سایت خبری تحلیلی کسب و کار استارت آپ | کارآفرینی | دانش بنیان | اقتصاد
به گزارش کسب و کار نیوز به نقل از ماین نیوز، در نتیجه، فعالیت این معادن تحت تاثیر نوسان بازارهای داخلی و خارجی و به طور کلی فضای کسب‌وکار است. اما شاید تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی و تجمیع معادن کوچک بتواند راهکاری برای حل مشکلات این معادن باشد. از سویی دیگر با تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی، ایجاد واحدهای فرآوری در کنار این معادن توجیه اقتصادی پیدا خواهد کرد و در نهایت با حفظ اشتغال و افزایش سود بیشتر صاحبان معادن، به جلوگیری از خام‌فروشی و تکمیل زنجیره ارزش در بخش معدن کمک خواهد کرد. در واقع با تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی، هم منافع وزارت صنعت، معدن و تجارت و هم منافع فعالان بخش خصوصی معادن دیده می‌شود. در نتیجه، این موضوع را باید با نگاهی ملی بر بوته نقد گذاشت و بررسی کرد. بخش معدن و صنایع معدنی ظرفیت‌های زیادی در اختیار دارد که باید بهره‌برداری از این ذخایر بیش از گذشته انجام شود.
تجمیع برای توجیه اقتصادی بیشتر
بخش معدن در ایران متشکل از معادن بزرگ و کوچکی است که تولید و بهره‌برداری از مواد معدنی را بر عهده دارند. میزان ذخیره معادن، کوچکی و بزرگی معادن را مشخص می‌کند. هرچند میزان ذخیره موجود در معادن کوچک کم است اما در اشتغالزایی نقش مهمی ایفا می‌کند. اما این معادن می‌توانند نسبت به معادن بزرگ آسیب‌پذیرتر باشند. از سویی دیگر با توجه به پایین بودن میزان ذخیره این معادن شاید ایجاد واحدهای فرآوری در کنار آنها توجیه اقتصادی چندانی نداشته باشد.
درواقع این آسیب‌پذیری می‌تواند در پی تغییرات قیمت‌های جهانی یا حتی بازاریابی ایجاد شود. با کاهش نرخ مواد معدنی در بازارهای جهانی در سال‌های گذشته، معادن بسیاری به ویژه معادن کوچک و متوسط با مشکلات روبه‌رو شدند. شاید نخستین معادنی که نسبت به این موضوع واکنش نشان دادند، معادن کوچک و متوسط بودند.
با توجه به هزینه‌های معدنکاری و همچنین هزینه‌های حمل‌ونقل مواد معدنی در کشور، شاید در زمانی که قیمت‌ها در پایین‌ترین حد خود قرار دارند، این کار چندان به صرفه نباشد. این موضوع را معادن کوچک سنگ‌آهن در سال‌هایی که این ماده معدنی روند نزولی نرخ را در پیش گرفته بود، به خوبی احساس کردند. در روزهایی که نرخ جهانی سنگ‌آهن به کمتر از ۴۰ دلار رسیده بود، دیگر تولید در معادن کوچکی که فاصله زیادی هم با پایانه‌های صادراتی داشتند سود چندانی را روانه جیب معدنکار نمی‌کند و حتی در مواردی ممکن است این موضوع به ضرر اقتصاد نیز منتهی شود.
اما نکته دیگر در این میان، نقش معادن کوچک در اشتغالزایی است. این معادن می‌توانند برای مناطق محروم اشتغالزایی داشته باشند اما نوسان قیمتی می‌تواند این موضوع را نیز به خطر اندازد.
حال چه راهکار می‌تواند فعالیت معادن کوچک و متوسط را با حفظ اشتغال و فروش محصول در دوران رکود بازارهای معدنی؛ اقتصادی کند؟ پیشنهادی که در این میان مطرح می‌شود تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی است. وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز معتقد است فعالیت معادن کوچک و متوسط چندان توجیه بالایی ندارد در نتیجه بهتر است این معادن با یکدیگر تجمیع شده و کنسرسیوم تشکیل دهند.
با تشکیل کنسرسیوم می‌توان شاهد ایجاد واحدهای فرآوری در کنار معادن بود. این همان موضوعی است که وزارت صنعت، معدن و تجارت بارها بر آن تاکید کرده است: ایجاد واحدهای فرآوری برای ایجاد ارزش افزوده بیشتر و به دنبال آن کاهش خام‌فروشی در بخش معدن. البته یکی از مشکلاتی که در این باره وجود دارد پراکندگی معادن است. گاه توزیع جغرافیایی معادن به شکلی است که ممکن است برخی معادن کوچک، فاصله زیادی با یکدیگر داشته باشند به همین دلیل تجمیع در این زمینه کمی با سختی انجام می‌شود.
بیشتر معادن کوچک و متوسط متعلق به بخش خصوصی است در نتیجه تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی می‌تواند سود را در این معادن افزایش دهد. بی‌تردید بخش خصوصی نیز در فعالیت‌های خود به دنبال کسب سود بیشتر است و این موضوع می‌تواند کمک بزرگی به فعالان بخش معدن کند. در واقع بخش خصوصی باید علاقه‌مند به اجرای این موضوع باشد تا بتواند درآمد خود را از فعالیت‌های معدنی افزایش دهد.
دولت نیز حمایت کند
تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی هرچند اتفاقی مثبت در بخش معدن به شمار می‌رود اما فعالان بخش خصوصی معتقدند این اقدام باید با حمایت دولت به مرحله اجرا برسد. تا امروز بارها صحبت‌هایی مبنی بر ایجاد کنسرسیوم‌های معدنی به ویژه در حوزه‌هایی همچون سنگ‌آهن، سنگ تزیئنی و… مطرح شده اما متاسفانه تعداد محدودی از این موضوع استقبال کرده‌اند.
