سیگنال بورس در پساترامپ

سرمقاله- 

با پیروزی جناح رقیب در انتخابات آمریکا و باخت تحقیرآمیز رئیس جمهور زورگو، جنگ طلب و پوپولیست فعلی آمریکا، تا حد زیادی یکی از عناصر مهم اثرگذار بر اقتصاد ایران که شامل بسته پیچیده ای از تحریم های بی سابقه، تهدید، ترور، جنگ لفظی و توطئه منطقه ای در پی دستیابی به یک توهم بود کم رنگ شده است. مواضع برنده انتخابات آمریکا و سابقه سیاسی حزب برنده نشان از اندیشه ها و استراتژی ها و راهبردهای متفاوت و سازنده تر در مقایسه با جناح رقیب دارد. در دو سال اخیر تحریم های ظالمانه آمریکایی ها حتی به حوزه غذا و دارو نیز کشیده شد و مردم و بیماران را در تنگنای شدید کمبودها قرار داد. کار تا جایی پیش رفت که چندی پیش یکی از مسئولین وقت آمریکا به ناتوانی و استیصال تحریم ها و ناکامی دولت ترامپ در درهم شکستن مقاومت اقتصادی ایران اذعان کرد و گفت «دیگری تحریمی نمانده است که وضع نکرده باشیم.»
از سوی دیگر از شش ماه گذشته تقریبا تمام نظرسنجی ها از ناکامی دولت فعلی آمریکا از ادامه حفظ قدرت در کاخ سفید حکایت داشت. از نیمه ماه میلادی آگوست یعنی حدود ٣ ماه پیش این نظرسنجی ها تفاوت زیادی بین دو رقیب و تب و تاب زیادی در جامعه ایرانی پیگیر نتایج انتخابات آمریکا ایجاد کرد. نتیجه می توانست منجر به یک تغییر اساسی در رویکرد سیاست خارجی این کشور در مواجهه با نظم حاکم بر روابط بین الملل شود. تجارب ارزشمند ایرانیان و آموزه های دین مبین اسلام هم توجه و دقت و پیگیری هر نوع حرکتی در اردوگاه رقیب و اتفاقات و حرکات و رویکردهای تاثیر گذار آن را گوشزد می کرد؛ از این رو تجزیه و تحلیل شرایط و پیگیری لحظه به لحظه نتایج انتخابات آمریکا و تاثیر مستقیمی که بر بازارهای اصلی کشور شامل بازار سرمایه، ارز و طلا، خودرو و مسکن و تجارت خارجی می تواند داشته باشد تجربه جدیدی از جهانی شدن و هوشیاری و نشانه رشد و نبوغ ایرانیان در درک شرایط بین المللی و تاثیر آن بر اقتصاد ملی است. شاید بتوانیم در این نوشته با نگاهی کوتاه و متفاوت به وضعیت بازار سرمایه در پساترامپ، نسبت به چینش جدید بازارها در ایران و با نگاهی ویژه به بازار سرمایه، به درک بهتر وضعیت اقتصادی در ماه های آینده کمک کنیم.
١- اولین اثر، کاهش تورم انتظاری و ریزش بازارهای موازی است. انتظار برگشت به برجام، توافق جدید، رفع تحریم بانک مرکزی ایران و ازسرگیری فروش نفت به عنوان اصلی ترین منبع درآمد ارزی دولت موجب توقف التهاب و ریزش ٣٠ درصدی قیمت ارز تنها ظرف چند روز شده است و می تواند این شرایط ریزشی به دلیل انتظار کاهش قیمت ها در هفته های آینده نیز ادامه داشته باشد . این انتظار به کاهش قیمت ها در حوزه بازارهای موازی خودرو و مسکن نیز به سرعت اثرات خود را نمایان کرده است اما با توجه به قدرت نقدشوندگی و تقاضای موثر بازار، کاهش قیمت خودرو کاملا مشهود است و امکان ورود سرمایه گذاران خارجی و تولید کنندگان بزرگ خودرو جهان برای مشارکت با تولید کنندگان داخلی و امکان شروع مجدد واردات خودرو در سال آینده قیمت ها را ریزشی و در مقاطعی متناسب با نرخ ارز با ثبات می کند، اما کاهش قیمت مسکن پس از چند ماه و با شروع یک دوره رکود ناشی از عدم وجود تقاضای مصرف کننده و خروج نوسان گیران و سرمایه گذاران مقطعی روبرو خواهد بود. رکود مسکن می تواند در یک بازه یک تا دو ساله ادامه داشته باشد و از این رو ریزش قیمت ها تا حدود ٣٠ درصد حتمی خواهد بود.

