نگرانی فعالان اقتصادی از تبعات قطع اینترنت

مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، گزارش دوره سی‌وششم طرح شاخص مدیران خرید (PMI) کل اقتصاد (شامخ اقتصاد) و گزارش چهل و هشتم دوره طرح شاخص مدیران خرید (PMI) بخش صنعت (شامخ صنعت) را منتشر کرد. این دو گزارش که بر اساس اطلاعات بنگاه‌های اقتصادی در شهریورماه تهیه شده، از توقف روند نزولی سه‌ماهه شامخ و افزایش میزان فعالیت‌های اقتصادی و صنعتی نسبت به مردادماه حکایت دارند.

طبق گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، در شهریورماه ۱۴۰۱ شامخ اقتصاد به ۵۲.۰۸ واحد و شامخ صنعت به ۵۳.۲۵ واحد رسیده است که به ترتیب نسبت به مردادماه، ۴.۰۲ و ۴.۸ واحد افزایش نشان می‌دهد. البته همچنان بنگاه‌های اقتصادی ازنظر موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده برای تولید در شرایط مساعدی قرار ندارند و ازنظر فروش محصولات نیز به‌واسطه پایین بودن سطح تقاضا با مشکلاتی روبرو هستند.

شاخص مدیران خرید کل اقتصاد

طبق نظرسنجی انجام شده از بنگاه‌های اقتصادی کشور، شاخص مدیران خرید (تعدیل فصلی نشده) برای کل اقتصاد ایران در شهریورماه ۵۲.۰۸ بوده است که همانند شهریور سال قبل افزایش میزان فعالیت‌ها را نشان می‌دهد و به بالاترین میزان ۳ ماهه اخیر رسیده است. در این ماه به‌جز مؤلفه موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده سایر مؤلفه‌های اصلی بیشتر از ۵۰ بوده‌اند.

بررسی شامخ اقتصاد در شهریورماه نشان می‌دهد: در این ماه، شاخص میزان فعالیت‌های کسب‌وکار (۵۲.۳۴) افزایش داشته است. این افزایش به دلیل تولید بخش صنعت است که بیشترین افزایش را در میان سه بخش داشته درحالی‌که بخش ساختمان با رکود شدید روبرو است.

همچنین شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان در شهریورماه (۵۲.۸۷) پس از دو ماه پیاپی رکود، افزایش داشته و به بالاترین میزان ۴ ماهه اخیر رسیده است. این شاخص در بخش خدمات و کشاورزی با افزایش و در بخش ساختمان با کاهش سفارشات همراه بوده است.

در این میان، شاخص موجودی مواد اولیه و لوازم خریداری‌شده در شهریورماه (۴۵.۲۲) همچنان با کاهش روبرو است. این شاخص علی‌رغم افزایش در بخش ساختمان، در بخش صنعت و خدمات و کشاورزی با کاهش شدید روبرو بوده است. بنا به گفته فعالان اقتصادی کمبود شدید نقدینگی و سرمایه در گردش دلیل عمده کاهش موجودی مواد اولیه است.

از سوی دیگر شاخص میزان صادرات کالا یا خدمات در شهریورماه (۴۵.۲۴) کاهش داشته و به کمترین مقدار ۳ ماهه اخیر رسیده است. بخشی از این کاهش صادرات به دلیل کاهش صادرات به عراق به دلیل تعطیلات اربعین است. از سوی دیگر ازآنجایی‌که صادرات عمدتاً به کشورهای همسایه انجام می‌شود، به گفته فعالان اقتصادی در برخی فعالیت‌ها ترکیه جانشین صادراتی ایران شده است.

اطلاعات جمع‌آوری شده از بنگاه‌های اقتصادی حاکی از این است که در شهریورماه شاخص قیمت محصولات تولید شده و خدمات ارائه شده (۵۴.۵۷) افزایش داشته است این در حالی است که در مردادماه به یکی از کمترین مقادیر ۲۸ ماهه خود رسیده بود. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران نرخ تورم ماهانه شهریور ۱۴۰۱ به ۲.۲ درصد رسیده که در مقایسه با همین اطلاع در ماه قبل، ۰.۲ واحد درصد افزایش داشته است. تورم ماهانه برای گروه‌های عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» و «کالاهای غیرخوراکی و خدمات» به ترتیب ۲.۱ درصد و ۲.۲ درصد بوده است.

همچنین شاخص میزان فروش کالاها یا خدمات (۵۲.۸۳) اندکی در مقایسه با ماه قبل بهتر شده است. این شاخص علی‌رغم رکود در بخش ساختمان و صنعت، شاهد رونق در بخش خدمات و کشاورزی بوده است.

