انتقاد از بی‌توجهی به‌ معرفی «دانشمندان نجوم ایران» در مطالب درسی

منوچهر آرین در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: این مسئله که همه دانشمندان در دوره اسلامی و پیش از انقلاب علمی اروپا در ایران بودند، اما هیچ نامی از آن‌ها برده نمی‌شود و خیلی کم گفته می‌شود، یک ضعف است.

وی ادامه داد: برای مثال روشی که خوارزمی برای جبر و حل معادلات دو مجهولی به وسیله‌ی هندسه مطرح کرده یک روش بسیار ساده و خوب است که مسائل جبری را حل کرده است، خیام نیز در این زمینه کار کرده، روش‌های جمشید کاشانی، حسابی، روش اعشاری که گذاشته است از موضوعاتی است که می‌توان در مطالب درسی مطرح کرد اما هیچ سخنی در خصوص بانیان این موضوعات بیان نمی‌شود ولی همیشه از دکارت، نیوتون، اقلیدوس بیشترین صحبت می‌شود.

این پژوهشگر نجوم باستان تاکید کرد: مسلما زمانی که دانشمندان ایرانی ضعیف مطرح می‌شوند و اروپاییان قوی، غربی‌ها بیشتر مقابل دانشجویان مطرح می‌شوند و اگر از یک دانشجوی ایرانی بپرسید که جمشید کاشانی را می‌شناسد؟ بیرونی چه گفته؟ اسطرلاب چیست؟ اولین کسی که جبر را درست کرده چه کسی بوده است؟ روش علمی‌اش چه بوده؟ می‌گوید نمی‌دانم. این مسائل در درس‎ها نیست و دانشجوها نیز نمی‌پرسند. یک ایراد مطرح نشدن، مسئله مدیریتی است و یک اشکال بزرگ نیز از سمت خود دانشجوها است که دنبال این موارد نمی‌روند. این ضعف دانشجویان ماست که دانشمندان خودمان را نمی‌شناسند.

این پژوهشگر نجوم باستان بیان کرد: علم نجوم علم شیرینی است که همیشه در دسترس است.  وقتی که انسان وارد علوم نجوم می‌شود و کهکشان‌ها و مسائل زمان را می‌بیند، متوجه می‌شود که خودش چه موجود کوچکی است. زمین و خورشید چقدر در برابر این عظمت خدا کوچک و حقیر است و سپس پی به عظمت و بزرگی آن می‌برد.

آرین در خصوص منافع علم نجوم، عنوان کرد: روس‌ها می‌گفتند نجوم ثروت است. اکنون آمریکایی‌ها نیز این سخن را می‌گویند. موشک‌هایی که روس‌ها و آمریکایی‌ها به فضا، ماه و مریخ می‌فرستند، سبب می‌شود که با هزینه‌ای که در این زمینه می‌کنند، به آخرین و پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌ها نسبت به ماه‌ها و سال‌های قبل دست پیدا کنند که این تکنولوژی‌ها در تمام زمینه‌های بشری ازجمله طب، عمل‌ها، ساخت لوازم میکرو، اینترنت  و ساختن سفینه‌های فضایی به کاررفته و در دیگر زمینه‌ها نیز استفاده می‌شود و برایشان بسیار درآمدزا است.

وی اضافه کرد: در دوره اسلامی و پیش از اسلام ما موارد بسیاری را در رابطه با علم نجوم داشتیم. در دوره پیش از اسلام زیج شهریار را داریم که در نوشته‌ها است ولی به دلیل تاراج کردن و سوزاندن کتاب‌ها مخصوصاً در دوره عرب‌ها و مغول‌ها تنها اشاراتی از آن باقی مانده است. اشاراتی نیز در مآخذ است که مغ‌ها و موبدان نیز در نوشته‌های اوستایی و پهلوی به ستاره شناسی می‌پرداختند.

این پژوهشگر نجوم باستان تصریح کرد: در دوره اسلامی از دانشمندان زیادی نام برده می‌شود و اکثر بانیان علم نجوم در دوره اسلامی، دانشمندان اسلامی به ویژه ایرانیان هستند که تعدادشان بسیار زیاد است. دانشمندانی از جمله خوارزمی، بیرونی، خواجه‌نصیر طوسی، کاشانی و خجندی در ری که اولین رصد را بنیان گذاشته و اولین ثلث فخری را ساخته است که پس از آن خواجه نصیرالدین طوسی در مراغه و کاشانی در سمرقند آن را می‌سازند. هم‌چنین در دوره مامون رصدی است که به وسیله آن کمانه یک درجه زمین را محاسبه می‌کردند.