سجاد غرقی عضو انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن چندی پیش درباره تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی اظهار کرد: رویکردهای حمایتی لازم دولت از کنسرسیوم‌های معدنی شامل حمایت از فعالیت معادن کوچک و متوسط، راه‌اندازی سامانه‌های پنجره واحد برای تسهیل تاسیس واحدهای مشترک فرآوری، تشویق صادرات محصولات معدنی، اجرای نظام ثبت ارزش دارایی‌های معدنی برای تسهیل دسترسی به منابع بانکی، تخصیص تسهیلات با نرخ متعادل و با دوره بازگشت طولانی‌تر به پروژه‌های مشترک فرآوری، تشویق افزایش تولید معدنی و تشویق مضاعف تولید صنایع معدنی می‌شود. در واقع باید به موارد یاد شده توجه شود تا بتوان کنسرسیوم‌های معدنی را تشکیل داد.
به گفته این فعال معدنی، اشتغالزایی، رشد اقتصاد محلی، نیاز به سرمایه کم، توزیع عادلانه ثروت و زمینه‌سازی برای اکتشافات بزرگ از مزایای فعالیت بنگاه‌های کوچک و متوسط به شمار می‌رود.
جالب است که سهم «اس‌ام‌ای»ها در ایران ۵۶ درصد در حوزه صنعت است اما نکته مهم این است که سهم اشتغالزایی معدنی در معادن کوچک و متوسط ۸۵ درصد است. این بدان معنا است که معادن سهم اشتغال بالایی دارد که در وضعیت کنونی موضوعی بسیار مهم تلقی می‌شود.
غرقی ادامه داد: تحلیل بانک جهانی در سال ۲۰۱۶ درباره مزایای بنگاه‌های کوچک و متوسط حاکی از آن است که از هر ۵ شغل جدید در جهان ۴ شغل ازسوی «اس‌ام‌ای»ها به وجود می‌آید.
همچنین بیش از ۵۰ درصد «اس‌ام‌ای»ها (۷۰درصد در کشورهای در حال توسعه) با معضل تامین مالی روبه‌رو هستند و بر دارایی‌های شخصی برای راه‌اندازی متکی بوده، از سوی دیگر هرچه اندازه بنگاه‌ها کوچکتر می‌شود دسترسی به اعتبارات سخت‌تر می‌شود.
صحبت‌های این عضو از انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن حاکی از اهمیت معادن کوچک و متوسط در اشتغالزایی است.
از برندینگ تا اعتماد خصوصی‌ها
اما شاید موضوع دیگری که می‌تواند تشکیل کنسرسیوم را با اهمیت کند، حضور در بازارهای صادراتی است. درست در روزهایی که نرخ سنگ‌آهن با شیب شدیدی رو به کاهش بود، برخی از فعالان این حوزه بر تشکیل کنسرسیوم‌هایی برای صادرات سنگ‌آهن تاکید کردند.
با کاهش نرخ این ماده معدنی، بازار سنگ‌آهن به انحصار چند کشور از جمله استرالیا و برزیل درآمد. در نتیجه سهم ایران در بازار صادراتی چین با کاهش همراه شد و به نوعی صادرات این ماده معدنی توجیه اقتصادی به همراه نداشت. این در حالی بود که تشکیل کنسرسیوم‌های صادراتی می‌توانست در آن شرایط به حضور ایران در بازارهای جهانی کمک کند.
تشکیل کنسرسیوم صادراتی باعث می‌شود محصول معادن حاضر در این کنسرسیوم با یک برند(نشان) ویژه راهی بازارهای صادراتی شود. در واقع این اتفاق به برندینگ محصولات معدنی نیز کمک خواهد کرد زیرا امروز برندینگ در بازاریابی یک فاکتور اصلی به شمار می‌رود.
امروز هرچند وضعیت بازار مواد معدنی همچون سنگ‌آهن کمی رو به بهبود است و به نوعی دره مرگ را پشت سر گذاشته اما نمی‌توان از تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی چشم‌پوشی کرد. این موضوع لازمه اصلی توسعه فعالیت‌های معدنی است زیرا این تجمیع برای بقا و توسعه صادرات انجام می‌شود. بازار، این روزها به طور تقریبی در شرایط پایدار قرار گرفته اما نمی‌توان پیش‌بینی کرد این پایداری در سال‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت یا نه. متاسفانه روحیه فعالیت‌های جمعی تا حدودی در بخش معدن ضعیف است و شاید همین موضوع تا به امروز توانسته تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی را با مشکل همراه کند. به طوری که در همین زمینه دبیر انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران می‌گوید فعالیت‌های مشترک بین بنگاهی در ایران کمی سخت انجام می‌شود. شاید علت این موضوع نبود اعتماد کافی میان شرکت‌ها باشد.
علیرضا سیاسی‌راد به ماین‌نیوز چندی پیش گفته بود؛ باید برای تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی مشوق‌هایی در دستور کار قرار گیرد؛ برای مثال شاید بهتر باشد دولت ارائه تسهیلات یا برخی از مجوزها را به کنسرسیوم‌ها اختصاص دهد. در این صورت شاهد این همکاری در بخش معدن خواهیم بود.
در این میان انجمن‌ها و تشکل‌های مختلف معدنی از جمله کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران، انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران، انجمن سنگ ایران و… نیز بارها در جلسات خود به تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی تاکید داشته‌اند و مزیت‌های اجرای این کار را مطرح کرده‌اند. اما همانطور که پیش‌تر به آن اشاره شد، برخی معدنی‌ها خود راغب به تشکیل کنسرسیوم نیستند. در واقع شاید بهتر باشد پیش از آن که بر حمایت دولت از این موضوع تاکید کنیم بر وحدت و همکاری مشترک میان فعالان بخش خصوصی تاکید کنیم.
