شیوه‌های جدید عرضه اولیه، رانت یا فرهنگ‌سازی؟!

“حآفرین” ۲۱ شهریورماه با مدل جدیدی عرضه شد. در این عرضه اولیه بر اساس دستورالعمل پذیره‌نویسی و عرضه اولیه اوراق‌بهادار در فرابورس ایران سهام شرکت مذکور به سرمایه‌گذاران واجد شرایط عرضه شد. منظور از سرمایه‌گذاران واجد شرایط صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار است.

بر این اساس، اعلام شد از روز دوم صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانند تا ۵۰ درصد دارایی که خریداری کرده‌اند را به فروش برسانند و سرمایه‌گذاران حقیقی هم می‌توانند اقدام به خرید کنند.

پس از آن “توسن” در تاریخ ۲۳ شهریورماه به روش ترکیبی و طی دو مرحله عرضه شد. بر این اساس مرحله اول آن عرضه به سرمایه‌گذاران واجد شرایط (صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار) به روش ثبت سفارش  و مرحله دوم نیز عرضه به سایر سرمایه‌گذاران به روش قیمت ثابت بود.

عرضه به روش ترکیبی عرضه‌ای است که در آن در مرحله اول نسبت مشخصی از ورقه بهادار قابل عرضه به روش ثبت سفارش جهت کشف قیمت به سرمایه‌گذاران واجد شرایط عرضه شده و در مرحله دوم به قیمت کشف‌شده به روش قیمت ثابت به سایر سرمایه‌گذاران عرضه می‌شود. تفاوت شیوه عرضه حآفرین با توسن در این بود که عرضه توسن دو مرحله ای بوده و عموم مردم یا همان سهامداران خرد در مرحله دوم حق خرید عرضه اولیه را دارند.

این درحالی است که در همان تاریخ “فسبزوار” نیز عرضه شد بدون اینکه سهمی به صندوق ها تعلق بگیرد و همه سهام این شرکت در روز عرضه در اختیار سهامداران خرد قرار گرفت.

در هر صورت، برخی بر این باورند که شیوه های جدید عرضه های اولیه، مخصوصا زمانی که سهم عرضه اولیه در سبد صندوق ها است، باعث ایجاد رانت و ضایع شدن حق سهامداران خرد می‌شود.

اجرای یک تصمیم مهم و عدم مشورت با اهالی بازار

در این راستا، روزبه شریعتی در گفت و گو با ایسنا، با تاکید بر اینکه انتظار میرود درمورد تصمیمات اجرایی و زیرساختار از رسانه ها و خرد جمعی بازار سرمایه استفاده شود، توضیح داد: درمورد تصمیمات جدید در حوزه عرضه های اولیه نیز این انتظار وجود داشت که حداقل قبل از اجرای تصمیم به اطلاع اهالی بازار سرمایه رسانده شود. برای مثال کارگزاران در زمان عرضه حآفرین، تقریبا یک هفته قبل از زمان عرضه متوجه شدند که قرار است حافرین فقط به صندوق ها عرضه شود. در واقع منظور من بحث عدم تعامل نهاد تصمیم گیر، رگولاتور و اهالی بازار سرمایه است.

نیت درست است، زیرساخت‌ها باید اصلاح شود

وی با تاکید بر اینکه نیت در شیوه های جدید عرضه اولیه نیت درستی است، گفت: چراکه بازار سرمایه کشور را با بازارهای سرمایه بزرگ دنیا مقایسه میکنیم و برای اینکه به جایگاه آن بازارها برسیم خیلی از عوامل باید تغییر کند که یکی از این عوامل افزایش عمق بازار است. در کنار آن فرهنگ سرمایه گذاری نیز باید تغییر کند. برای مثال در کشورهای توسعه یافته حدود ۷۰ درصد سرمایه گذاری ها به صورت غیرمستقیم است. درحالی که در ایران هر فردی با هردانشی میتواند وارد بازار سرمایه شود و معامله کند.

این تحلیلگر بازار سرمایه با بیان اینکه هدف عرضه های اولیه به شیوه های جدید، سوق دادن مردم به سمت سرمایه گذاری غیرمستقیم است، اظهار کرد: به گفته مسئولین، تعداد دارندگان یونیت های صندوق های سرمایه گذاری هشت میلیون نفر و تعداد افرادی که به صورت مستقیم اقدام به خرید عرضه اولیه می‌کنند سه میلیون نفر است. نیت درست است تا مردم به سمت سرمایه گذاری غیرمستقیم سوق داده شوند و با بالا رفتن بازدهی این صندوق ها به سرمایه گذاران مشوق داده شود.

