مقابله با دارایی‌های موهوم بانک‌ها

ثمانه نادری

به گزارش کسب و کار نیوز اولتیماتوم بانک مرکزی به بانک‌ها در حالی است که بسیاری از بانک‌ها برای جذب نقدینگی، مصوبه شورایعالی پول و اعتبار را دور می‌زنند و بحران منابع برخی از آنها نیز تا جایی است که راهی جز این امر برای آنها نیست. البته بانک‌ها به جز پرداخت سود برای کسب منابع بیشتر، شیوه‌های دیگری نیز برای جذب نقدینگی به کار می‌گیرند که نوع دیگری از تلاش‌های آنها برای ترمیم کسری‌هاست.
نمونه آن اتصال کارت سوخت به کارت‌های بانکی است که به موجب آن، بانک‌ها تلاش خود را برای جذب نقدینگی حاصل از خرید سوخت شروع کرده‌اند. این رفتار بانک‌ها در سال‌های گذشته و در زمان اجرای طرح‌های بزرگی چون توزیع سهام عدالت یا پرداخت یارانه‌ها نیز دیده شده است؛ برای نمونه سال گذشته که سازمان خصوصی‌سازی مشمولان سهام عدالت را ملزم به ارائه کد شبای شماره حساب بانکی آنها کرد، بسیاری از بانک‌ها دست به کار شدند و تلاش کردند تا مشتریان حسابی که نزد آن بانک دارند را برای دریافت سود اعلام کنند. همچنین سپرده‌گذاری با وعده پرداخت تسهیلات مدل دیگری از تلاش بانک‌ها برای جذب پول و نقدینگی است.
به گفته کارشناسان، بانک‌های کوچک و آنهایی که با کمبود منابع مواجه هستند، باید دیر یا زود در بانک‌های بزرگ ادغام شوند و از طرفی سیستم بانکی به حذف برخی از بانک‌ها که شاید در آینده تجربه بد موسسات اعتباری را رقم بزنند، تن بدهد وگرنه آسیب وعده‌های وسوسه‌برانگیز بانک‌ها برای جذب نقدینگی، دیر یا زود دامن آنها را خواهد گرفت.
در جلسه اخیر رئیس کل بانک مرکزی با مدیران عامل بانک‌ها موضوع نرخ سود بانکی مطرح شد که در اخبار رسمی به آن اشاره‌ای نشد. عبدالناصر همتی در این جلسه تاکید کرد: از امروز به بعد بانک مرکزی با بانک‌هایی که بالاتر از ۲۰ درصد سود سپرده پرداخت کنند، به‌شدت برخورد خواهد کرد.
وی تصریح کرده است: از نظر ما نرخ سود همانی است که شورای پول و اعتبار تصویب کرده است (۱۵ درصد نرخ سود سپرده یکساله)؛ اما چون تعداد تخلفات از این مصوبه زیاد است، به صورت گام به گام به سمت مصوبه شورا حرکت می‌کنیم. همان‌طور که برای کاهش نرخ ارز گام به گام حرکت کردیم، برای نرخ سود بانکی هم از این روش استفاده می‌کنیم. همتی بر التزام بانک مرکزی به نرخ سود سپرده مصوب شورای پول و اعتبار تاکید کرده و گفته است: در گام اول از امروز نرخ سود بالای ۲۰ درصد نباید داشته باشیم و اگر بانکی بالاتر از این نرخ سود سپرده تعیین کرد، به‌طور جدی و به سرعت با آن بانک برخورد می‌کنیم.
براساس پیگیری‌ها از وضعیت نرخ سود سپرده در شبکه بانکی، نرخ سود در چندین بانک خصوصی بالاتر از ۲۰ درصد بوده است. بانک‌های خصوصی به دلیل پرداخت نرخ سود بالا و سرمایه‌گذاری‌های پرریسک در ۵ سال اخیر بیش از ۷۶ هزار میلیارد تومان از بانک مرکزی اضافه‌برداشت داشته‌اند که این رقم به تنهایی حدود یک‌سوم پایه پولی کشور را تشکیل می‌دهد.
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ۸۵ درصد کل سپرده‌های سیستم بانکی متعلق به ۲٫۵ درصد افراد جامعه است. بنابراین بانک مرکزی بیش از ۶۰ هزار میلیارد تومان پایه پولی برای بازپرداخت سود سپرده به ۲٫۵ درصد از ثروتمندترین افراد جامعه خلق کرده است. دلیل اصلی اضافه‌برداشت بانک‌های خصوصی ناترازی منابع و مصارف این بانک‌ها در چند سال اخیر بوده است. صورت‌های مالی نشان می‌دهد نرخ بالای سود سپرده از دلایل اصلی شکل‌گیری این ناترازی است.