کنسرسیوم داخلی، آغازی برای کنسرسیوم‌های بین‌المللی
تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی در کنار تمامی مزیت‌هایش می‌تواند آغازی برای همکاری‌های بین‌المللی باشد. در واقع کنسرسیوم‌های داخلی متشکل از شرکت‌های قوی می‌توانند با جوینت‌های خارجی، کنسرسیوم‌های بین‌المللی را تشکیل دهند. این موضوع می‌تواند توسعه بخش معدن و صنایع معدنی را با سرعتی بیش از گذشته محقق کند. معدن مهدی‌آباد شاید مثال خوبی برای این موضوع باشد. کنسرسیوم ایرانی برنده شده در مناقصه این معدن با حضور یک شرکت خارجی می‌خواهد عملیات بهره‌برداری از این معدن را که سال‌ها معطل مانده بود اجرایی کند. از سویی دیگر تشکیل کنسرسیوم‌های بین‌المللی تجربه شرکت‌های معدنی داخلی را نیز افزایش خواهد داد. به همین دلیل امروز باید بیش از هر زمان دیگری تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی را جدی گرفت.
تاثیرات بازار بر روند کار معادن
تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی یکی از راهکارهای اساسی برای رسیدن به ارزش افزوده و اقتصادی شدن فعالیت معادن است زیرا بسیاری از معادن کوچک‌مقیاس و متوسط متاثر از تغییر در بازار مواد معدنی داخلی و جهانی هستند و با کاهش یا افزایش نرخ روند کاری‌شان تغییر می‌کند. به طور نمونه در ۲سال گذشته و رکودی که در بازار مواد معدنی به وجود آمد و قیمت‌ها روند کاهشی داشت، شاهد رو به تعطیلی رفتن بسیاری از معادن ایران بوده‌ایم و در برخی موارد نیز تعدادی از معادن با کمتر از نصف ظرفیت خود به فعالیت‌شان ادامه دادند. معادن سنگ‌آهن ایران مصداق بارز این امر است زیرا با کاهش نرخ این کانی در یک مدت طولانی تعداد بسیاری از معادن کوچک‌مقیاس سنگ‌آهن تعطیل شدند. اما بعد از بازگشت ثبات نرخ برای سنگ‌آهن اوضاع‌شان دوباره بهبود یافت. این موضوع نیز به شکل موقتی است و اگر تغییرات قیمتی رخ دهد دوباره شاهد به چالش کشیده شدن این معادن خواهیم بود. البته متوقف شدن فعالیت معادن تنها ویژه معادن سنگ‌آهن نیست و می‌بینیم برای بسیاری از معادنی که تنها از راه صادرات محصولات‌شان امکان ادامه فعالیت دارند این امر صدق می‌کند.
به گفته کارشناسان و فعالان بخش معدن یکی از راهکارهایی که می‌تواند امکان ادامه حیات را برای معادن به وجود آورد تشکیل کنسرسیوم است. البته این کار نیز برنامه‌ریزی‌های ویژه خود را
می‌طلبد.
در کنار هم قرار گرفتن معادن و فعالیت مشترک آنها با یکدیگر منجر به سرشکن شدن هزینه‌ها و همچنین کاهش نرخ تمام شده محصول نهایی می‌شود. از طرفی این واحدهای معدنی می‌توانند با ایجاد واحدهای فرآوری به تولید محصولات نهایی اقدام کنند و از این طریق ضمن ایجاد ارزش افزوده، از فروش مواد معدنی به شکل خام نیز جلوگیری می‌شود.
ظرفیت بالای سنگ‌های تزئینی برای تشکیل کنسرسیوم
در کنار این موضوع می‌توان به معادن سنگ‌های تزئینی که از ذخیره قابل قبول و ارزشمندی در کشور برخوردارند اشاره کرد. معادنی که به دلیل نبود آشنایی کامل معدنکاران با دانش روز، محصولات تولید شده آنچنان مناسبی ندارند و از طرفی رکود حاکم بر صنعت ساخت‌وساز نیز سبب شده بازار آنها نیز کساد شود. این در حالی است که سنگ‌های تزئینی در ایران از نظر کارشناسان و سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی از ظرفیت قابل قبولی برخوردار بوده و ظرفیت لازم برای تبدیل شدن به یکی از تولیدکنندگان قدرتمند جهان را دارد. همچنین با صادرات سنگ‌های تزئینی می‌توان تا حدود قابل توجهی ارزآوری برای کشور داشت.
در این زمینه شاهدیم انجمن سنگ ایران نیز در سال گذشته خبری مبنی بر تشکیل ۵۰کنسرسیوم برای این صنعت داد. این موضوع که در سال گذشته مطرح شد دارای نکات بسیاری است. یکی از مواردی که می‌توان به آن اشاره کرد امضای تفاهمنامه با صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی است؛ به گونه‌ای که با دریافت تسهیلات از این صندوق، انجام کار برای فعالان این صنعت آسان‌تر شود. گفتنی است هر کنسرسیوم متشکل از واحدهای معدنی، فرآوری و واحدهای بازرگانی است که با تجمیع از ظرفیت‌های یکدیگر استفاده کنند. این گروه‌ها ۸تا ۱۲ نفر بوده و بر اساس استانداردهای «یونی‌دو» منطقی به نظر می‌رسد.
همکاری صندوق بیمه با صنعت سنگ
یکی از اقداماتی که انجمن سنگ ایران در دستور کار خود قرار داده برگزاری دوره‌های آموزشی در استان‌های مختلف کشور است تا فرهنگ‌سازی برای ایجاد کنسرسیوم در آنها ایجاد شود. آخرین خبری که درباره انجمن سنگ ایران به گوش رسید از سوی مدیر صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی بود.
مدیرعامل صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی اعلام کرد این صندوق با همکاری صندوق کارآفرینی امید و انجمن سنگ ایران به دنبال تشکیل صندوق پشتیبانی از صنعت سنگ ایران است تا بتواند تسهیلاتی به فعالان حوزه سنگ ارائه دهد. این در حالی است که در سال‌های گذشته نوع دریافت وام فعالان و بهره‌برداران معدنی از بانک‌ها مشکلات بسیاری به همراه داشت و آنها همواره با چالشی به نامه ضمانتنامه مورد قبول بانک‌ها روبه‌رو بودند. از طرفی با وجود مشکلات بانک‌ها برای پرداخت وام، صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی نیز تا حدودی با این مشکل روبه‌رو بود اما اکنون می‌توان این موضوع را به فال نیک گرفت. به گفته محمدرضا عربی مزرعه شاهی، اکنون با مذاکرات انجام شده و بهبود شرایط، امکانی فراهم شده که در ۳ماه گذشته نزدیک به ۸۰ میلیارد تومان ضمانت تسهیلات برای فعالان معدن انجام شده است.
