سایت خبری تحلیلی کسب و کار استارت آپ | کارآفرینی | دانش بنیان | اقتصاد
شایلی قرائی
به گزارش کسب و کار نیوز , اشتغال غیررسمی یکی از چالش‌های عمده اقتصادی و اجتماعی در بسیاری از کشورهای جهان، از جمله ایران، به‌شمار می‌رود. اشتغال غیررسمی به کارهایی اطلاق می‌شود که خارج از چارچوب‌های قانونی، نظارتی، و حمایتی دولت‌ها انجام می‌شود و افرادی که در این بخش فعالیت می‌کنند از حقوق و مزایای شغلی قانونی برخوردار نیستند، این نوع اشتغال می‌تواند در بخش‌های مختلفی همچون کشاورزی، صنایع دستی، خدمات، و فروشندگی باشد.
حجم بالای اشتغال غیررسمی در کشور زیاد است. طبق آمارهای مختلف، درصد بالایی از نیروی کار در ایران در بخش غیررسمی اشتغال دارند. برخی منابع رسمی نشان می‌دهند که این سهم در برخی سال‌ها به حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از کل اشتغال کشور می‌رسد، این آمار نشان‌دهنده گستردگی این نوع اشتغال و نیاز به اصلاحات جدی در بازار کار است.
از ویژگی‌های اشتغال غیررسمی می‌توان به این امر اشاره کرد که افراد شاغل در این بخش معمولاً از بیمه‌های اجتماعی، بازنشستگی، و سایر حقوق قانونی مانند مرخصی استعلاجی، حقوق پایه، و تعطیلات رسمی برخوردار نیستند. این افراد اغلب دستمزدهایی پایین‌تر از میانگین حقوق رسمی کشور دریافت می‌کنند و در شرایط کاری نامناسب و پرخطر فعالیت می‌کنند.
نقش اشتغال غیررسمی در اقتصاد کشور به‌عنوان یک عامل بازدارنده در برابر بیکاری محسوب می‌شود. این نوع اشتغال به افراد کمک می‌کند تا در شرایط اقتصادی دشوار به درآمدی دست یابند، هرچند که این درآمد به‌طور عمده غیرقانونی و بدون هیچ‌گونه حمایت اجتماعی است.
از جمله دلایل گسترش اشتغال غیررسمی در ایران، بحران‌های اقتصادی و بیکاری و سختی‌های شرایط شغلی رسمی و عدم شفافیت در بازار کار است. یکی از دلایل اصلی رشد اشتغال غیررسمی در کشور، بحران‌های اقتصادی، نرخ بالای بیکاری و مشکلات بازار کار است. بسیاری از افراد به‌دلیل نبود فرصت‌های شغلی رسمی و مناسب، به کار در بخش‌های غیررسمی روی می‌آورند.
شرایط دشوار در بخش‌های رسمی، شامل کارهای با دستمزدهای پایین، مشکلات دسترسی به مزایای قانونی، و رقابت شدید برای شغل‌های رسمی باعث می‌شود افراد به‌سمت بازار غیررسمی کشیده شوند. در بسیاری از موارد، بازار کار به‌دلیل نبود شفافیت و نظارت مناسب، زمینه را برای رشد فعالیت‌های غیررسمی فراهم می‌آورد. کسب‌وکارهای کوچک و متوسط که به‌دنبال کاهش هزینه‌های نیروی کار هستند، ترجیح می‌دهند که از نیروی کار غیررسمی استفاده کنند.
عدم امنیت شغلی, کاهش کیفیت زندگی و از بین رفتن حقوق و مزایای قانونی از جمله نتایج منفی اشتغال غیررسمی است. افراد شاغل در بخش غیررسمی با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند و از امنیت شغلی برخوردار نیستند، این امر می‌تواند به مشکلات اجتماعی و روانی برای این افراد منجر شود.
به‌دلیل عدم دسترسی به بیمه‌های درمانی و اجتماعی، بسیاری از افراد شاغل در این بخش‌ها از خدمات بهداشتی و درمانی مناسب محروم هستند که این خود باعث کاهش کیفیت زندگی آن‌ها می‌شود. افراد در اشتغال غیررسمی نمی‌توانند از مزایای قانونی مثل حقوق بازنشستگی، بیمه بیکاری و حقوق پایه استفاده کنند که این موضوع می‌تواند بر رفاه اجتماعی و اقتصادی آن‌ها تأثیر منفی بگذارد.
سید مالک حسینی, معاون توسعه و کارآفرینی اشتغال وزارت کار در آخرین اظهارات خود با اشاره به اینکه سهم اشتغال غیررسمی در کشور بالاست بیان کرده است: براساس طرح نیروی کار مرکز آمار در سال ۱۴۰۲ برابر با ۵۵.۶ درصد از شاغلین است.
وی با ابراز اینکه این نوع اشتغال یک نکته ظریف دارد و آن اینکه برای تأمین معاش خیلی مؤثر است، در هر صورت یک شغل است، اما اغلب شاغلان بخش غیررسمی چندان احساس تعلقی به آن شغل ندارند، گفته است: به‌طور مثال شاید فردی برای ۶ یا ۷سال با استفاده از بستر فضای مجازی در سکوهای حمل‌ونقل کار کند یا فریلنسر (آزادکار) باشد، اما احساس داشتن یک شغل را ندارد.
معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی یکی از سیاست‌های وزارت کار در دولت چهاردهم را کم کردن سهم اشتغال غیررسمی خواند و گفت: کم کردن سهم اشتغال غیررسمی در دستور کار است که بخش عمده‌ای از آن به بحث بیمه تأمین اجتماعی بازمی‌گردد تا این افراد هم بتوانند مانند سایر شاغلان از مزایای بازنشستگی و حمایت‌های قانونی برخوردار باشند.
