ثمانه نادری
به گزارش کسب و کار نیوز با این وجود شواهد نشان میدهد بسیاری از مناطق آزاد بیش از آنکه در این راستا موفق بوده باشند، از آنجایی که کالا در آن از طریق دریا و زمین بدون پرداخت حقوق گمرکی وارد و صادر میشود، به محلی برای ورود اجناس و کالای خارجی یا قاچاق مبدل شده است. جدا از اینکه در این مساله دست عوامل رانتی نیز دخیل بوده، مساله مهمتر در این خصوص به اعتقاد کارشناسان عدم اطمینان لازم به کارکرد واقعی این مناطق و بیتوجهی دولتها به آن است، اما طبق آنچه مسئولان در این مناطق ذکر میکنند، ورود کالای قاچاق به دلیل نظارتی که گمرک دارد، واقعیت ندارد و نباید با این بهانه صادرات آنها را نادیده گرفت. میزان صادرات در این مناطق به دلیل حمایتهای دولت از صنعت و سرمایهگذاری در سال جاری ۲۵ درصد رشد داشته و به ارزش یک میلیارد دلار رسیده است. رشد صادرات این مناطق البته در چند سال اخیر نیز به چشم میخورد.
زمان تاسیس این مناطق در کشور به سال ۱۳۶۸ بر میگردد که براساس تبصره ۱۹ برنامه ۵ ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به دولت اجازه داده شد که در سه منطقه مرزی کشور اقدام به تاسیس مناطق آزاد تجاری کند و به موجب تبصره ماده ۲۰ همان قانون، گمرک ایران و سازمان بنادر و دریانوردی نیز مکلف به تاسیس منطقههای ویژه حراستشدهای به این منظور شدند. متعاقبا منطقه آزاد کیش در سال ۱۳۶۸ و قشم در سال ۱۳۶۹ و چابهار در سال ۱۳۷۰ تاسیس شدندو فعالیت خود را آغاز کردند و پس از آن منطقه آزاد اروندرود (آبادان- خرمشهر) در سال ۱۳۸۳، بندر انزلی در سال ۱۳۸۲ و منطقه آزاد تجارتی ارس در سال ۱۳۸۳ شروع به فعالیت کردند. از جمله مزایای مهم این مناطق برای صادرات عدم پرداخت حقوق گمرکی برای واردات و صادرات کالا، هزینه کمتر برای تولید، سهلگیری قوانین و عدم حاکمیت بوروکراسی اداری در آن و بهرهمندی از مزایای تسهیلاتی بیمهای و مالیاتی است.
تبدیل مناطق آزاد به محلی برای واردات کالای بیکیفیت
آلبرت بغزیان، استاد دانشگاه در این رابطه به «کسبوکار» میگوید: سوال مهمی که در این خصوص قابل طرح بوده، این است که بپرسیم اصولا چرا تولیدکنندگان و سرمایهگذاران یکدیگر را تشویق به سرمایهگذاری خارجی و داخلی در این مناطق میکنند؟ از آنجایی که عوارض گمرکی سنگین و زیاد بود، مناطقی تحت عنوان مناطق ویژه اقتصادی تاسیس شد که در آنجا دیگر قوانین عادی مالیاتی، بیمهای و بوروکراسی سرزمین اصلی حاکم نیست.
هدف اولیه از تاسیس مناطق آزاد این بود که شهروند این مناطق از طریق دریایی و زمینی موانع کمتری برای واردات و صادرات داشته باشد تا هم به سرمایهگذاری راغب شده و هم زمینه اشتغالزایی را فراهم سازد. همه آنچه در سرزمین اصلی شاید برای سرمایهگذاران گران تمام میشود، در این مناطق ارزانتر و راحتتر تامین خواهد شد.
از سویی سرمایهگذار و تولیدکننده در این مناطق به مبادی صادراتی راحتتر وصل میشود و دسترسی به مناطق دیگر تجاری در کشورهای اطراف را خواهد داشت. زمین ارزان و همچنین یارانه این مناطق زیاد است، اما متاسفانه بیشتر از آنچه گفته شد به محلی برای نمایشگاهها و نمایش اجناس خارجی تبدیل شدهاند و به همین دلیل زمین آن برای کسانی که به قصد زندگی در این مناطق سکونت دارند، گران شده است. این مناطق بیشتر از صادرات به واردات کالای نامرغوب چینی روی آوردهاند. همچنین محلی شدهاند برای رانت برخی و برپایی نمایشگاههایی که فاقد تاثیر مثبت هستند.
بی دقتی در واردات اقلام غیر ضروری به مناطق آزاد
محمدرضا نجفیمنش، عضو اتاق بازرگانی در این رابطه با تاکید بر اینکه مناطق آزاد نقطه امنی برای تولید و سپس صادر کردن کالاست، میگوید: متاسفانه عواملی منجر شده تا صادرات از طریق این مناطق به فراموشی سپرده شود که از جمله آن رویگردانی برخی از مسئولان در این حوزه نسبت به صادرات کالاست. اگرچه طی این سالها این مناطق در زمینه صادرات رشد داشتهاند، اما بیدقتی در ورود برخی از کالاهای غیر ضروری در این مناطق و سودجویی برخی از این طریق مانع از ایفای نقش واقعی آنها شده است.
ضمن آنکه بسیاری از واحدهای تولیدی در این مناطق آنطور که باید، فعال نیستند. از سویی با وجود معافیتهای بیمهای و مالیاتی این مناطق هنوز سرمایهگذاری در آنها آنطور که باید، پا نگرفته است. به عبارتی با وجود آنچه درباره نقش این مناطق در کشورهای توسعهیافته برای به حرکت درآوردن صادرات و عامل محرک آن، مطرح میشود، اما در عمل در کشور ما این مناطق عامل محرکی برای صادرات نبوده و البته دور شدن از اهداف اولیه در این مناطق این عامل مهم را کمرنگ کرده است. همچنین مشوقهای صادراتی در این مناطق نادیده گرفته شده است.