اولـــویت دریافــت تسهیــلات با کنسرسیوم‌هاست
در این زمینه نیز دبیر انجمن سنگ ایران ضمن اشاره به همکاری صندوق بیمه و صنعت سنگ گفته بود: در این راستا تفاهمنامه‌ای میان انجمن سنگ ایران و صندوق کارآفرینی امید و شرکت شهرک‌های صنعتی منعقد شده تا اقداماتی به شکل مشترک انجام شود. یکی از این اقدامات مشترک، ایجاد صندوق پشتیبانی صنعت سنگ کشور در بخش معدن و فرآوری است.
به گفته احمد شریفی، موضوع تشکیل صندوق پشتیبانی از صنعت سنگ کشور در جلسه مشترک با صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی و صندوق کارآفرینی امید مطرح شد و مدیرعامل صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی قول مساعد داد تا با ۱۵ میلیارد تومان – ۱۰میلیارد تومان آن از سوی صندوق کارآفرینی امید و ۵میلیارد تومان آن از سوی صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی تامین می‌شود - این صندوق تشکیل شود.
دبیر انجمن سنگ ایران ادامه داد: این کار به طور مشترک از سوی صندوق کارآفرینی امید تا سقف ۱۰۰میلیون تومان به واحدهای معدنی و فرآوری با معرفی انجمن سنگ ایران انجام می‌شود. همچنین کمک بزرگ این صندوق آن است که در بخش معادن، تبدیل ضایعات سنگی به جدول، سنگفرش و مبلمان شهری از اولویت‌های پرداخت این تسهیلات باشد. کنسرسیوم نیز یکی دیگر از اولویت‌ها برای توسعه صادرات است و قرار است در اولویت پرداخت باشد. در بخش فرآوری نیز واحدهای فرآوری که در زمینه تولید با مشکلاتی همچون تامین ماشین‌آلات برای تولیدی با استاندارد صادراتی روبه‌رو هستند می‌توانند از این تسهیلات استفاده کنند. این نکته حائز اهمیت است که فعالان صنعت سنگ ایران در بسیاری موارد با کمبود تجهیزات و ماشین‌آلات برای بهره‌برداری بهینه از معادن خود روبه‌رو هستند و همین موضوع سبب شده برداشت سنگ از معادن با پرتی و ضایعات بسیاری همراه باشد. بنابراین اقدام یادشده تا حدود زیادی به این صنعت کمک خواهد کرد تا تولید مناسب و منطبق با استانداردهای تعریف شده داشته باشند.
بسیاری از صنعتگران سنگ می‌گویند تنها راه نجات این صنعت، صادرات است و این امر در صورتی با موفقیت انجام می‌شود که از طریق کنسرسیوم و هم‌اندیشی میان فعالان سنگ کشور باشد زیرا با ایجاد کنسرسیوم صادراتی و معرفی سنگ ایران به بازار جهانی، صنعت سنگ ایران را متحول خواهد کرد.
در این باره چندی پیش در استان اصفهان به عنوان یکی از قطب‌های سنگی ایران نیز همایشی با عنوان همایش سنگ و چالش‌های صادراتی برگزار شده بود و در آن مواردی از جمله نیاز به تشکیل کنسرسوم صادراتی و اتحادیه صادراتی از سوی کارشناسان و مدیران بخش‌های خصوصی و دولتی کشور مطرح شد. به عقیده حاضران در این همایش، یکی از مشکلات اصلی صنعت سنگ ایران که ایجاد کنسرسیوم و صادرات در این قالب را سخت می‌کند عملکردهای جزیره‌ای در این صنعت است.
کنسرسیوم برای محصولات صنایع معدنی
تشکیل کنسرسیوم برای تولیدکنندگان محصولات معدنی همچون سیمان نیز پیشنهاد شده است زیرا این محصول نیز مانند بسیاری از مواد معدنی در ایران همچون سنگ‌آهن و سنگ ساختمانی، رقم بالایی از تولید را به خود اختصاص داده و در صورتی که برنامه مدون و از پیش تعیین شده‌ای برای تولید این محصول در نظر گرفته شود، می‌تواند کشور را در رسیدن به اهداف تعریف شده برای تحقق اقتصاد مقاومتی یاری کند. نکته مشترکی که می‌تواند فعالان بخش معدن و صنایع معدنی را در ایجاد کنسرسیوم اعم از صادراتی یا تولید محصولات نهایی یاری کند وجود زیرساخت‌های مورد نیاز همچون ایجاد جاده‌های مناسب برای حمل‌ونقل مواد معدنی( زمینی و ریلی)، تامین منابع انرژی همچون آب و… است. این موارد نیز با توجه به اینکه هزینه بالایی داشته و سرمایه‌گذاری زیادی می‌طلبد تنها با حمایت دولت امکان‌پذیر می‌شود. البته ایران به دلیل دسترسی به آبهای آزاد می‌تواند محصولات خود را از طریق راه‌های آبی به بازار صادراتی ارسال کند. در این زمینه شاهدیم اقداماتی هم برای ایجاد مسیرهای حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی و آبی برای ایران در دستور کار دولت قرار گرفته و می‌توان در آینده از این طریق میزان ارزش افزوده حاصل از صادرات را افزایش داد (نبود مسیر حمل‌ونقل باعث بالا رفتن نرخ تمام شده محصول نهایی می‌شود و ممکن است تولیدکننده به دلیل نبود توجیه اقتصادی از ادامه کار دست بکشد). به می‌رسد تشکیل کنسرسیوم برای محصولات معدنی کشور و داشتن نشان مشخص برای یک محصول ایرانی نه تنها منجر به بهبود شرایط فروش محصولات ما به کشورهای هدف می‌شود بلکه باعث می‌شود قدرت چانه‌زنی ایران نیز افزایش یابد و محصولات‌مان را به نرخ واقعی و نزدیک به نرخ جهانی به فروش برسانیم. در این میان اگر فرهنگ لازم برای ایجاد کنسرسیوم در ایران و همفکر و همدل شدن تولیدکنندگان ایجاد شود در نهایت شاهد رشد و توسعه بخش معدن و صنایع معدنی کشور خواهیم بود.