از سوری دیگر، شاخص انتظارات در ارتباط با میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده (۵۲.۴۷) در مقایسه با مردادماه کاهش قابل‌توجهی داشته است. علی‌رغم انتظارات خوش‌بینانه به بهبود فعالیت‌ها در بخش صنعت، فعالان اقتصادی در بخش خدمات و کشاورزی و ساختمان انتظار کاهش فعالیت‌ها را در مهرماه دارند. به‌خصوص با اختلال در اینترنت کاهش فعالیت‌ها در بخش خدمات در مهرماه پیش‌بینی می‌شود.

به‌طورکلی شرکت‌ها به دلیل کمبود شدید نقدینگی و عدم همکاری بانک‌ها در تأمین سرمایه در گردش، برای تأمین مواد اولیه یا لوازم موردنیاز خود با کمبود منابع مالی روبرو هستند. همچنین حذف ارز ترجیحی و به‌تبع آن بالا رفتن قیمت مواد اولیه موردنیاز باعث شده تا در صنایعی مانند دام و طیور فعالیت خود را کاهش دهند و مرغداری‌ها اقدام به جوجه ریزی نکنند و پیش‌بینی کمبود در ماه‌های آینده وجود دارد.

 شاخص مدیران خرید در بخش صنعت

بر اساس داده‌های به دست آمده از بنگاه‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید صنعت (تعدیل فصلی نشده) در شهریورماه عدد ۵۳.۲۵ به دست آمده است، همانند سال‌های قبل در شهریورماه میزان فعالیت‌های بخش صنعت نسبت به مردادماه افزایش داشته است. در شهریورماه همه مؤلفه‌های اصلی شامخ بخش صنعت به‌غیراز موجودی مواد اولیه افزایش داشتند. در میان رشته فعالیت‌های صنعتی، به ترتیب صنایع پوشاک و چرم، چوب کاغذ و مبلمان و فرآورده‌های نفت و گاز با بیشترین کاهش شاخص کل روبرو بوده‌اند.

شاخص مقدار تولید محصولات بخش صنعت در شهریورماه (۵۵.۷۴) نسبت به مردادماه افزایش داشته و طبق انتظار مانند شهریور سال‌های قبل این شاخص با رشد همراه بوده است. هرچند در صنایعی که شاخص کل کاهشی بوده شاخص تولید هم به‌شدت کاهش یافته است.

شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان در شهریورماه (۵۰.۷۶) نسبت به مرداد افزایش داشته ولی همچنان نشان‌دهنده میزان پایین سطح تقاضاست به‌خصوص در مقایسه با شهریور سال‌های قبل بسیار کمتر است. در بخش صنعت، صنایع چوب، کاغذ، مبلمان و پوشاک و چرم با بیشترین کاهش در میزان سفارشات روبرو بوده‌اند. به عقیده فعالان اقتصادی کمبود شدید نقدینگی دلیل اصلی سطح پایین تقاضاست.

شاخص موجودی مواد اولیه خریداری‌شده در شهریورماه (۴۵.۰۵) اگرچه نسبت به مرداد کمی افزایش داشته اما نشان‌دهنده کمبود مواد اولیه است که به عقیده فعالان اقتصادی کمبود نقدینگی و عدم ارائه تسهیلات بانکی برای تأمین سرمایه در گردش، بنگاه‌ها در تأمین مواد اولیه با مشکل روبرو هستند.

شاخص قیمت خرید مواد اولیه در شهریورماه (۶۲.۸۰) با شیب بیشتری نسبت به مرداد افزایش یافته است. افزایش قیمت‌ها به همراه کمبود منابع مالی شرکت‌ها باعث شده تا با کاهش موجود مواد اولیه روبرو باشند.

شاخص میزان صادرات کالا در شهریورماه (۴۸.۴۸) نسبت به مرداد با شیب کمتری کاهش یافته است. بخشی از این کاهش ناشی از تعطیلات اربعین بوده است.

شاخص قیمت محصولات تولیدشده در شهریورماه (۴۶.۹۵) با شیب کمتری نسبت به مرداد کاهش داشته اما همچنان یکی از کمترین مقادیر را داشته است. کاهش قدرت خرید مشتریان باعث شده تا همچنان فعالان اقتصادی علی‌رغم هزینه زیاد نهاده‌های تولید، محصولات خود را به کمترین مقدار بفروشند.

شاخص میزان فروش محصولات در شهریور (۴۷.۷۹) در مقایسه با مردادماه با شدت کمتری اما همچنان در رکود است. کاهش شدید قدرت خرید و نقدینگی باعث کاهش مقدار فروش شرکت‌ها شده است.