آرین بیان کرد: در منحنی دانشمندان، تا دوره صفویه دانشمندان این مناطق حرف اول را در زمینه‌های علمی به ویژه نجوم و ریاضیات می‌زدند و بسیاری از فرمول‌ها را آن‌ها کشف کردند، مثلاً فرمول سینوسی آلفا را کاشانی به‌دست آورد، عدد پی را کاشانی تا ۱۷ رقم محاسبه کرد که تا حدود دویست سال هیچ کس نتوانست اعشار عدد پی را بیشتر از آن حساب کند، خوارزمی بانی جبر است و به‌وسیله‌ی هندسه مسایل جبری را مطرح کرده یا خیام. این افراد دانشمندان بسیار بزرگی هستند و دانشمندانی از این دست در این دوره بسیار زیاد است.

این پژوهشگر نجوم باستان گفت: اما در دوره صفویه زمینه‌های علمی بسیار کمتر شده و بیشتر به زمینه‌های عرفانی و مذهبی پرداخته می‌شود ولی برعکس اروپا از مسائل خرافی بیرون آمده و انقلاب رنسانس شروع می‌شود و مسائل علمی برایشان از مسائل بازدارنده علم بیشتر می‌شود و ناگهان رشد بسیار چشمگیری می‌کنند. در این دوره در اروپا دانشمندان بسیاری مانند نیوتون، دکارت و گالیله حضور دارند که بسیار به علم خدمت کرده و باعث پیشرفت آن شدند. ما پس از دوره صفویه در این زمینه‌ها دانشمندان کمی داریم.

آرین با اشاره به نجوم در ادبیات تصریح کرد: شاعران افرادی نبودند که صرفاً مانند دانشمندان نجوم به جنبه‌های علمی آن اشاره کنند؛ برخی از این شاعران این گونه از نجوم در اشعارشان استفاده می‌کردند که برخی از حوادث آن را به عشق یا موضوعات دیگر ربط می‌دهند. برخی شاعران نیز از همان روابطی که دانشمندان نجوم نوشته‌اند مانند مقابله و قران استفاده کرده‌اند. برخی از شاعران نیز از بعضی نکات آگاهی داشتند، مانند این که برج اسد کجاست و تغییراتشان چگونه است.

وی افزود: برخی مواقع شاعران یا نویسندگان نکاتی را بیان کرده‌اند که می‌تواند خیلی علمی باشد، برای مثال در نوشته خواجه نصیر الدین طوسی به این نکته اشاره شده که ابن‌سینا گذر زهره را به روی خورشید در بغداد دیده است، درصورتی که گذر زهره از روی خورشید هر ۷۶ سال انجام می‌شود، بنابراین ما می‌توانیم براساس نوشته زمان و روز این پدیده را محاسبه کنیم. برخی نکات نیز اینگونه از مطالب خارج می‌شود که بسیاری از افراد روی این مسائل کار می‌کنند، مقاله می‌دهند و از آن دفاع می‌کنند که بسیار علمی است.

این پژوهشگر نجوم باستان درخصوص مسائل خرافی نجوم، بیان کرد: حرکات ستارگان، سیارات، محاسبات درجات، حتی محاسبه تقویم‌ها در زیج‌ها مسائل علمی است ولی بخش‌هایی مانند اینکه چه روزی ازدواج کنند، به حمام بروند یا به مسافرت بروند خرافی است.

آرین افزود: به نظر من دانشمندان علم نجوم در آن روزگار به غیر از اینکه پادشاهان یا سیاست‌مدران حمایتشان کنند اگر می‌خواستند که با روشی کسب درآمد کنند، یکی از روش‌هایش این بوده که به کسانی که برای گرفتن مشورت درباره زمان سفر و پرسیدن آینده می‌آمدند، مشورت می‌دادند. این دسترنجی بوده که داشتند تا بتوانند به وسیله آن آینده را پیش‌بینی کرده و از طریق آن کسب درآمد کنند. شاید یک دلیلش  این بوده که مجبور می‌شدند این احکام را هم برای خودشان بیاورند.

وی یادآور شد: انجمن نجومی فعال در دبیرستان فاتح مشهد پنجشنبه هر هفته ساعت چهار دوره‌های نجومی برگزار می‌کنند که ورودی آن برای دانش آموزان و دانشجویان آزاد است، در این دوره‌ها در خصوص علم نجوم، رصد آسمان و مسائل علمی و حتی احکامی گاهی آن بیان می‌شود.

انتهای پیام