تجمیع برای توجیه اقتصادی بیشتر
بخش معدن در ایران متشکل از معادن بزرگ و کوچکی است که تولید و بهره‌برداری از مواد معدنی را بر عهده دارند. میزان ذخیره معادن، کوچکی و بزرگی معادن را مشخص می‌کند. هرچند میزان ذخیره موجود در معادن کوچک کم است اما در اشتغالزایی نقش مهمی ایفا می‌کند. اما این معادن می‌توانند نسبت به معادن بزرگ آسیب‌پذیرتر باشند. از سویی دیگر با توجه به پایین بودن میزان ذخیره این معادن شاید ایجاد واحدهای فرآوری در کنار آنها توجیه اقتصادی چندانی نداشته باشد.
درواقع این آسیب‌پذیری می‌تواند در پی تغییرات قیمت‌های جهانی یا حتی بازاریابی ایجاد شود. با کاهش نرخ مواد معدنی در بازارهای جهانی در سال‌های گذشته، معادن بسیاری به ویژه معادن کوچک و متوسط با مشکلات روبه‌رو شدند. شاید نخستین معادنی که نسبت به این موضوع واکنش نشان دادند، معادن کوچک و متوسط بودند.
با توجه به هزینه‌های معدنکاری و همچنین هزینه‌های حمل‌ونقل مواد معدنی در کشور، شاید در زمانی که قیمت‌ها در پایین‌ترین حد خود قرار دارند، این کار چندان به صرفه نباشد. این موضوع را معادن کوچک سنگ‌آهن در سال‌هایی که این ماده معدنی روند نزولی نرخ را در پیش گرفته بود، به خوبی احساس کردند. در روزهایی که نرخ جهانی سنگ‌آهن به کمتر از ۴۰ دلار رسیده بود، دیگر تولید در معادن کوچکی که فاصله زیادی هم با پایانه‌های صادراتی داشتند سود چندانی را روانه جیب معدنکار نمی‌کند و حتی در مواردی ممکن است این موضوع به ضرر اقتصاد نیز منتهی شود.
اما نکته دیگر در این میان، نقش معادن کوچک در اشتغالزایی است. این معادن می‌توانند برای مناطق محروم اشتغالزایی داشته باشند اما نوسان قیمتی می‌تواند این موضوع را نیز به خطر اندازد.
حال چه راهکار می‌تواند فعالیت معادن کوچک و متوسط را با حفظ اشتغال و فروش محصول در دوران رکود بازارهای معدنی؛ اقتصادی کند؟ پیشنهادی که در این میان مطرح می‌شود تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی است. وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز معتقد است فعالیت معادن کوچک و متوسط چندان توجیه بالایی ندارد در نتیجه بهتر است این معادن با یکدیگر تجمیع شده و کنسرسیوم تشکیل دهند.
با تشکیل کنسرسیوم می‌توان شاهد ایجاد واحدهای فرآوری در کنار معادن بود. این همان موضوعی است که وزارت صنعت، معدن و تجارت بارها بر آن تاکید کرده است: ایجاد واحدهای فرآوری برای ایجاد ارزش افزوده بیشتر و به دنبال آن کاهش خام‌فروشی در بخش معدن. البته یکی از مشکلاتی که در این باره وجود دارد پراکندگی معادن است. گاه توزیع جغرافیایی معادن به شکلی است که ممکن است برخی معادن کوچک، فاصله زیادی با یکدیگر داشته باشند به همین دلیل تجمیع در این زمینه کمی با سختی انجام می‌شود.
بیشتر معادن کوچک و متوسط متعلق به بخش خصوصی است در نتیجه تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی می‌تواند سود را در این معادن افزایش دهد. بی‌تردید بخش خصوصی نیز در فعالیت‌های خود به دنبال کسب سود بیشتر است و این موضوع می‌تواند کمک بزرگی به فعالان بخش معدن کند. در واقع بخش خصوصی باید علاقه‌مند به اجرای این موضوع باشد تا بتواند درآمد خود را از فعالیت‌های معدنی افزایش دهد.
دولت نیز حمایت کند
تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی هرچند اتفاقی مثبت در بخش معدن به شمار می‌رود اما فعالان بخش خصوصی معتقدند این اقدام باید با حمایت دولت به مرحله اجرا برسد. تا امروز بارها صحبت‌هایی مبنی بر ایجاد کنسرسیوم‌های معدنی به ویژه در حوزه‌هایی همچون سنگ‌آهن، سنگ تزیئنی و… مطرح شده اما متاسفانه تعداد محدودی از این موضوع استقبال کرده‌اند.
سجاد غرقی عضو انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن چندی پیش درباره تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی اظهار کرد: رویکردهای حمایتی لازم دولت از کنسرسیوم‌های معدنی شامل حمایت از فعالیت معادن کوچک و متوسط، راه‌اندازی سامانه‌های پنجره واحد برای تسهیل تاسیس واحدهای مشترک فرآوری، تشویق صادرات محصولات معدنی، اجرای نظام ثبت ارزش دارایی‌های معدنی برای تسهیل دسترسی به منابع بانکی، تخصیص تسهیلات با نرخ متعادل و با دوره بازگشت طولانی‌تر به پروژه‌های مشترک فرآوری، تشویق افزایش تولید معدنی و تشویق مضاعف تولید صنایع معدنی می‌شود. در واقع باید به موارد یاد شده توجه شود تا بتوان کنسرسیوم‌های معدنی را تشکیل داد.