دو چالش اصلی حوزه بانکی
وحید شقاقی، کارشناس اقتصادی
سیاست‌های بانک مرکزی طی ماه‌های اخیر در جهت کاهش قیمت دلار و تداوم روند کاهنده آن بوده است. به عبارتی هدف بانک مرکزی کنترل و کاهش قیمت دلار است؛ اما اینکه در این سیاست چقدر موفق خواهد شد، بحث دیگری است؛ ولی هدف بانک مرکزی رساندن دلار به نرخ ۸ هزار تومان است. در حوزه بانکی دو چالش اساسی داریم؛ یکی اینکه رشد نقدینگی ما طی سال‌های گذشته به دلیل خلق نقدینگی از سوی بانک‌ها بوده و از طرف دیگر یک ناترازی بانکی وجود دارد و عملا دارایی بانک‌ها موهوم است. وقتی نرخ سود بالا باشد، بانک‌ها مجبورند سود سپرده پرداخت کنند. نرخ سود بالا یکی از موتورهای رشد نقدینگی از سوی بانک‌هاست. همان‌طور که آمارها هم می‌گویند، ۱۷۰۰ هزار میلیارد تومان حجم نقدینگی بوده که از این رقم ۷۸ درصد شبه‌پول است؛ یعنی چیزی بالای ۱۵۰۰ هزار میلیارد تومان. پس اگر نرخ سود بالا باشد، بانک‌ها مجبور می‌شوند در پایان سال با این فرض که نرخ سود ۲۰ درصد باشد، ۳۰۰ هزار میلیارد تومان سود سپرده پرداخت کنند و این رشد نقدینگی را تشدید می‌کند. اما اگر فشارهای بانک مرکزی موجب شود نرخ سود کاهش پیدا کند، در پی آن یکی از موتورهای رشد نقدینگی از کار می‌افتد. بعد از این کار، اقدام مهم بانک مرکزی اصلاح ترازنامه بانک‌ها و دارایی‌های موهوم خواهد بود که کاهش نرخ سود به آن کمک خواهد کرد. اگر دارایی‌های موهوم از بانک‌ها خارج و ترازنامه بانکی اصلاح شود، جلوی خلق نقدینگی از سوی بانک‌ها گرفته می‌شود. کاهش سود در این شرایط البته باعث خروج سپرده‌ها به سمت بازار ارز و سکه نمی‌شود، چراکه این سیاست بانک مرکزی توام با کاهش نرخ ارز است که عملا سوداگری و سفته‌بازی را تضعیف کرده است. از آنجایی که بانک مرکزی سعی دارد نرخ دلار را کاهش دهد، خرید دلار دیگر برای مردم صرفه نخواهد داشت. کاهش نرخ سود می‌تواند جلوی رشد نقدینگی را از سیستم بانکی بگیرد. طرف دارایی بانک‌ها درآمدهای موهوم و غیرواقعی است. کشور ما و منابع بانک‌های ما تحمل پرداخت نرخ سود بالا را ندارد. در صورتی که روند پرداخت سود بالای بانکی در نظام بانکی متوقف نشود، بانک‌ها ورشکسته می‌شوند و راه‌حل نجات از ورشکستگی، نه تلاش‌های بی‌نتیجه بانک‌ها برای جذب نقدینگی در شکل‌های مختلف، بلکه اصلاح ترازنامه بانک‌هاست.