برنامه‌های آلومینیومی روی کاغذ ماند

حامد شایگان

ایران در زمینه تولید آلومینیوم نه تنها ذخایر نسبتا مناسبی از بوکسیت و آلومینا دارد، بلکه قراردادهای خارجی نیز برای بهره‌برداری از معادن گینه منعقد کرده است، اما نه تنها قرارداد این کشور آفریقایی ایران را متضرر کرد، بلکه مالکیت ایمیدرو و دیگر شرکت‌های دولتی بر معادن و کارخانه‌های آلومینیوم کشور دستاوردی جز انحصار بازار و عقب ماندن از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نداشته است؛ ازاین‌رو در یک جمله می‌توان گفت تاکنون برنامه‌های آلومینیومی مسئولان ایمیدرو روی کاغذ مانده است.
به گزارش «کسب‌وکار»، مهدی کرباسیان، رئیس هیات عامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران هفته گذشته در کنفرانس آلومینیوم «سی.آر.یو» در لندن رسیدن به تولید یک میلیون تن آلومینیوم را متکی بر راه‌اندازی واحدهای جدیدی مانند شرکت آلومینیوم جنوب (سالکو) می‌داند که قرار است در فاز نخست سالانه ۳۰۰ هزار تن تولید داشته باشد؛ ازاین‌رو او معتقد است وجود ذخایر گازی و تولید برق ارزان‌قیمت از نظر قیمتی نیز به مجتمع سالکو کمک می‌کند و انتظار می‌رود هزینه تولید مجتمع سالکو زیر ۱۲۰۰ دلار در هر تن باشد. شرط مسئولان ایمیدرو برای محقق کردن تولید یک میلیون تن آلومینیوم در حالی رخ می‌دهد که امروز ایران از همسایگان جنوبی خود که مزیت شاید کمتری در این بخش دارند، عقب است.
ذخایری در حد ده‌ها میلیارد تن از کانسارهای فلزی در مناطق طارم، قزوین، منجیل و اهر وجود دارد. درصورتى که تولید آلومینیوم از این ذخایر در ایران عملى شود، علاوه بر تامین نیاز داخلى کشور به آلومینیوم، مى‌توان وارد بازار صادرات این محصول شد، اما ضعف عملکرد متولیان بخش معدن نه تنها این هدف را محقق نکرده، بلکه بخشی از پودر آلومینای ایران به صورت خام از کشور خارج می‌شود. بهره‌برداری از معادن بوکسیت در ایران سابقه طولانی‌تر از کشورهای همسایه دارد و به سال ۱۴۵۸ بر می‌گردد که در ناحیه بلبلوئیه در استان کرمان، گزارش شده است. پس از آن، در ادامه مطالعات زمین‌شناسی و اکتشافات بنیادی افق‌ها، ذخایری از بوکسیت در ایران کشف شد، اما به نظر می‌رسد ضعف عملکردی در این بخش به قدری بوده که ایران از تمام همسایه‌های خود عقب مانده است، به گونه‌ای که امروز عربستان سعودی طرح توسعه ظرفیت خود تا ۱۱ میلیون تن در سال را در دست مطالعه و اجرا دارد. امارات متحده عربی با ۱٫۸ میلیون تن رتبه ششم جهانی را داشته و طرح توسعه جهت افزایش ظرفیت تولید به ۹ و سپس به ۱۱ میلیون تن را در دست اجرا دارد و حتی قطر، به سرعت ظرفیت تولید خود افزوده و هم‌اکنون بیش از ۸۰۰ هزار تن آلومینیوم تولید می‌کند. بحرین نیز که کشور کوچکی در جنوب غرب ایران است میزان تولید خود را به بیش از ۸۵۰ هزار تن رسانده است. این پیشرفت در تولید آلومینیوم خاورمیانه در حالی اتفاق می‌افتد که این کشورها هیچ‌گونه مزیتی بالاتر از ایران ندارند، اما با پیشبرد برنامه‌های خود توانسته‌اند مواد اولیه مورد نیاز صنایع روز دنیا را تامین کنند، چراکه امروز بیش از ۲۶ درصد مواد اولیه در صنایع حمل و نقلی وابسته به آلومینیوم است زیرا استفاده از آلومینیوم به کاهش ۱۱ درصدی وزن خودرو و بهبود ۷ درصدی کارایی سوخت منجر می‌شود.
مدیرکل نظارت امور معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت در گفتگو با «کسب‌وکار» با اشاره به اینکه وضعیت تولید آلومینا در ایرانی نه خوب است و نه بد، گفت: در حال حاضر عمده تولید پودر و شمش آلومینیوم در اختیار شرکت‌های دولتی است و چند معدن با عیار پایین یا ذخیره کم در اختیار بخش خصوصی است که تولیدات آن در اختیار شرکت‌های دولتی قرار می‌گیرد. عباسعلی ایروانی با بیان اینکه یکی از مواردی که در برنامه چشم‌انداز تاکید شده تکمیل زنجیره آلومینیوم است، گفت: امروز بیش از اینکه در زنجیره پایین‌دستی تولید آلومینیوم مشکل داشته باشیم در بخش اکتشاف و استخراج ضعیف عمل کرده‌ایم، به گونه‌ای که امروز به دلیل محدودیت ایجاد زنجیره فرآوری بخشی از تولیدات پودر آلومینا صادر می‌شود. بنابراین اگر اکتشاف و فرآوری در این بخش تقویت شود می‌توان چشم‌انداز تولید ۱٫۵میلیون تن تا سال ۱۴۰۴ را محقق کرد.
او با تاکید بر اینکه واحد فرآوری آلومینا در جاجرم امسال باید به بهره‌برداری برسد، افزود: در حال حاضر پودر آلومینا به شرکت المهدی برای فرآوری منتقل می‌شود و کارخانه احداث پودر آلومینا که قرار است به بهره‌برداری برسد نیز بعد‌ها از همین پودر آلومینا استفاده خواهد کرد.
مدیرکل نظارت امور معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت درباره دلایل ضعف ایران در تولید آلومینیوم گفت: از نظر تامین مواد اولیه آلومینیوم و بوکسیت عقب هستیم زیرا کارخانه جاجرم به سنگ آلومینیوم نیاز دارد و باید این سنگ ترکیب خاص داشته باشد و از آنجایی که برخی معادن با ترکیبات دیگر سنگ استخراج می‌کنند و نسبت سیلیس به آلومینیوم بالاست باید این سنگ‌ها در عملیاتی فرآوری و با سنگ‌های عیار پایین ترکیب شوند تا بتوان آنها را در مجتمع جاجرم استفاده کرد.
ایروانی درباره قرارداد ایران و گینه برای بهره‌برداری از معدن بوکسیت گفت: ایران زمانی قرار بود در معدن بوکسیت گینه استخراج کنند و به دلیل فاصله ۴۰۰ کیلومتری تا راه‌آهن باعث شد متوقف شود. هرچند بهره‌برداری از این معدن هنوز نیز مطرح است اما در ایران ظرفیت‌های بالایی در این بخش وجود دارد که اگر سازمان محیط‌زیست و… همکاری کنند می‌توان به تولید مناسبی در این بخش دست یافت. با این حال قرارداد ایران و گینه از سوی یکی از شرکت‌ها در حال پیگیری است و وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت اطلاعی ندارد.

