«جزر و مد» چگونه تولید شغل می‌کند؟

به گزارش کسب و کار نیوز به نقل از ایسنا, نجلا درخشانی ـ کارشناسی ارشد مرمت و احیاء بناها و بافت های تاریخی ـ در نوشتاری که در اختیار این خبرگزاری گذاشته، به معرفی «خورها» و «آبشارهای گلی» پرداخته که دستاورد جزر و مد است و با جذب گردشگر می تواند گره بیکاری در سواحل خلیج فارس را باز کند.

در ادامه این یادداشت آمده است: «نوع سواحل ایران بر اساس جنس، مورفولوژی شیب، مرحله سنی و تکاملی خطوط ساحلی ایران به دو صورت صخره‌ای و ماسه‌ای پلاژیک قابل تفکیک و طبقه بندی است. کرانه‌های خلیج فارس به خصوص حد فاصل بوشهر تا آبادان از نوع ماسه‌ای پلاژیک است. در این مناطق وسعت جلگه زیاد است و دریا از کوه فاصله می گیرد. به واسطه پیشرفتگی آب دریا بر خشکی و سواحل در اثر جزر و مد نوعی از شاخابه ایجاد می شود که خور نامیده می شوند. خورها ممکن است دارای اشکال مارپیچی، منشعب و تاج مانند باشند.

زمین های طرفین خورها معمولا فوق العاده پست و کم شیب هستند و به همین دلیل به هنگام خیزش امواج و مد آب در خلیج قسمت زیادی از آنها در آب فرو رفته و به هنگام جزر خارج می شوند. این پدیده با گذشت زمان باعث رسوب‌گذاری و تغییر شکل اشکال خورها و زمین های پیرامون آنها شده است.

شدت موج جزر و مد در داخل خور تابع شکل هندسی و طول و عمق خور است.

انواع خورها از نظر شکل هندسی:

۱- خور کوتاه که خود به سه نوع تقسیم می شود:

الف) قیفی شکل

ب) مستطیل با عمق ثابت

ج) مستطیل با عمق متغیر

۲- خور طویل که به سه نوع تقسیم می شود:

الف) قیفی شکل عمیق و کم عمق

ب) دریاچه ای

ج) مستطیلی

خورهای گوبان، گُواریَن، سنگی و سلیچ از نوع خورهای طویل مستطیلی و دریاچه ای شکل است. به این شکل که بخش ابتدایی آنها مستطی بوده و در بخش‌های انتهایی دریاچه ای می‌شوند که باعث تشکیل آبشارهای گلی شده‌اند.

این خورها در ۳۰ کیلومتری آبادان واقع شده‌اند که از یک سو به تالاب شادگان و از سوی دیگر به خلیج فارس ارتباط دارند.

خورهای طویل مستطیلی:

– کانال های باریک و کم عمق با عرض وعمق نسبتا ثابت هستند.

– طبیعت کم عمق کانال، تشدید را تقویت می‌کند.

– میرایی اولیه در این خورها رخ نمی‌دهد.

– در خورهای عمیق و مستقیم خیلی طویل، اصطکاک مهم نیست، بنابراین انتقال موج به داخل خور بدون تاخیر و استهلاک صورت می‌گیرد. در این حالت موج بدون داشتن انعکاس، از رابطه موج پیش‌رونده تبعیت می‌کند.

– در خورهای عمیق و مستقیم با طول متوسط، اصطکاک مهم نیست، بنابراین امواج به داخل خور منتقل شده و از انتهای آن منعکس می‌شود. این پدیده باعث ایجاد امواج ایستاده می‌شود.

در خورهای کم عمق و مستقیم با طول متوسط، انتقال موج به داخل خور با استهلاک همراه است. در صورت نداشتن استهلاک کامل، موج باقیمانده از انتهای خور منعکس می‌شود. اصطکاک بستر باعث ایجاد اختلاف فاز می‌شود. میزان فاز بین صفر درجه (بدون اصطکاک) و ۴۵ درجه (اصطکاک زیاد) خواهد بود.

خور طویل دریاچه‌ای:

– اینگونه دریاچه‌ها توسط پهنه جزر و مدی که بوسیله یک کانال نسبتا باریک به اقیانوس (که به آن کانال جزر و مدی) گویند وصل است.

– عمق آب دریاچه همیشه بیشتر از کانال است.