شاخص انتظارات تولید در ماه آینده (۶۲.۱۸) نسبت به ماه قبل با شدت کمتری افزایش داشته است، اما نشان‌دهنده خوش‌بینی فعالان بخش صنعت برای مهرماه است.

به‌طورکلی در شهریورماه طبق انتظارات، فعالیت‌ها بعد از تعطیلات تابستانی اندکی بهبود یافتند؛ اما به دنبال بی‌ثباتی قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید و کمبود نقدینگی، به‌شدت نیاز به تأمین سرمایه در گردش از سوی بانک‌ها وجود دارد که متأسفانه حمایت از سوی بانک‌ها در ارائه تسهیلات صورت نمی‌گیرد و با توجه به قیمت بالای خرید مواد اولیه و کیفیت پایین نقدینگی برای تأمین آن وجود ندارد.

مشکلات اصلی از دید برخی از فعالان اقتصادی در شهریور ­ماه ۱۴۰۱

– بانک‌ها در ارائه تسهیلات به شرکت‌ها تعلل بسیار دارند و در موارد بسیار از تشکیل پرونده برای بنگاه‌ها جهت دریافت تسهیلات بانکی امتناع می‌کنند و یا به وعده خود عمل نمی‌کنند. با توجه به کمبود شدید نقدینگی شرکت‌ها در تأمین سرمایه در گردش خود با مشکلات زیادی روبرو هستند. (صنایع لاستیک و پلاستیک، مواد شیمیایی، فلزی، کشاورزی و…)

– به دلیل کمبود شدید نقدینگی توان خرید مواد اولیه را ندارند و تولید با ظرفیت بسیار کمتر از توان واقعی انجام می‌شود. به‌ویژه پس از حذف ارز ترجیحی و چند برابر شدن مواد اولیه مورد نیاز خوراک دام و طیور و دستوری بودن قیمت فروش به‌شدت با کمبود نقدینگی روبرو هستند. (صنایع کشاورزی در تولید دام و طیور)

– وجود نحوه رفع تعهد ارزی همچنان مانع بزرگی برای صادرکنندگان است. به‌ویژه به کشورهایی که صادرات ریالی انجام می‌شود (مانند عراق و افغانستان) زیرا در اظهارنامه مالیاتی باید رقم دلاری ذکر شود درحالی‌که ریال دریافت شده و باید در سامانه نیما دلار عرضه کنند. (نفت و گاز)

– در تأمین مواد اولیه از پتروشیمی‌ها با مشکل روبرو هستند. (لاستیک و پلاستیک)

– به دلیل تعطیلات اربعین، صادرات به عراق به‌ویژه در استان‌های مرزی بسیار کاهش داشته است. (صنایع کانی غیرفلزی)

– برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی از واردات قاچاق محصول مشابه چینی جلوگیری شود. (صنایع کانی غیرفلزی (کاشی و سرامیک))

– بسیاری از شرکت‌ها در وصول مطالبات از خودروساز با مشکل روبرو هستند. (صنایع وسایل نقلیه و قطعات وابسته)

– دستوری بودن قیمت فروش باعث شده تا هزینه تولید با قیمت فروش متناسب نباشد به‌خصوص در شرایطی که شرکت‌ها در حوزه مواد غذایی با کمبود تقاضای مشتریان روبرو هستند.

– به دلیل پایین بودن حقوق و دستمزد نیروی کار، گردش پولی در کشور و نقدینگی مشتریان کم است پیشنهاد می‌شود حقوق و دستمزد نیروی کار افزایش یابد. (صنایع فلزی)

– تقاضای مشتریان و فروش داخلی در همه صنایع کاهش یافته است و بسیاری از شرکت‌ها با کمبود نیروی کار و کارگر روبرو هستند.

– وزارت ارشاد سهمیه کاغذ را فقط برای ناشرین منتشر می‌کند و سهمیه‌ای برای صنایع بسته‌بندی حتی دارویی قائل نیست. بنا بود تا عرضه کاغذ در بورس انجام شود که محقق نشد. در حال حاضر تعداد معدودی عرضه‌کننده کاغذ سهمیه‌بندی هستند و دسترسی برای اکثر صنایع با قیمت‌های آزاد است که در صنایعی مانند بسته‌بندی دارویی مشکلات زیادی ایجاد می‌کند. (چوب، کاغذ و مبلمان)

– قطعی اینترنت در بسیاری از بخش‌ها به‌خصوص در بخش خدماتی مانند حمل‌ونقل و … باعث کندی و اختلال در کارها شده است. (خدمات حمل‌ونقل و…)

-سازمان تأمین اجتماعی، هزینه‌های هنگفت و ناعادلانه‌ای از شرکت‌ها دریافت می‌کند و بابت آن خدمات متناسبی ارائه نمی‌دهد. (صنایع فلزی)