کژیدگی اقتصاد ایران

یادداشت- 
این روزها اقتصاد کشور سراسر شگفتی و حیرت است. حسی که از اقتصاد ایران به ایرانیان و بویژه کارشناسان اقتصادی دست می-دهد، مثل حس فضانوردی است که در خلاء قرار دارد، جای که “نیرویی جاذبه کار” نمی کند. در آستانه۱۴۰۰، اقتصاد ایران در “مثلث برمودا “قرار گرفته و ایرانیان در سرزمین عجایب. این امر باعث شده مدل سازی و تحلیل وضعیت فعلی اقتصاد بسیار دشوار شود. به نظر می رسد تا زمانی که نتوانیم، نمای کلی از اقتصاد ایران تصویر سازی نمایم، بعید است بتوانیم نسخه شفا بخشی بپیچیم. اما اقتصاد ایران را چه شده است؟ جواب این سوال به اندازه خود سوال عجیب و ناهمگون است.
بهترین، کوتاهترین و ملموس ترین پاسخ این است که اقتصاد ایران دچار کژیدگی شده است. کژیدگی از واژه کچ یا کژ استخراج می شود. “کژیدگی اقتصادی” یعنی یک تصویر نامطلوب از یک اقتصاد با پتانسیل بالا. برای توضیح و فهم این مفهوم بهتر است از تصویر سازی استفاده کنیم. نقاشی لبخند ژکوند را در نظر بگیرد که تابلو زیبا و شاهکار هنری است. در صورتی که بوم و چارچوب نقاشی ضربه ببیند و مچاله شود در آن صورت دچار گژیدگی می شود. با دقت زیاد می توان تشخیص داد که تصویر متعلق به ژکوند است. اما دیگر زیبایی سابق را ندارد و فقط به عنوان یک نقاشی از آن یاد می شود. واقعیت این است که اگر در طول صده گذشته اقتصاد ایران را خوب طراحی و ترسیم می کردیم، می توانستیم لبخند اقتصاد ایران را به نمایش بگذاریم. اما آن چیزی که این روزها مردم از اقتصاد ایران در نمای دور می بینند یک تصویر لوچ و یک لبخند تلخ و غمناک از اقتصاد مچاله شده ایران است.
اما اقتصاد کژیده چگونه عمل می کند؟ سیستم اقتصادی کژیده به وضعیتی گفته می شود که متغیرها و عناصر اقتصادی به صورت ناهمگون و نا متناسب و آزار دهنده در سیستم و نظام اقتصادی قرار دارند. سیستم در حال کار کردن است، اما به سختی حرکت می کند. برخی از چرخ دنده های اقتصادی باهم فاصله دارند و عملا در هم درگیر نمی شوند و نیروها به بخش های مختلف انتقال نمی یابد و یا به دلیل فشارهای داخلی و خارجی چرخ دنده ها درهم فرو رفته و حرکت موتور اقتصادی به دشواری انجام می شود و سیستم در حال ریپ زدن است. این یک وضعیت کژیدگی تمام عیار است.
نگاهی گذرا به ساختار نافرم اقتصاد ایران این وضعیت گنگ را بهتر نشان می دهد. یکی از دلایل کژیدگی ریشه در ساختار اقتصادی دارد. اقتصاد ایران ترکیبی از اقتصاد سرمایه داری و سوسیالیستی همراه با مولفه های اسلامی بوده است. اما هیچ گاه این سه چرخ دنده نتوانستند یک سیستم مطلوب را به نمایش بگذارند. هر کدام ساز خود را کوک کرده و در مجموع نوای خوش و روشنی از نظام اقتصادی به گوش نمی رسد. اگر از یک فرد بی طرف بپرسیم که اقتصاد ایران بر کدام نظام اقتصادی استوار است، پاسخ روشنی نخواهیم شنید و این یعنی اقتصاد کشور دچار وضعیت کژیدگی شده است.
اقتصاد ایران بیش از اینکه به سرزمین آرزوهای اقتصادی شبیه باشد، بیشتر به سرزمین عجایب اقتصادی شبیه است. در سرزمین عجایب، همه چیز وارونه است و قوانین اقتصادی بعضا معکوس عمل می کند. چند مثال این امر را به طور کامل نشان می دهد. اولین مثال صنعت خودرو کشور است. اگر یک فرد خارجی به ایران سفر کند و اقتصاد خودرو، نماد صنعت کشور را مرور کند و قیمت، کیفیت و تقاضا برای خودرو را مشاهده کند، قطعا به علم اقتصاد بدبین می شود. برای او تعجب آور خواهد بود که مردم ایران برای خریدن بی کیفیت ترین و بدترین خودرو جهان صف می بندد و حاضر هستند چند برابر قیمت واقعی پرداخت کنند و برای بدست آوردن خطرناک ترین خودرو دنیا و ثبت نام در سامانه خرید این کالا از برنامه نویسی و نرم افزار پیشرفته استفاده می کنند و روبات استخدام می نمایند. به احتمال بالا او دچار سردرگمی و آشفتگی روحی و روانی می شود. این پدیده اوج کژیدگی صنعتی و اقتصادی است.
نشان دوم از کژیدگی اقتصادی، امسال در بازار بورس ایران خودنمایی می کند. در چند ماه چند گذشته شاهد هستیم علارغم اقتصاد تحریم زده با تورم شدید و رکود عمیق و شرکتهای زیان ده حاضر در بورس، بازار بورس رونق بی سابقه ای داشته است و همه کارشناسان را به بهت و حیرت وا داشته و معادلات اقتصادی و سیاسی را درهم پیچیده است. در شرایطی که دنیا در اثر کرونا در رکورد اقتصادی به سر می برد، بورس ایران رشد تاریخی از خود نشان می دهد. به نظر می رسد بورس در اقتصاد ایران بیشتر به رکود اقتصادی عکس العمل مثبت نشان می دهد و رکود اقتصادی رونق بی سابقه را به بازار سرمایه بخشیده است و این یک کژیدگی اقتصادی است.
در کل، اقتصاد ایران دچار توهم بسیار عجیب شده است. قبل از اصلاحات اقتصادی بایستی اقتصاد را از توهم سود نامتعارف خارج کرد. به نظر می رسد به سختی بتوان خیل کثیری از مردم را که به سود سرشار بازار بورس و دلالی و سفته بازی عادت کردند، راضی نمود که به سود کم تولید با موانع زیاد اکتفا کنند. بنابراین در ایام نزدیک به قرن جدید بایستی اقتصاد را واقعی کرد و اقتصاد را از لوچی و کژیدگی درآورد. والسلام