به گفته این فعال معدنی، اشتغالزایی، رشد اقتصاد محلی، نیاز به سرمایه کم، توزیع عادلانه ثروت و زمینه‌سازی برای اکتشافات بزرگ از مزایای فعالیت بنگاه‌های کوچک و متوسط به شمار می‌رود.
جالب است که سهم «اس‌ام‌ای»ها در ایران ۵۶ درصد در حوزه صنعت است اما نکته مهم این است که سهم اشتغالزایی معدنی در معادن کوچک و متوسط ۸۵ درصد است. این بدان معنا است که معادن سهم اشتغال بالایی دارد که در وضعیت کنونی موضوعی بسیار مهم تلقی می‌شود.
غرقی ادامه داد: تحلیل بانک جهانی در سال ۲۰۱۶ درباره مزایای بنگاه‌های کوچک و متوسط حاکی از آن است که از هر ۵ شغل جدید در جهان ۴ شغل ازسوی «اس‌ام‌ای»ها به وجود می‌آید.
همچنین بیش از ۵۰ درصد «اس‌ام‌ای»ها (۷۰درصد در کشورهای در حال توسعه) با معضل تامین مالی روبه‌رو هستند و بر دارایی‌های شخصی برای راه‌اندازی متکی بوده، از سوی دیگر هرچه اندازه بنگاه‌ها کوچکتر می‌شود دسترسی به اعتبارات سخت‌تر می‌شود.
صحبت‌های این عضو از انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن حاکی از اهمیت معادن کوچک و متوسط در اشتغالزایی است.
از برندینگ تا اعتماد خصوصی‌ها
اما شاید موضوع دیگری که می‌تواند تشکیل کنسرسیوم را با اهمیت کند، حضور در بازارهای صادراتی است. درست در روزهایی که نرخ سنگ‌آهن با شیب شدیدی رو به کاهش بود، برخی از فعالان این حوزه بر تشکیل کنسرسیوم‌هایی برای صادرات سنگ‌آهن تاکید کردند.
با کاهش نرخ این ماده معدنی، بازار سنگ‌آهن به انحصار چند کشور از جمله استرالیا و برزیل درآمد. در نتیجه سهم ایران در بازار صادراتی چین با کاهش همراه شد و به نوعی صادرات این ماده معدنی توجیه اقتصادی به همراه نداشت. این در حالی بود که تشکیل کنسرسیوم‌های صادراتی می‌توانست در آن شرایط به حضور ایران در بازارهای جهانی کمک کند.
تشکیل کنسرسیوم صادراتی باعث می‌شود محصول معادن حاضر در این کنسرسیوم با یک برند(نشان) ویژه راهی بازارهای صادراتی شود. در واقع این اتفاق به برندینگ محصولات معدنی نیز کمک خواهد کرد زیرا امروز برندینگ در بازاریابی یک فاکتور اصلی به شمار می‌رود.
امروز هرچند وضعیت بازار مواد معدنی همچون سنگ‌آهن کمی رو به بهبود است و به نوعی دره مرگ را پشت سر گذاشته اما نمی‌توان از تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی چشم‌پوشی کرد. این موضوع لازمه اصلی توسعه فعالیت‌های معدنی است زیرا این تجمیع برای بقا و توسعه صادرات انجام می‌شود. بازار، این روزها به طور تقریبی در شرایط پایدار قرار گرفته اما نمی‌توان پیش‌بینی کرد این پایداری در سال‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت یا نه. متاسفانه روحیه فعالیت‌های جمعی تا حدودی در بخش معدن ضعیف است و شاید همین موضوع تا به امروز توانسته تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی را با مشکل همراه کند. به طوری که در همین زمینه دبیر انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران می‌گوید فعالیت‌های مشترک بین بنگاهی در ایران کمی سخت انجام می‌شود. شاید علت این موضوع نبود اعتماد کافی میان شرکت‌ها باشد.
علیرضا سیاسی‌راد به ماین‌نیوز چندی پیش گفته بود؛ باید برای تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی مشوق‌هایی در دستور کار قرار گیرد؛ برای مثال شاید بهتر باشد دولت ارائه تسهیلات یا برخی از مجوزها را به کنسرسیوم‌ها اختصاص دهد. در این صورت شاهد این همکاری در بخش معدن خواهیم بود.
در این میان انجمن‌ها و تشکل‌های مختلف معدنی از جمله کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران، انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران، انجمن سنگ ایران و… نیز بارها در جلسات خود به تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی تاکید داشته‌اند و مزیت‌های اجرای این کار را مطرح کرده‌اند. اما همانطور که پیش‌تر به آن اشاره شد، برخی معدنی‌ها خود راغب به تشکیل کنسرسیوم نیستند. در واقع شاید بهتر باشد پیش از آن که بر حمایت دولت از این موضوع تاکید کنیم بر وحدت و همکاری مشترک میان فعالان بخش خصوصی تاکید کنیم.
کنسرسیوم داخلی، آغازی برای کنسرسیوم‌های بین‌المللی
تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی در کنار تمامی مزیت‌هایش می‌تواند آغازی برای همکاری‌های بین‌المللی باشد. در واقع کنسرسیوم‌های داخلی متشکل از شرکت‌های قوی می‌توانند با جوینت‌های خارجی، کنسرسیوم‌های بین‌المللی را تشکیل دهند. این موضوع می‌تواند توسعه بخش معدن و صنایع معدنی را با سرعتی بیش از گذشته محقق کند. معدن مهدی‌آباد شاید مثال خوبی برای این موضوع باشد. کنسرسیوم ایرانی برنده شده در مناقصه این معدن با حضور یک شرکت خارجی می‌خواهد عملیات بهره‌برداری از این معدن را که سال‌ها معطل مانده بود اجرایی کند. از سویی دیگر تشکیل کنسرسیوم‌های بین‌المللی تجربه شرکت‌های معدنی داخلی را نیز افزایش خواهد داد. به همین دلیل امروز باید بیش از هر زمان دیگری تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی را جدی گرفت.