حسینی افزود: یکی از دلایلی که کاهش نرخ بیکاری را احساس نمی‌کنیم، این است که اصولاً مشاغل غیررسمی را یک شغل پایدار حساب نمی‌کنیم و نمی‌توانیم با آن ارتباط برقرار کنیم. معاون وزیر تعاون ادامه داد: بر اساس آنچه در مدل نمونه‌گیری مرکز آمار برای شغل وجود دارد، محاسبه ساعت مشخصی در طول هفته است، بر اساس آن یک جامعه آماری دارند که به‌صورت تصادفی این نمونه‌گیری انجام می‌شود؛ این شکل محاسبه شاید برای من و شما احساس اشتغال نداشته باشد، اما در استانداردها این شغل محسوب می‌شود. همان‌طور که در برخی از جوامع شاید انجام فعالیتی با ساعت‌های کمتر از این هم یک شغل محسوب شود اما در دسته‌بندی شغل ناقص یا پاره‌وقت قرار می‌گیرد.
حسینی گفت: بر این اساس یکی از دلایل مهمی که از نظر ظاهری میزان نرخ بیکاری با آمارها احساس متفاوتی را شکل می‌دهد و به آمارها تشکیک داریم، به این برمی‌گردد که ذهنیتی که از اشتغال داریم با چیزی که در شاخص‌ها می‌آید فرق دارد.
از جمله راهکارها برای کاهش اشتغال غیررسمی اطلاحات در بازار کار, افزایش نظارت و شفافیت, تقویت آموزش و مهارت‌آموزی است. دولت باید اقداماتی را در جهت ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب و باکیفیت در بخش‌های رسمی انجام دهد. ایجاد مشوق‌ها برای اشتغال در بخش‌های رسمی و بهبود شرایط کار می‌تواند افراد را از بازار غیررسمی به‌سمت بازار رسمی جذب کند. برای کاهش اشتغال غیررسمی، نظارت‌های دولتی بر بازار کار و افزایش شفافیت در استخدام‌ها ضروری است.
همچنین، باید به مشاغل کوچک و متوسط کمک شود تا از مزایای قانونی برخوردار شوند. برای کاهش نرخ بیکاری و اشتغال غیررسمی، باید برنامه‌های آموزشی و مهارت‌آموزی برای جوانان و افراد جویای کار تقویت شود، این اقدام می‌تواند موجب افزایش توانمندی نیروی کار و بهبود دسترسی به شغل‌های رسمی و با شرایط بهتر گردد.
اشتغال غیررسمی پدیده‌ای است که نه‌تنها باعث کاهش بهره‌وری و کیفیت زندگی نیروی کار می‌شود، بلکه به اقتصاد کل کشور آسیب می‌زند. برای مقابله با این پدیده، نیاز به سیاست‌های کارآمد، اصلاحات در بازار کار و حمایت از مشاغل رسمی وجود دارد. تنها با ایجاد شرایط شغلی بهتر و اعمال سیاست‌های حمایتی می‌توان سهم اشتغال غیررسمی را کاهش داد و بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی را در کشور رقم زد.
بازار کار رسمی کوچک‌تر شد
حمید حاج اسماعیلی، کارشناس بازار کار
شغلی غیر رسمی شغلی است که شناسنامه آن به درستی مشخص نیست؛ ضمن اینکه کارفرمای مشخصی ندارد و یک ارتباط سازمانی دقیقی با سازمان‌های مربوطه مانند بیمه، مالیات و سازمان های صنفی ندارد، در عین حال از نظارت کافی در بازار کار برخوردار نیست.
زمانی مشاغل غیر رسمی در بازار کار رشد می کنند که بازار کار دچار رکود می شود. یعنی رکود در بازار کار مستعد کننده بازار غیر رسمی است و به صورت طبیعی وقتی بازار ما از رونق می افتد و دچار مشکلات رسمی و قانونی می شود مشاغل غیر رسمی در بازار کار رونق می یابد.
یکی از علل آن ناشی از شرایط سختی است که در بازار کار ایجاد شده به طوری که چندسالی است که دچار رکود در بازار کار شدیم و بازار کار رسمی ما هر روز کوچک‌تر شده است. یکی دیگر از دلایلی که بازار رسمی در چنین شرایطی کوچک می شود و در مقابل بازار غیر رسمی شکل می گیرد این است که درآمد و سودآوری در بازار غیر رسمی به دلیل نداشتن هزینه های بیمه، مالیات، عوارض، اجاره و غیره بالاتر از درآمد در بازار رسمی است.
زمانی که شرایط اقتصادی و اجتماعی دستخوش مشکلاتی می‌شود فضا برای فعالیت‌های غیررسمی بخصوص در حوزه اشتغال مساعدتر می‌شود. زیرا امکان فعالیت‌های رسمی به علت موانع و هزینه‌های بالا دچار محدودیت می‌شود بنابراین راه برای انجام کارهای غیررسمی و اشتغال‌هایی که نیازمند شرایط قانونی و رسمی نیست فراهم می‌شود.
در واقع این امر کاملاً همسو با فلسفه شرایط کار غیررسمی و مشاغلی که نیازمند پاسخگویی رسمی نیست فراهم می‌شود. معمولاً زمانی که نظارت‌ها ضعیف می‌شود، شفافیت وجود ندارد و در عین حال امکان خرید کالا یا خدمات از مجاری رسمی با محدودیت مواجه است، یک فضای مساعد برای فعالیت‌های غیررسمی شکل می‌گیرد که منجر به ایجاد اقتصاد سیاه که برآمده از مشاغل غیررسمی است، می‌شود.