٢- بازار سرمایه با اوج گرفتن تحریم ها و محروم شدن ایران از صادرات نفت با افزایش قیمت ارز از قیمت حدود ۴٠٠٠ تومان در اردیبهشت ١٣٩٧ تا قیمت حدود ١٨٠٠٠ تومان در برخی روزها در همان سال و سال ١٣٩٨ روبرو شد. اوج گیری قیمت دلار از یک سو درآمد و سودسازی شرکت های دلارمحور را زیاد کرد و از سوی دیگر با افزایش تورم ارزش ریالی فروش و ارزش جایگزینی دارایی همه شرکت های بورسی را افزایش داد. در چنین شرایطی شاخص سهام با نرخ بی سابقه ای شروع به رشد کرد به طوری که با هجوم سرمایه گذاران خرد به بازار سرمایه و در اوایل سال جاری شاخص کل تا ٢٠ برابر یا دو هزار درصد نسبت به سال پایه رشد کرد. این رشد همچنان ادامه داشت تا چند متغیر اساسی اقتصاد داخلی مانند فروش دارایی های دولت در قالب صندوق های سرمایه گذاری، عرضه اولیه های جدید و افزایش عرضه سهم های دولتی به بازار با افزایش نسبت شناوری سهم ها، عرضه را در بازار سهام زیاد کرد و از سوی دیگر شکنندگی قیمت ارز و بی ثباتی قیمت از انتظار ترکیدن حباب ارزی ناشی از گشایش های جدیدی در فضای سیاست خارجی کشور و لغو تحریم ها حکایت داشت.

از اینرو بورس همانگونه که قبلا تورم انتظاری را اصطلاحا پیشخور می کرد و در واقع رشد شاخص نمایه آشکاری از وضعیت اقتصاد در ماه های آتی بود این بار نیز با پیش بینی برد بایدن شروع به تطبیق خود با نرخ دلار ریزشی کرد و این روند ریزش از شاخص ٢ میلیون و ١٠٠ هزار واحد شروع شد و تا روشن شدن نتیجه قطعی انتخابات ادامه یافت.

٣- دولت به عنوان تاثیرگذارترین بازیگر در اقتصاد ایران دو سناریو اقتصادی را در مواجهه با تحریم های بیشتر و ادامه وضعیت فعلی یا امکان رفع تحریم ها و گشایش مرزهای اقتصادی کشور در نظر گرفته بود. در حال حاضر سناریو دوم در حال قوت گرفتن است. هدف بانک مرکزی تقویت ارزش پول ملی و هدف گذاری نرخ تورم کشور است. هدف دولت کاهش کسری بودجه، عدم استقراض از بانک مرکزی، تامین کالاهای اساسی، روشن نگه داشتن موتور تولید، حمایت از اقشار آسیب پذیر و در نهایت خروج اقتصاد ایران از نرخ منفی و رشد مجدد اقتصادی است. تورم ضد توسعه و ضد تمامی این اهداف مشترک بانک مرکزی و دولت است. تورم بالا امکان سرمایه گذاری، امکان برنامه ریزی و امکان افزایش رفاه طبقات کم برخوردار جامعه را ناممکن می کند و شکاف طبقاتی را افزایش می دهد. با همین هدف بورس بهترین ابزار ضد تورمی است. نقدینگی فزاینده ناشی از تولید پول و شبه پول توسط دولت جذب بازار سرمایه می شود و مهار نقدینگی توسط یک نهاد مالی شفاف و مدرن از آتش افتادن به بقیه خرمن اقتصاد ایران مانند ارز و طلا و خودرو و مسکن و بازار کالاها و خدمات جلوگیری می کند ضمن اینکه خود ابزار پیشرفته ای برای توسعه و تامین مالی تولید و ایجاد دارایی های مشروع و قابل ارزیابی توسط دولت است. این نگاه دولت در سال جاری قوت گرفت اما ناکافی بودن تجربه ها و ضعیف بودن تجهیزات فنی و عدم استفاده از سیستم های مدرن مالی در بازار سرمایه، دولت را در استفاده بهینه از بازار سرمایه ناکام گذاشت و درنهایت موجی از نارضایتی سهامداران خرد و احساس باخت و تفسیر به دام دولت برای سرمایه های خرد مردم و یا رانت جویی برخی صاحبان سرمایه بزرگ از اطلاعات ذی قیمت مالی بازار را ایجاد کرد. در حال حاضر امید دولت به رفع تحریم ها و رفع کسری بودجه از محل درآمدهای جدید ارزی است اما طعم شیرین تامین مالی از بورس و نامشخص بودن دور آینده مذاکرات احتمالی دولت را همچنان مجذوب بازار سرمایه کرده است؛ از این رو به نظر می رسد با اصلاح ۵٠ درصدی شاخص کل و جذاب شدن قیمت سهام اغلب نمادها، بازار منتظر اولین شوک مثبت دولت و آغاز روند جدیدی از ورود پول به بازار سرمایه است. با خروج ده ها هزار میلیارد پول از بازار ارز و سوداگری خودرو کافی است تا شاخص اصلاح کرده بورس چند روزی بعد از ماه ها انتظار رنگ سبز را به خود ببیند تا با موج جدیدی از رشد آرام و مثبت شاخص روبرو شود.

