جدال زمان با دست سازه های کهن

امروز تنها رگه‌هایی از چموش و چموش‌دوزی که تداعی‌گر پای‌افزار میرزا کوچک خان جنگلی نیز هست را می توان در ماسوله جست و قدک‌بافی که روزگاری در قامت نوعی از لباس محلی مردان این سرزمین، نمادی از سازش با طبیعت در زمستان بود امروز به کلی از بین رفته و رنگرزی طبیعی رنگ و رخ باخته است.
اگرچه پای‌افزار چموش که امروز به نشانی از شهرک تاریخی ماسوله بدل گشته و بوی قدمتش از فرسنگ ها به مشام می رسد، این روزها جای کفش را نمی گیرد اما به حرمت هزاره‌ها تلاش می شود تا این رشته از هنر صنایع دستی که نشان اصالت نیز دریافت کرده، به قوت آموزش ماندگار شود.
چموش پای افزاری بی پاشنه است که با چرم گاو دباغی شده، کاموا، پارچه، چسب و موم رنگین می شود و نوع متداول آن دارای بندها و تسمه‌های بلند است که به ساق پا پیچیده می شود و ناخودآگاه تداعی گر زمان میرزا کوچک خان جنگلی می شود.
نوع دیگر چموش بدون تسمه و بند است ولی مانند نوع بند دار، نوک عقابی و برگشته دارد و در گذشته روستاییان، دامداران و کشاورزان گیلانی از چموش استفاده می‌کردند.
قدک بافی و رنگرزی رشته های دیگری از صنایع دستی گیلان بوده که امروز در هجوم زمان رنگ باخته و شاید بسیار بسیار به ندرت بتوان کسی را در دل روستاهای گیلان یافت که این شاخه های کهن هنری را پی بگیرند.
زیبا خسروانی پیش تر مدرس زبان انگلیسی بوده و امروز بواسطه علاقه به رشته چادرشب بافی در روستای قاسم آباد سفلی از توابع شهرستان رودسر، قید تدریس را زده و رشته چادرشب بافی را پر قدرت پی گرفته و بسیار راضی است اما تنها مشکلش را بیمه عنوان می کند .
وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می گوید : قدک بافی چون چادرشب بافی یکی از رشته های صنایع دستی شرق گیلان و قاسم آباد بوده که امروزه، هیچکس را نمی توان یافت که در این زمینه فعالیت کند.
وی ادامه می دهد: قدک نوعی پارچه تک رنگ پشمین بوده که برای شلوار آقایان در زمستان مورد استفاده قرار می گرفته و قابلیت تغییر کاربری نداشته و از طرفی مردان امروز با توجه به تغییرات اقلیمی و گرم شدن هوا نسبت به گذشته، حاضر به استفاده از آن نیستند.
خسروانی می گوید: پیشتر پشم گوسفندان را تبدیل به نخ و سپس آنها را به شیوه سنتی و با گل های وحشی رنگ می کردند که امروز بدلیل فراوانی کامواهای رنگین رنگرزی نیز برچیده شده است.
وی تصریح می کند : امروز اگر چادر شب بافی های ثمره دست مادربزرگان را ببینید و با چادرشب های امروزی مقایسه کنید اگرچه ذوق دلچسب تری در آنها نهفته، اما هنگام شست و شو رنگ پس می دهند و از همین رو ، گرایش رنگرزی به شیوه سنتی از بین رفته و نخ ها و کامواهای رنگین جای آنها را گرفته اند.
سمیه پورآقا هنرمند دیگری است که قدک را در کاربرد امروز بیهوده می داند و می گوید : با این همه تنوع در لباس دیگر جوانان به قدک دل نمی بندند و آن را قدیمی توصیف می کنند و البته تهیه قدک نسبت به پارچه های صنعتی امروز بسیار دشوارتر است و کسی حاضر نیست آن زحمت را متقبل شود .
وی وضعیت توجه به صنایع دستی امروز را قابل مقایسه با دوره های قبل نمی داند و می گوید : اگرچه امروز حرمت بیشتری برای تولیدات هنری هنرمندان قائل هستند اما هنوز گره های مشکلات بسیاری پیش روست که می باید به دست مسئولان باز شود که یکی از مشکلات بیمه و دیگر تسهیل کردن روند ارائه تسهیلات به هنرمندان است.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان نیز در گفت وگو با ایرنا بیان کرد: تلاش بسیاری در راستای ماندگاری از طریق آموزش انجام داده ایم که متاسفانه بخشی از آن بی ثمر مانده و رشته قدک بافی به کلی منسوخ شده است.
سلمان شاه محمدی افزود: چموش دوزی، یکی از هفت رشته گیلان است که نشان اصالت دریافت کرده اما متاسفانه استقبال برای آموزش کم است بطوریکه از ۲۰ نفر بانوی آموزش دیده در این حوزه، ثمری حاصل نشد و در دور جدید آموزش ها ، بناست گروه شش نفره ای از آقایان این هنر را فراگرفته و در این زمینه فعالیت کنند.
وی ادامه داد: همچنین در شاخه رنگرزی طبیعی به سبب وجود رشته ابریشم کشی طبیعی می بایست همه فرایند بصورت طبیعی انجام شود که در این حوزه، ۲۰ نفر زیر نظر استادان دانشگاه رشته رنگرزی طبیعی را آموزش می بینند.
شاه محمدی با تاکید بر اشتغالزایی رشته های صنایع دستی اظهار داشت: میراث تاریخی ما، هویت ماست و به همین سبب دوره های آموزشی برای حفظ و ماندگاری رشته های در معرض خطر منسوخ شدن برگزار می شود.
وی فروش محصولات صنایع دستی را یکی از دغدغه‌های هنرمندان دانست و خاطرنشان کرد: بازارهای صنایع دستی و نمایشگاه ها فرصتی مناسب برای عرضه محصولات تولیدی در حوزه صنایع دستی بوده که طی سال های اخیر در نقطه توجه اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان قرار گرفته است.
از ۹۰ رشته صنایع دستی گیلان، ۷۱ رشته فعال است و تاکنون شش هزار و ۲۹۸ هنرمند هنرهای سنتی و صنایع دستی استان بیمه شده اند.
تاکنون ۶۴ محصول از اقلام صنایع دستی گیلان نشان مرغوبیت و همچنین هفت کالا نشان یونسکو دریافت کرده‌اند که این خود، افتخاری در حوزه فرهنگ و هنر استان است.
همچنین چادرشب و گلیم گیلان نشان جغرافیایی کسب کرده و تاکنون هشت استاندارد ملی نیز در چهار رشته در حوزه تولید رشتی دوزی، مرواربافی، چادرشب بافی و سفال سنتی گیلان دریافت شده است.
رشتی دوزی ، لباس محلی ، چادرشب بافی ، خراطی ، چوب تراشی ، گره چینی ، نازک کاری ، منبت و معرق چوب ، حصیربافی ، بامبوبافی ، مرواربافی ، سفالگری ، کاشی معرق ، مینای خانه بندی ، چلنگری ، قلمزنی ، گلیم بافی ، جاجیم بافی ، شال بافی ، نمد مالی ، جوراب بافی ، عروسک بافی و قلاب بافی برخی از هنرهای سنتی و صنایع دستی گیلان است.
بالغ بر ۲۱ هزار هنرمند صنایع دستی گیلان در بیش از ۸۰ رشته فعالیت می‌کنند.
۱۸۸۱/۲۰۰۷/۱۰۴۲