تاثیرات بازار بر روند کار معادن
تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی یکی از راهکارهای اساسی برای رسیدن به ارزش افزوده و اقتصادی شدن فعالیت معادن است زیرا بسیاری از معادن کوچک‌مقیاس و متوسط متاثر از تغییر در بازار مواد معدنی داخلی و جهانی هستند و با کاهش یا افزایش نرخ روند کاری‌شان تغییر می‌کند. به طور نمونه در ۲سال گذشته و رکودی که در بازار مواد معدنی به وجود آمد و قیمت‌ها روند کاهشی داشت، شاهد رو به تعطیلی رفتن بسیاری از معادن ایران بوده‌ایم و در برخی موارد نیز تعدادی از معادن با کمتر از نصف ظرفیت خود به فعالیت‌شان ادامه دادند. معادن سنگ‌آهن ایران مصداق بارز این امر است زیرا با کاهش نرخ این کانی در یک مدت طولانی تعداد بسیاری از معادن کوچک‌مقیاس سنگ‌آهن تعطیل شدند. اما بعد از بازگشت ثبات نرخ برای سنگ‌آهن اوضاع‌شان دوباره بهبود یافت. این موضوع نیز به شکل موقتی است و اگر تغییرات قیمتی رخ دهد دوباره شاهد به چالش کشیده شدن این معادن خواهیم بود. البته متوقف شدن فعالیت معادن تنها ویژه معادن سنگ‌آهن نیست و می‌بینیم برای بسیاری از معادنی که تنها از راه صادرات محصولات‌شان امکان ادامه فعالیت دارند این امر صدق می‌کند.
به گفته کارشناسان و فعالان بخش معدن یکی از راهکارهایی که می‌تواند امکان ادامه حیات را برای معادن به وجود آورد تشکیل کنسرسیوم است. البته این کار نیز برنامه‌ریزی‌های ویژه خود را
می‌طلبد.
در کنار هم قرار گرفتن معادن و فعالیت مشترک آنها با یکدیگر منجر به سرشکن شدن هزینه‌ها و همچنین کاهش نرخ تمام شده محصول نهایی می‌شود. از طرفی این واحدهای معدنی می‌توانند با ایجاد واحدهای فرآوری به تولید محصولات نهایی اقدام کنند و از این طریق ضمن ایجاد ارزش افزوده، از فروش مواد معدنی به شکل خام نیز جلوگیری می‌شود.
ظرفیت بالای سنگ‌های تزئینی برای تشکیل کنسرسیوم
در کنار این موضوع می‌توان به معادن سنگ‌های تزئینی که از ذخیره قابل قبول و ارزشمندی در کشور برخوردارند اشاره کرد. معادنی که به دلیل نبود آشنایی کامل معدنکاران با دانش روز، محصولات تولید شده آنچنان مناسبی ندارند و از طرفی رکود حاکم بر صنعت ساخت‌وساز نیز سبب شده بازار آنها نیز کساد شود. این در حالی است که سنگ‌های تزئینی در ایران از نظر کارشناسان و سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی از ظرفیت قابل قبولی برخوردار بوده و ظرفیت لازم برای تبدیل شدن به یکی از تولیدکنندگان قدرتمند جهان را دارد. همچنین با صادرات سنگ‌های تزئینی می‌توان تا حدود قابل توجهی ارزآوری برای کشور داشت.
در این زمینه شاهدیم انجمن سنگ ایران نیز در سال گذشته خبری مبنی بر تشکیل ۵۰کنسرسیوم برای این صنعت داد. این موضوع که در سال گذشته مطرح شد دارای نکات بسیاری است. یکی از مواردی که می‌توان به آن اشاره کرد امضای تفاهمنامه با صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی است؛ به گونه‌ای که با دریافت تسهیلات از این صندوق، انجام کار برای فعالان این صنعت آسان‌تر شود. گفتنی است هر کنسرسیوم متشکل از واحدهای معدنی، فرآوری و واحدهای بازرگانی است که با تجمیع از ظرفیت‌های یکدیگر استفاده کنند. این گروه‌ها ۸تا ۱۲ نفر بوده و بر اساس استانداردهای «یونی‌دو» منطقی به نظر می‌رسد.
همکاری صندوق بیمه با صنعت سنگ
یکی از اقداماتی که انجمن سنگ ایران در دستور کار خود قرار داده برگزاری دوره‌های آموزشی در استان‌های مختلف کشور است تا فرهنگ‌سازی برای ایجاد کنسرسیوم در آنها ایجاد شود. آخرین خبری که درباره انجمن سنگ ایران به گوش رسید از سوی مدیر صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی بود.
مدیرعامل صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی اعلام کرد این صندوق با همکاری صندوق کارآفرینی امید و انجمن سنگ ایران به دنبال تشکیل صندوق پشتیبانی از صنعت سنگ ایران است تا بتواند تسهیلاتی به فعالان حوزه سنگ ارائه دهد. این در حالی است که در سال‌های گذشته نوع دریافت وام فعالان و بهره‌برداران معدنی از بانک‌ها مشکلات بسیاری به همراه داشت و آنها همواره با چالشی به نامه ضمانتنامه مورد قبول بانک‌ها روبه‌رو بودند. از طرفی با وجود مشکلات بانک‌ها برای پرداخت وام، صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی نیز تا حدودی با این مشکل روبه‌رو بود اما اکنون می‌توان این موضوع را به فال نیک گرفت. به گفته محمدرضا عربی مزرعه شاهی، اکنون با مذاکرات انجام شده و بهبود شرایط، امکانی فراهم شده که در ۳ماه گذشته نزدیک به ۸۰ میلیارد تومان ضمانت تسهیلات برای فعالان معدن انجام شده است.
