بارش‌ها تضمینی برای نبود خشکسالی‌ نیست/اجرای طرح سامانه پیش‌بینی و هشدار سیل شیراز ابتر ماند

عباس رنجبر در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به پیشنهاد طرح سامانه پیش‌بینی و هشدار سیل ارائه شده به استان فارس، اظهار کرد: ما با همکاری اداره کل هواشناسی استان فارس، در سال ۱۳۹۶ شرح خدمات جامعی برای طراحی و عملیاتی کردن سامانه پایش، پیش‌بینی هشدار سیل تهیه کردیم و علاوه بر ارسال آن به نهادهای ذیربط، در آبان ماه همان سال با حضور جمعی از کارشناسان و مدیران دستگاه‌های مرتبط در اداره آب و منطقه‌ای استان فارس، این سامانه تشریح و ارائه شد. در این طرح علاوه بر تکمیل سامانه ایستگاهی مورد نیاز، طراحی سامانه پیش‌بینی و هشدار سیل شهر شیراز و رودخانه خشک شیراز باید طراحی و عملیاتی می‌شد، اما احتمالاً به دلیل محدودیت‌های مالی‌، علیرغم پیگیری‌های انجام شده، حمایت لازم برای اجرای آن صورت نگرفت.

وی با بیان اینکه طی سال‌های اخیر پژوهشکده هواشناسی انجام پژوهش‌های کاربردی و عملیاتی‌محور را با همکاری دستگاه‌های بهره‌بردار در دستور کار خود قرار داده است، گفت: برای مثال همکاری بین پژوهشکده هواشناسی و شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران سبب شد تا اولین سامانه پیش‌بینی و هشدار سیل کشور برای سدهای اصلی کرخه و کارون بزرگ طراحی و عملیاتی شود و این سامانه بیش از ۱۰ سال است که بصورت عملیاتی مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. از دیگر سامانه‌های پیش‌بینی و هشدار سیل طراحی و توسعه داده‌شده توسط این مرکز و با همکاری و حمایت نهادهای ذیربط می‌توان به طراحی و عملیاتی کردن اولین “سامانه پیش‌بینی و هشدار سیل شهری برای شهر مقدس قم”، از سال ۱۳۹۷ با همکاری و حمایت س ذیربط عملیاتی شده است اشاره کرد. شهر قم، تنها شهر کشور است که این سامانه در آن عملیاتی شده است. همچنین با به‌کارگیری فناوری‌های نوین، بخش نرم‌افزاری سامانه پیش‌بینی و هشدار سیل خراسان شمالی (شامل حوضه‌های اترک، کال شور، جاجرم و گرگانرود) با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، اخیراً عملیاتی شده است.

رنجبر ادامه داد: سامانه پیش‌بینی و هشدار سیل برای سدهای شمیل و نیان با همکاری اداره آب منطقه‌ای استان هرمزگان و سامانه پیش‌بینی و هشدار سیل حوضه‌های آبریز شهر تهران (شامل زیرحوضه‌های وردآورد، چیتگر، کن، سولقان، فرحزاد، اوین، دربند، گلاب دره و دارآباد) با حمایت سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در حال انجام است.

رئیس پژوهشکده هواشناسی اظهار کرد: پژوهشکده هواشناسی با تأکید بر ضرورت تغییر رویکرد از مدیریت بحران به مدیریت ریسک در مواجهه با مخاطرات جوی و اقلیمی و احساس مسئولیتی که نسبت به ریسک ناشی از این مخاطرات بویژه سیل داشته است، تلاش کرده تا توسعه و اجرای “سامانه‌های پیش‌بینی و هشدار سریع سیل” برای کاهش خطرپذیری ناشی از رخداد آن، حداقل در استان‌های در معرض خطر از جمله استان خوزستان و مازندران با همکاری مسئولین ذیربط انجام شود. در این راستا علاوه بر تهیه و ارسال پروپوزال، جلسات حضوری متعددی نیز با کارشناسان و مسئولین ذیربط داشته و موضوع را پیگیری کرده است، اما در بسیاری از موارد به نتیجه نرسیده است که انتظار می‌رفت توجه بیشتری به مقوله پیش‌بینی، پیشگیری و آینده‌نگری از طرف مسئولان در این خصوص صورت می‌گرفت.