– در نزدیکی دهانه میرایی شدیدی دارند.

جزر و مدها به تدرج شکل سواحل را تغییر می‌دهند آنها با گذشت سالیان طولانی و قرن ها ساحل خلیج فارس را شبیه به درختی با شاخه‌های فراوان کرده اند و بسان درختی در زمستان هستند که برگهایش را برای رویش دوباره در بهار به سردی زمستان سپرده و منتظر بیداری دیگری‌ست زمانی که از بالا به آن می نگریم تصاویر خارق العاده ای در سواحل خلیج فارس از آبادان تا هندیجان به چشم می خورد.

جزر و مد علاوه بر تغییر شکل ساحل باعث تعییر در فرهنگ، سبک زندگی و فعالیت مردم منطقه نیز می‌شود. معیشت و اشتغال بسیاری از ساحل نشینان وابسته به جز و مد بوده که این خود باعث شکل‌گیری نوعی فرهنگ و منظر فرهنگی در مناطق ساحلی خلیج فارس شده است.

ساکنان مناطق ساحلی در طول سده‌ها از جزر و مد به صورت‌های گوناگون در توسعه‌ی اقتصادی‌شان نظیر افزایش بازده ماهیگیری و افزایش سرعت دور شدن از ساحل برای آغاز سفرهای دریایی و یا بازگشت به ساحل بهره جسته‌اند.

در بخش هایی که دهانه و عرض خورها بیشتر می شود نوعی آبشار گلی ایجاد شده که حاصل هزاران سال جزر و مدهای کوچک و بزرگ، رانش زمین و رسوبات در خورهای سنگی، گوبان و سلیچ است.

آبشارهای گلی و منحصر بفرد این منطقه گاها با ارتفاع دو تا سه متر هنگام جز پدیدار شده و هنگام مد پنهان می شوند. این پدیده‌های زیبا و منحصربفرد بخشی از جاذبه‌های ژئوتوریسم بوده که جزو گردشگری طبیعی منطقه محسوب می‌شوند.

جاذبه های گردشگری متناسب با میزان جذابیت خود می‌توانند گردشگران را جلب کنند. در این زمینه، ساختار جذاب این پدیده‌ها دارای اهمیت است. سـاختار گردشگری یک مکان در برگیرنده عواملی است که می‌تواند انگیزه‌ی بیشتری را برای تقاضای گردشگری آن مکان فراهم آورد. بنابراین مناظر طبیعی بخودی خود دارای جذابیت هستند و جذابیت نهفته در ساختار مناظر طبیعی باعث جذب گردشگران زیادی می‌شود.

طبیعت گردی را مسافرتی بدون تخریب، پراکندگی و آلودگی منطقه‌های طبیعی، فعالیت خاص مطالعاتی و کاوشگرانه و احساس لذت از منظره‌های طبیعی همچون رودخانه‌ها، کوهها، عوارض زمین‌شناسی، گیاهان وحشی، حیوانات و نیز ارزش‌های فرهنگی یک منطقه تعریف کرده‌اند. گردشگری طبیعی (بوم گردشگری) به سه نوع اکوتوریسم (بازدید از قسمت های زنده محیط های طبیعی)، ژئوتوریسم (زمین گردشگری و بازدید از میراث طبیعی غیرجاندار) و آگروتوریسم (گردشگری کشاورزی و تعامل سازنده بین گردشگر و روستاییان) تقسیم می شود. براسـاس بـرآورد سـازمان جهـانی جهـانگردی انتظار می‌رود تا یک دهه‌ی دیگر، شمار طبیعت‌گردان که اکنون هفت درصد کل مسافران جهان را شامل می شود به بیش از بیست درصد برسد.

زمین گردشگری (ژئوتوریسم) کنشی‌ست که به دیدار انسان از پدیده‌های زمینی و برخورداری عیافتن وی از نمودهای شگفت‌انگیز زمین‌شناسی و زمین ریخت‌شناسی می‌انجامد.

ژئوتوریسم به نوعی از گردشگری گفته می‌شود که دارای جاذبه‌های زمین‌شناسی و ژئومورفولوژیکی بوده و هویت جغرافیایی یک مکان را حفظ می‌کند. علاوه بر این شامل میراث فرهنگی و زیباشناسی مکان جغرافیایی نیز است.