شریعتی ادامه داد: در فرایند خرید عرضه اولیه، صحبت از این می شود که وقتی مردم می‌خواهند عرضه اولیه بخرند، ممکن است برخی روی ماکسیمم قیمت، قیمت گذاری کنند و کاری به ارزندگی سهم یا اینکه سهم با چه قیمتی می ارزد، ندارند. این موضوع باعث می‌شود قیمت همیشه منطقی کشف نشود و همیشه ماکسیمم باشد.

وی در ادامه به شیوه های جدید عرضه های اولیه اشاره کرد و گفت: مدل ها متفاوت است. یک مدل این است که روز اول سهم فقط به صندوق ها عرضه شود و صندوق های سرمایه گذاری قیمت را کشف و سهمیه ای خود را دریافت کنند و بعد مردم قیمت گذاری کنند. مدل دیگر عرضه هایی است که فقط به صندوق ها تعلق می‌گیرد و مدل دیگر نیز به این صورت است که هیچ سهمی به صندوق ها تعلق نخواهد گرفت.

این تحلیلگر بازار سرمایه ادامه داد: نقدهایی درمورد اینکه ایا قیمت گذاری که توسط صندوق ها انجام می‌شود، درست است یا خیر؟ دلیل اینکه صندوق ها روی ماکسیمم، قیمت را کشف می‌کنند، برنمی‌گردد به اینکه صندوق های سرمایه گذاری سواد ندارند بلکه زیرساختاری که بازار سرمایه دارد، ایجاب می‌کند این اتفاق رخ دهد. منظور من از زیرساخت همان دامنه نوسان است. بنابراین اگر هدف  کارکرد صحیح قیمت گذاری در عرضه اولیه داشته است، باید ساز و کار تغییر کند.

شریعتی با بیان اینکه صندوق های سرمایه گذاری به صورت دارک پول سفارش می‌گذارند، توضیح داد: یعنی هیچ صندوقی نمی‌داند بقیه صندوق ها روی چه قیمتی سفارش ثبت می‌کنند. وقتی سهم از نظر ارزش گذاری در محدوده بیش از ارزش ذاتی نباشد، همه صندوق ها روی مثبت پنج سفارش می‌گذارند، زیرا می‌دانند فردا این رویه ادامه دارد و صندوق ها به خودشان زحمت فروش نمی‌دهند، زیرا به دنبال ماکسیمم کردن سود هستند.

وی ادامه داد: اگر دامنه نوسان وجود نداشته باشد همه صندوق ها زمان سفارش گذاشتن تحلیل می‌کنند سهم در چه قیمتی می ارزد و اگرعرضه اولیه ادامه دار شود و دامنه نوسان طبق ساز و کاری زیاد شود، باعث می‌شود صندوق های سرمایه گذاری تصمیم بگیرند جایی که به نظر می‌رسد سهم ارزنده نیست، سهم را بفروشند. پس تا زمانی که پدیده صف نشینی وجود داشته باشد این مسیر ادامه دارد و نمی‌توان به صندوق ها خرده گرفت چرا ماکسیسمم قیمت سفارش می‌گذارید.

این تحلیلگر بازار سرمایه افزود: در مدل های ترکیبی که اول صندوق ها سفارش می‌گذارند که قیمت کشف شود و آن میزان که سهمیه دارند را تقسیم می‌کنند و بعد مردم روی قیمت کشف شده سفارش می‌گذارند فرقی با مدل های قبل ندارد. مدل های گذشته به این صورت بود که اول مردم سفارش خود را ثبت می‌کردند و میزانی که قرار بود به مردم عرضه شود عرضه می‌شد و میزانی که قرار بود به صندوق های سرمایه گذاری تخصیص یابد، روز بعد از عرضه اولیه به همان قیمت عرضه اولیه داده می‌شد.

شریعتی تاکید کرد: اینکه گفته می‌شود شیوه های جدید عرضه های اولیه رانت ایجاد می‌کند، ایراد در دامنه نوسان است که اگر وجود نداشته باشد قطعا رانتی که که رانت نیست و باگ است رخ نمی‌دهد.