وی افزود: سه سال قبل وقتی که اجرای “سامانه هشدار سیل” برای یکی از استان‌هایی که هم اکنون بشدت درگیر سیلاب شده است، به مسئولان متولی، پیشنهاد شد ایشان بیان کرد که سیل نخواهیم داشت و باید فقط به خشکسالی توجه کنیم. این‌گونه برداشت‌ها و گاهی نداشتن توجه لازم به نظرات کارشناسان مرتبط، یکی از مشکلات بزرگ و چالش‌های پیش روی بخش پژوهش است.

رنجبر در خصوص فاصله زمانی پیش‌بینی‌پذیری سیل، گفت: در حالت کلی، می‌توان پیش‌بینی‌ها را بر اساس مدت زمان اعتبار، به دو دسته کلی تقسیم کرد؛ پیش‌بینی‌های کوتاه تا میان مدت یا پیش‌های فصلی و طولانی مدت. در همه جای دنیا، پیش‌بینی پدیده‌های شدید و مخرب جوی (مانند طوفان، بارش‌های سیل‌آسا، امواج سرمایی و گرمایی و …) جزو پیش‌بینی‌های کوتاه تا میان مدت است و امکان پیش‌بینی زمان و محل رخداد این مخاطرات بصورت ماهانه و فصلی وجود ندارد. پیش‌بینی‌های فصلی و طولانی‌مدت با رویکرد آینده‌نگری از وضعیت احتمالی پیش رو، مقادیر میانگین را نسبت به شرایط معمول آنها ارائه می‌دهند و هرچه زمان پیش‌بینی بیشتر باشد، دقت آن کمتر می‌شود و عموماً دقت پیش‌بینی‌های فصلی، حدود ۷۰-۶۰ درصد است؛ لذا این پیش‌بینی‌ها فقط یک دید کلی از روند تغییرات میانگین‌های فصلی و طولانی‌مدت را ارائه می‌دهند، نه مقدار و زمان دقیق رخداد آن‌ها را.

رنجبر ادامه داد: بر این اساس پیش‌بینی پدیده‌های جوی و اقلیمی مثل طوفان، سیل، موج‌های سرما و گرما و … حدود چند روز تا یک‌هفته امکان پذیر است و در هیچ کجای دنیا رخداد این پدیده‌ها بویژه سیل، یک ماه قبل، قابل پیش‌بینی نیست.

رئیس پژوهشکده هواشناسی بر اساس پیامدهای گرمایش جهانی، مهم‌ترین ویژگی اقلیم آینده ایران و خیلی از مناطق دیگر جهان را رخداد پدیده‌های فرین جوی دانست و افزود: پدیده‌های فرین جوی مانند طوفان، سیل، موج‌های سرمایی و گرمایی است، هر چند که ممکن است مقادیر میانگین کمیت‌های اقلیمی تغییرات چندانی نداشته باشد. بر این اساس ما در آینده هم سیل‌های بسیار مخرب و شدید و هم خشکسالی‌های گسترده، هم امواج گرمایی و هم امواج سرمایی را خواهیم داشت. لذا رخداد بارش‌های اخیر دلیلی بر این نیست که ما سال آینده خشکسالی شدید نداشته باشیم. هیچ‌کس نمی‌تواند این را پیش‌بینی و تضمین کند.

رنجبر ادامه داد: با توجه به میزان آسیب‌پذیری ناشی از مخاطرات جوی و اقلیمی تحت شرایط تغییر اقلیم، ارتقا و توسعه سامانه‌های پایش، پیش‌بینی و هشدار سریع این مخاطرات، به عنوان امری بسیار ضروری و حیاتی است. در این ارتباط بر اساس تجارب و نظرات کارشناسی، پیشنهاد تعیین میزان تاب‌آوری استان خوزستان در مقابل مخاطرات جوی و اقلیمی (سیل شدید وطوفان) تحت شرایط تغییر اقلیم را، در تابستان سال گذشته برای انجام به مسئولین ذیربط ارائه دادیم که انتظار می‌رود با توجه به اهمیت موضوع، طراحی چنین سامانه‌هایی برای مناطق حساس بویژه کلانشهرها در دستور کار و اولویت مسئولان ذیربط قرار گیرد.