یکی از مناطق مستعد ایران در زمینه ژئوتوریسم سواحل خلیج فارس است. پدیده‌های زمین‌شناسی ایجاد شده بر اثر جزر و مد در این سواحل مانند خورها و آبشارهای گلی بخشی از جاذبه های زمین گردشگری منحصر بفرد هستند که در صورت برنامه‌ریزی و ایجاد زیرساخت‌های لازم می‌توانند به مکانی جذاب برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شوند.

جاذبه‌ی گردشگری دیگری که در حوالی خورهای گوبان و گوارین وجود دارد و می‌توان با برنامه‌ریزی از این پتانسیل بهره جست، پرنده‌نگری است. نمک‌زارها و آبگیرهای اطراف این خورها در زمستان و ماه‌های گرم بهار محلی برای لانه‌سازی و زادآوری پرندگانی همچون فلامینگو، حواصیل‌ها، سلیم‌ها، کفچه‌کوک است.

تقویت زیرساخت‌های دسترسی، بهداشتی، ایمنی، خدماتی، زیست محیطی و همچنین ایجاد زیرساخت‌های تفریحی و اقامتی در مجاورت خورهای منشعب از خلیج فارس از جمله خورهای گوبان و سنگی، علاوه بر بهره‌مندی از حضور و جذب گردشگران به ژئوسایت این منطقه، باعث رونق شهر چوئبده و شهرستان آبادان شده و در ایجاد اشتغال پایدار در منطقه نقش مهمی ایفا می‌کند. بنابراین با مدیریت صحیح و کارآمد ژئوسایت گوبان و گوارین و جاذبه‌ی گردشگری آبشارهای گلی و محل تجمع و لانه‌گزینی انواع پرنده گان موجود در این محدوده و همچنین توان‌افزایی ساکنان بومی، ضمن بهره‌مندی از مزایا و منافع ژئوتوریسم مشخصه‌های کارآفرینی در میان ساکنان منطقه تقویت و توسعه داده می‌شود.

منابع مطالعاتی:

– Ardalan, A. A. and Toorian, M. J. ۲۰۱۰. A new tidal model for the Persian Gulf and Oman Sea based on satellite altimetry and coastal tidal gauge observations. Journal of the Earth and Space Physics ۳۶(۳) ۱۵-۲۵.

– Boo, E (۱۹۹۰). Ecotourism: The Potentials and Pitfalls, Washington, DC World Wild Life Fund, No ۳.

Cartner, W .(۲۰۰۲), Tourism Development, VNB.

– اصغری سراسکانرود، صیاد. (۱۳۹۴)، ارزیابی تطبیقی توان گردشگری منطقه ای با تاکید بر ژئوتوریسم، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال پنجم، شماره ۱۷.

– رضوانی، علی اصغر. (۱۳۸۰)، نقش اکوتوریسم در حفاظت محیط زیست، مجله محیط شناسی. شماره ۳۱.

– طاهری، عبدالخالق. (۱۳۹۶)، راهنمای پرنده نگری در خوزستان، نشر ماه و ما.

– قربانی، رسول و همکاران. (۱۳۸۹)، ژئوتوریسم: بهره گیری از جاذبه‌های ژئومورفولوژیکی و زمین‌شناختی دره‌های کوهستانی (نمونه موردی: دره سیمین در جنوب همدان)، نشریه مدرس علوم انسانی- برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره ۱۴، شماره ۴.

– قنواتی، عزت الله و همکاران. (۱۳۸۶)، آشکارسازی تغییرات ژئومورفولوژیک و کاربری اراضی خورموسی با استفاده از RS و GIS، نشریه زمینشناسی مهندسی،جلد ۲، شماره ٢.

– کرمی خانیکی، علی و ضیاییان، فاطمه. (۱۳۹۰)، تاثیر عوامل هندسی بر جزرومد در خورهای طویل، نشریه مهندسی دریا، سال ۷، شماره ۴.

– مهرپویا، عباس و مروت، علی اصغر. (۱۳۹۰)، زمین گردشگری (ژئوتوریسم) شاه‌راهی ماندگار و پایدار به سوی زیبایی آرمانی در زمین، فصلنامه علوم زمین، سال ۲۱، شماره ۸۱.

مستند “جزر و مد” ساخته حبیب علوانی