اولـــویت دریافــت تسهیــلات با کنسرسیوم‌هاست
در این زمینه نیز دبیر انجمن سنگ ایران ضمن اشاره به همکاری صندوق بیمه و صنعت سنگ گفته بود: در این راستا تفاهمنامه‌ای میان انجمن سنگ ایران و صندوق کارآفرینی امید و شرکت شهرک‌های صنعتی منعقد شده تا اقداماتی به شکل مشترک انجام شود. یکی از این اقدامات مشترک، ایجاد صندوق پشتیبانی صنعت سنگ کشور در بخش معدن و فرآوری است.
به گفته احمد شریفی، موضوع تشکیل صندوق پشتیبانی از صنعت سنگ کشور در جلسه مشترک با صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی و صندوق کارآفرینی امید مطرح شد و مدیرعامل صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی قول مساعد داد تا با ۱۵ میلیارد تومان – ۱۰میلیارد تومان آن از سوی صندوق کارآفرینی امید و ۵میلیارد تومان آن از سوی صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی تامین می‌شود - این صندوق تشکیل شود.
دبیر انجمن سنگ ایران ادامه داد: این کار به طور مشترک از سوی صندوق کارآفرینی امید تا سقف ۱۰۰میلیون تومان به واحدهای معدنی و فرآوری با معرفی انجمن سنگ ایران انجام می‌شود. همچنین کمک بزرگ این صندوق آن است که در بخش معادن، تبدیل ضایعات سنگی به جدول، سنگفرش و مبلمان شهری از اولویت‌های پرداخت این تسهیلات باشد. کنسرسیوم نیز یکی دیگر از اولویت‌ها برای توسعه صادرات است و قرار است در اولویت پرداخت باشد. در بخش فرآوری نیز واحدهای فرآوری که در زمینه تولید با مشکلاتی همچون تامین ماشین‌آلات برای تولیدی با استاندارد صادراتی روبه‌رو هستند می‌توانند از این تسهیلات استفاده کنند. این نکته حائز اهمیت است که فعالان صنعت سنگ ایران در بسیاری موارد با کمبود تجهیزات و ماشین‌آلات برای بهره‌برداری بهینه از معادن خود روبه‌رو هستند و همین موضوع سبب شده برداشت سنگ از معادن با پرتی و ضایعات بسیاری همراه باشد. بنابراین اقدام یادشده تا حدود زیادی به این صنعت کمک خواهد کرد تا تولید مناسب و منطبق با استانداردهای تعریف شده داشته باشند.
بسیاری از صنعتگران سنگ می‌گویند تنها راه نجات این صنعت، صادرات است و این امر در صورتی با موفقیت انجام می‌شود که از طریق کنسرسیوم و هم‌اندیشی میان فعالان سنگ کشور باشد زیرا با ایجاد کنسرسیوم صادراتی و معرفی سنگ ایران به بازار جهانی، صنعت سنگ ایران را متحول خواهد کرد.
در این باره چندی پیش در استان اصفهان به عنوان یکی از قطب‌های سنگی ایران نیز همایشی با عنوان همایش سنگ و چالش‌های صادراتی برگزار شده بود و در آن مواردی از جمله نیاز به تشکیل کنسرسوم صادراتی و اتحادیه صادراتی از سوی کارشناسان و مدیران بخش‌های خصوصی و دولتی کشور مطرح شد. به عقیده حاضران در این همایش، یکی از مشکلات اصلی صنعت سنگ ایران که ایجاد کنسرسیوم و صادرات در این قالب را سخت می‌کند عملکردهای جزیره‌ای در این صنعت است.
کنسرسیوم برای محصولات صنایع معدنی
تشکیل کنسرسیوم برای تولیدکنندگان محصولات معدنی همچون سیمان نیز پیشنهاد شده است زیرا این محصول نیز مانند بسیاری از مواد معدنی در ایران همچون سنگ‌آهن و سنگ ساختمانی، رقم بالایی از تولید را به خود اختصاص داده و در صورتی که برنامه مدون و از پیش تعیین شده‌ای برای تولید این محصول در نظر گرفته شود، می‌تواند کشور را در رسیدن به اهداف تعریف شده برای تحقق اقتصاد مقاومتی یاری کند. نکته مشترکی که می‌تواند فعالان بخش معدن و صنایع معدنی را در ایجاد کنسرسیوم اعم از صادراتی یا تولید محصولات نهایی یاری کند وجود زیرساخت‌های مورد نیاز همچون ایجاد جاده‌های مناسب برای حمل‌ونقل مواد معدنی( زمینی و ریلی)، تامین منابع انرژی همچون آب و… است. این موارد نیز با توجه به اینکه هزینه بالایی داشته و سرمایه‌گذاری زیادی می‌طلبد تنها با حمایت دولت امکان‌پذیر می‌شود. البته ایران به دلیل دسترسی به آبهای آزاد می‌تواند محصولات خود را از طریق راه‌های آبی به بازار صادراتی ارسال کند. در این زمینه شاهدیم اقداماتی هم برای ایجاد مسیرهای حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی و آبی برای ایران در دستور کار دولت قرار گرفته و می‌توان در آینده از این طریق میزان ارزش افزوده حاصل از صادرات را افزایش داد (نبود مسیر حمل‌ونقل باعث بالا رفتن نرخ تمام شده محصول نهایی می‌شود و ممکن است تولیدکننده به دلیل نبود توجیه اقتصادی از ادامه کار دست بکشد). به می‌رسد تشکیل کنسرسیوم برای محصولات معدنی کشور و داشتن نشان مشخص برای یک محصول ایرانی نه تنها منجر به بهبود شرایط فروش محصولات ما به کشورهای هدف می‌شود بلکه باعث می‌شود قدرت چانه‌زنی ایران نیز افزایش یابد و محصولات‌مان را به نرخ واقعی و نزدیک به نرخ جهانی به فروش برسانیم. در این میان اگر فرهنگ لازم برای ایجاد کنسرسیوم در ایران و همفکر و همدل شدن تولیدکنندگان ایجاد شود در نهایت شاهد رشد و توسعه بخش معدن و صنایع معدنی کشور خواهیم بود.