وی درباره برخی گفته‌ها در خصوص اینکه عامل بارش‌های اخیر در کشور بارورسازی ابرها بوده است، گفت: اصلاً امکان ندارد که بارش‌های اخیر به دلیل بارورسازی ابرها باشد. وسعت و شدت بارش‌هایی که رخ داده، بسیار گسترده بوده است. این بارش‌ها بخش‌های مختلفی از شرق دریای مدیترانه، سوریه، عراق، شرق ترکیه، ایران، افغانستان و ترکنمستان را در برگرفته و از چند روز قبل پیش‌بینی شده و سازمان هواشناسی کشور بر اساس همین پیش‌بینی‌ها، هشدارهای لازم را داده است. بارورسازی در محدوده کوچک مقیاس و موضعی است، ولی این بارش‌ها بسیار گسترده بوده است.

رئیس پژوهشکده هواشناسی خاطر نشان کرد: ما در بحث امکانسنجی پتانسیل بارورسازی ابرها، پژوهش‌هایی را با مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو انجام دادیم و در این پروژه در حوضه‌ها و مناطقی پتانسیل بارورسازی وجود دارد و همچنین ماه‌هایی که شرایط مناسب‌تری برای بارورسازی در آن‌ها می‌تواند وجود داشته باشد، تعیین شده است. بطور کلی بارورسازی ابرها یکی از مقوله‌های علم هواشناسی است که بعضی کشورها طی سال‌های گذشته، اقدامات و طرح‌هایی را انجام داده‌اند و بسیاری از آنها به این نتیجه رسیده‌اند که این شیوه نمی‌تواند پاسخگویی نیاز آبی و رفع مشکل خشکسالی باشد و چند سال است که آن را کنار گذاشته‌اند. بارورسازی ابرها، در صورت وجود ابرهای خاصی، می‌تواند حدود پنج تا ده درصد بارش‌های موضعی، منطقه‌ای که باروری در آن صورت می‌گیرد را افزایش دهد. البته این ۵ تا ۱۰ درصد فقط برای همان روز و حالتی که باروری انجام می‌شود، صادق است، نه اینکه میانگین بارش کل، ۵ تا ۱۰ درصد قابل افزایش باشد.

رنجبر یکی از حوزه‌های فعالیت پژوهشکده هواشناسی را پژوهش در زمینه رفتار جو و اقلیم، طراحی و توسعه سامانه هشدار سریع مخاطرات دانست و افزود: در این حوزه با کارفرماها و دستگاه‌های متولی امر راهکارهایی در قالب طرح‌های پژوهشی عملیاتی‌محور ارائه می‌دهیم که تعدادی از این طرح‌ها با همکاری و حمایت دستگاه‌های اجرایی مثل سازمان حفاظت از محیط‌زیست، سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، وزارت نیرو انجام شده و یا در حال انجام است.

وی در پایان درباره پیش‌بینی‌های این مرکز درخصوص میزان آب سدهای اصلی کشور گفت: برای پیش‌بینی سیل و میزان دبی ورودی به سدها علاوه بر پیش‌بینی‌های هواشناسی نیاز به اطلاعات جریان پایه آب رودخانه و اطلاعات ایستگاه‌های هیدرومتری نیز است و در صورت در اختیار داشتن این اطلاعات و حمایت دستگاه‌های بهره‌بردار، امکان طراحی سامانه پیش‌بینی و هشدار سیل برای تمام سدهای کشور در این مرکز وجود دارد. برای نمونه می‌توان به اولین سامانه عملیاتی موفق که بیش از یک دهه در حال بهره‌برداری است اشاره کرد که با حمایت شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران ایجاد شده است.

انتهای پیام