روش پژوهش فراتحلیل ( Meta-Analysis Research Method)

فصل نوزدهم

در سال‌های اخیر با رشد پژوهش‌ها در حوزه‌های مختلف علوم و مواجه شدن جامعه­ عملی با انفجار اطلاعات، اندیشمندان در عمل به این نتیجه رسیده‌اند که بهره‌برداری مناسب از انبوه اطلاعات تولیدشده، به بزرگ‌ترین چالش آنان تبدیل شده ­است؛ از سوی دیگر هر عضو از مجموعه‌ای کلان، به صورت منفرد، یک معنا و تحلیل دارد و به عنوان عضوی از آن مجموعه و حلقه‌ای از فراز و نشیب‌های گذشته بر آن موضوع خاص، معنایی دیگر را نمایان می‌سازد. مرور پژوهش‌های گذشته نه تنها باعث ایجاد ارتباط بین پژوهش‌های گذشته و آینده می‌شود، بلکه باعث تجمیع، تلفیق و سازمان‌دهی منطقی مطالعات متعدد و پراکنده‌ای می‌شود که در یک زمینه­ خاص انجام شده است. به همین جهت، انجام پژوهش‌های ترکیبی که عصاره­ پژوهش‌های انجام‌شده در موضوع خاص را به شیوه­ نظام‌مند و عملی فراروی پژوهشگران قرار می‌دهد، امروزه گسترش روزافزون یافته است. یکی از روش‌هایی که به منظور بررسی، ترکیب و آسیب‌شناسی پژوهش‌های گذشته در چند سال گذشته معرفی شده است، «فرامطالعه» است. فرامطالعه یک تحلیل عمیق از کارهای پژوهشی انجام‌شده است، ولی باید گفت که فرامطالعه با واژه‌هایی همچون فراتحلیل، فراترکیب، فرانظریه و فرا روش متفاوت است و اعم از آنهاست.۱) فرانظریه: اگر فرامطالعه فقط در حوزه­ الگوها و چارچوب­های پژوهش­های گذشته باشد، فرانظریه نامیده می‌شود. فرانظریه به تجزیه و تحلیل تمایلات نظری، فرضیه‌ها و نظریه‌های ایجادشده در مطالعات اولیه می‌پردازد. ۲)فراروش: اگر فرامطالعه فقط در حوزه­ روش‌شناسی کارهای گذشته باشد، به نام فراروش معروف است. ۳)فراترکیب: اگر فرامطالعه به صورت کیفی و روی مفاهیم و نتایج مورد استفاده در مطالعه‌های گذشته با شیوه­ کدگذاری متداول در پژوهش‌های کیفی مانند نظریه­ داده‌بنیاد انجام دهد، به نام فراترکیب شناخته می‌شود. فراترکیب، اطلاعات و یافته‌های استخراج‌شده از مطالعات دیگر با موضوع مرتبط و مشابه را بررسی می‌کند و در نتیجه نمونه­ مورد نظر از مطالعات منتخب را براساس ارتباط آنها با سوال پژوهش ارائه می­کند. ۴) فراتحلیل: اگر براساس فنون آماری خاصی مانند r و d، اندازه اثر متغیرهای موثر در پژوهش‌های گذشته مورد محاسبه قرار گیرد تا هماهنگی بیشتری در پژوهش‌ها حاصل شود، فراتحلیل نامیده می­شودتمایز اصلی روش فراتحلیل، تحلیل متمرکز بر تحلیل‌های خاتمه‌یافته است. به طور مثال در تفاوت بین مرور سیستماتیک و فراتحلیل می‌توان گفت که مرور سیستماتیک و فراتحلیل از انواع مطالعات ثانویه هستند. همه­ مطالعات فراتحلیل، مرور نظام‌مند هم هستند، اما لزوما همه­ مطالعات مرور سیستماتیک، فراتحلیل نیستند. گزارشی که نهایتا یک مرور نظام‌مند ارائه می‌کند از جنس کیفی است، اما در فراتحلیل حرف آخر را با شیوه­ کمی (با استفاده از مدل‌های آماری) بیان می‌کنند. فراتحلیل یک قدم بالاتر از مرور نظام‌مند است. همه­ فراتحلیل‌ها باید مراحل مرور نظام‌مند (سیستماتیک) را طی کنند.