عملکرد ایمیدرو در تحقق چشم‌انداز آلومینیوم
شرکت ایمیدرو به عنوان شرکت توسعه‌ای در بخش معدن با در اختیار گرفتن تمام معادن و شرکت‌های آلومینیوم‌سازی کشور وعده داده که چشم‌انداز ۱٫۵ میلیون تن آلومینیوم تا ۷ سال آینده را محقق خواهد کرد و بارها تاکید شده با اجرای طرح‌های آلومینیوم جنوب در لامرد، آلومینیوم جاجرم در خراسان شمالی، فاز سوم آلومینیوم المهدی در بندرعباس و… در سال‌های آینده ظرفیت تولید آلومینیوم کشور به یک میلیون تن خواهد رسید. همچنین با اجرای طرح‌های آلومینای خلیج‌فارس در عسلویه، بوکسیت گینه و تولید آلومینا از نفلین سینیت سراب در آذربایجان‌شرقی، ظرفیت تولید آلومینای کشور به ۲ میلیون تن می‌رسد، اما واقعیت‌ها حکایت از این دارد که برنامه‌ تولید آلومینیوم تنها روی کاغذ محقق شده‌ و در عمل ضعف این بخش مشهود است.
معاون اقتصادی شرکت توسعه معادن و فلزات در گفتگو با «کسب‌وکار» با اعلام اینکه وضعیت بازار آلومینیوم در ایران به دلیل انحصار خوب نیست، گفت: در حال حاضر چند شرکت آلومینیوم در ایران فعال هستند که مشکل اصلی آنها این است که به دلیل نیمه‌دولتی بودن عملکرد مناسبی ندارند. هرچند این فلز استراتژیک است و میزان استفاده از آن در صنایع مختلف در حال افزایش است. مرتضی علی‌اکبری با بیان اینکه در ایران معادن آلومینای زیادی نداریم، افزود: اگر در حال حاضر معادنی هم در حوزه آلومینیوم داشته‌ایم به دلیل اینکه اکتشافات مناسبی انجام نشده چندان نتوانسته است به این صنعت کمک کند و میزان تولید به صورت انحصاری در اختیار چند شرکت قرار گرفته و همین مساله باعث بروز مشکلاتی حتی در بازار آلومینیوم شده است.
او با تاکید بر اینکه تقاضای آلومینیوم در جهان و ایران بالاست، تصریح کرد: شرکت‌های دولتی تولیدکننده آلومینیوم در ایران به دلیل اینکه عملکرد ضعیف و قیمت تمام‌شده‌ بالایی دارند قدرت رقابت با تولیدکننده‌های جهانی را ندارند و این مساله حاکی از ضعف شرکت های دولتی در اجرای پروژه‌های بخش معدن است.
براساس گزارش سازمان زمین‌شناسی آمریکا (USGS)، پیش‌بینی می‌شود که ذخایر جهانی بوکسیت بالغ بر ۵۵تا ۷۵ میلیارد تن باشد و بیشترین ذخایر بوکسیت در کشورهای گینه، استرالیا، برزیل، ویتنام، جامائیکا و اندونزی قرار گرفته است. ماده اولیه و اصلی جهت تولید این فلز، اکسید آلومینیوم یا آلومینا (Al2O3) با درصد خلوص بالا بوده و در حدود۴۱ درصد آلومینا جهت تولید آلومینیوم استفاده می‌شود. تولید هر تن آلومینیوم در جهان نیازمند ۲ تن آلومیناست و تولید هر یک تن آلومینا با استفاده از ۲ تا ۳ تن بوکسیت مقدور است.