجاری است که به صورت شفاف و رسمی فعالیت میکنند و این موضوع ملاحظات جدی را به همراه داشته است
الف) اقتصاد غیرشفاف کشور مانند فروش کالاهایی که به صورت قاچاق یا از مبادی غیررسمی وارد میشود عملا معاف از هرگونه مالیات و عوارض بوده و مالیات ارزش افزوده را نمیپردازند و تولیدکننده یا تاجری که قانونی کالا را وارد کرده باید این مبلغ را بپردازد و در بازار رقابت، میزان قیمت کالاست و اینکه این مبلغ کالا مالیات بر ارزش افزوده است یا خیر از طرف مصرفکننده قابل توجه نیست. پایین بودن قیمت کالای مشابه (به فرض همان ۹ درصد) از سوی تولیدکننده که مالیات قانونی را میخواهد از مصرفکننده دریافت کند و کالایی که از مبادی رسمی وارد نشده و ثبت و حساب و کتاب شفافی نداشته و مالیات ارزش افزوده را نمیپردازد، عملا با قیمت پایینتر کالا را عرضه کرده و فقط این وسط تولیدکننده قانونی متضرر میشود.
ب) نحوه دریافت مالیات بر ارزش افزوده به گونهای است که تولیدکنندگان نقش وصولکنندگان مالیات را بر عهده داشته و باید از مصرفکننده اخذ و به حساب سازمان امور مالیاتی واریز کنند. در حالت رکود اقتصادی خیلی از کالاها به صورت مدتدار شش ماهه یا بیشتر به فروش میرسد. این در حالیست که قبل از اینکه تولیدکننده مبالغ فروش خود را دریافت کند و قبل از وصول وجه کالا، باید از جیب خود مالیات بر ارزش افزوده را بپردازد وگرنه مشمول جریمه سنگین خواهد شد و این کار عملا نقدینگی تولیدکنندگان که باید در خدمت تولید قرار گیرد را از چرخه تولید خارج میکند.
ج) مورد مهم دیگری که در این خصوص وجود دارد اخذ مالیات مضاعف است مثلا در یک چرخه تولید خودرو یکبار قطعهساز که مواد اولیه خود را از کارخانه فولادسازی دریافت میکند باید ۹ درصد قیمت مواد اولیه را به عنوان مالیات ارزش افزوده بپردازد و پس از ساخت قطعه و فروش به مجموعهساز ۹ درصد دیگر محاسبه میشود و تا انتها و مصرفکننده نهایی چندین بار مالیات بر ارزش افزوده پرداخت میشود و محاسبه این مبلغ و کسر آن از پرداختکننده نهایی مستلزم تشریفات عریض و طویلی است که عمده موارد قابلیت وصول را ندارد.
د) فروشندگان که دارای صندوق مکانیزه هستند، به علت مشخص بودن میزان فروش عملا ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده را میپردازند و فروشندگانی که دارای صندوق مکانیزه نیستند یا واسطههایی که در بازار نقش اساسی را دارند و حتی حاضر به ارائه فاکتور معمولی نیز نیستند عملا معافیت مالیاتی در این خصوص دارند و عدالت مالیاتی درست اجرا نمیشود. به عبارتی تور مالیاتی فقط شامل تولیدکنندگان و فروشندگان با حساب و کتاب میشود و قسمت خاکستری اقتصاد این مالیات را نمیپردازد. بارها درباره اصلاح قانون مالیات بر ارزش افزوده بحث شده و حتی چندین بار طرحهایی از طرف نمایندگان مجلس شورای اسلامی مطرح شده که به علت مخالفتهای برخی سازمانها تاکنون به نتیجه نرسیده است و این نوع مالیات نه تنها به عدالت مالیاتی منجر نشده، بلکه عملا جریمه درست کار کردن و شفاف بودن حسابها تلقی میشود.