۴- تامین ارز مورد نیاز واردات کالاها و مواد اولیه شرکتهای تولیدی همچنان دشوار است . تحریم نفت و بانک مرکزی ایران همچنان ادامه دارد . کسری بودجه دولت مشهود است و نرخ رشد نقدینگی بدون توقف منجر به افزایش چند برابری پول و شبه پول شده است . در این شرایط با ریزش بازارهای موازی ، نقدینگی سرگردان شاید روانه حسابهای سپرده برای سرمایه گذاری موقت در بانکها شود اما به نظر می رسد سیاست دولت و بانک مرکزی کاهش نرخ بهره اسمی به ارقام پایین تری است . لذا پول های پارک شده در حساب کارگزاری ها، نقدینگی خارج شده از بازارهای موازی ، پول ریالی در حساب بانکها و ادامه روند افزایش نقدینگی مانند سیلی است که باید به یک بستر مناسب هدایت شود وگرنه هر روز بخشی از اقتصاد را به هم می ریزد و غول ریزشی و رو به افول تورم را بار دیگر به وسط میدان می کشد . چه بستری بهتر از بورس و بازار سرمایه ؟ دیگر کشورها مگر راهی جز این یافته اند . مگر در اقتصادهای با نرخ تورم ٢ درصد و کمتر و نرخ بهره نزدیک ١ درصد مانند آلمان و ژاپن و حتی چین پولها به کجا می روند؟ جز سرمایه گذاری در تولید و توسعه کشور .

۵- فرصت احتمالی لغو تحریم ها، امکان رشد و توسعه شرکت ها و سرمایه گذاری در توسعه شرکت های بورسی و نوسازی و مدرن سازی کارخانجات و استفاده از تکنولوژی های روز و توسعه صادرات و جذب سرمایه های خارجی را فراهم می کند. بالندگی تولید و افزایش نرخ سودآوری شرکت ها می تواند منجر به افزایش ارزندگی سهام شرکت های بورسی ایران و افزایش وحدت و همبستگی ایرانیان با ایجاد بستر مناسبی از منافع مشترک و رشد روزافزون اقتصادی باشد. چشاندن طعم سود به انبوه سرمایه گذاران خرد و هدایت سرمایه ها به سمت تولید می تواند از مهاجرت مغزها و فرار سرمایه ها به کشورهای همسایه جلوگیری کند و امکان ایجاد و ظهور شرکت های بین المللی ایرانی و عرض اندام در مقیاس جهانی را فراهم کند. بورس فرصت بی نظیری برای افزایش امنیت ملی، حس تعلق اجتماعی و آموزش و رشد و بلوغ اقتصادی فرزندان ایران زمین است. فرصت جهانی سازی اقتصاد ایران و تحقق توسعه با مشارکت جمعی همه ایرانیان امکانپذیر است و تنوع آموزش های بورسی منجر به افزایش دانش اقتصادی و ترویج فرهنگ کارآفرینی و هدایت اندیشه ها به سمت فعالیت های مولد تولیدی می شود.
امید است سیگنال مثبت دریافت شده از فضای حاکم بر روابط بین الملل و افزایش امید مردم به گشایش های واقعی در حوزه اقتصاد با حمایت همه جانبه کلیه بازیگران اقتصادی ایران از بازار سرمایه منجر به افزایش رفاه و تولید ثروت مناسب برای کشور شود و بازار سرمایه ایران با رهایی از چنگال ابهام و ترس از ریسک های سیستماتیک و بنیادی و روشن شدن نسبی فضای آینده اقتصادی ایران، امکان و قابلیت جذب صدها هزار میلیارد پول و سرمایه سرگردان را در تقویت زیربنای اصلی توسعه کشور یعنی تامین سرمایه و سرمایه گذاری را فراهم کند.