قطار اقتصاد ایران در راه زیمبابوه

یادداشت- 

 تنها اصل تغییر ناپذیر جهان این اصل است که “همه چیز در حال تغییر است”. تغییر اجتناب ناپذیر است و بدنبال خود حرکت ایجاد می¬کند. جوامع نیز مانند موجودات در حال تغییر و تحول هستند. این تغییرات ممکن است مثبت و رو به جلو باشند و یا ممکن است منفی و رو به عقب. البته همه ملت¬ها و دولت به دنبال رشد، توسعه و پیشرفت هستند و برگشت به عقب مطلوب نیست. اما سوال اینست چه چیزی سبب می¬شود یک ملت رشد و ترقی داشته باشند و در مقابل برخی دیگر از ملل به قهقرا بروند؟ در این میان ایران و ایرانیان در سراسر تاریخ بدنبال تمدن و رشد بودند. قطعا اقتصاد در رشد تعالی هر مملکتی نقش مهمی دارد و موتور¬ محرکه هر جامعه¬ای محسوب می¬شود و ایران نیز باید موتور اقتصادی خود را روشن و فعال سازد.
اقتصاد ایران در طول تاریخ تغییرات زیادی به خود دیده است. اقتصاد دهقانی و فئودالی، اقتصاد سرمایه داری و اقتصاد اسلامی، حتی در مقاطعی در برخی از مناطق کشور سیستم کمونیستی نیز حاکم بوده است. بنابراین حرکت و تحول در اقتصاد ایران به انواع مختلف مشاهده شده است. گهگاه این حرکت و تغییر به صورت افسار گسیخته بود و در مقاطعی برنامه¬ریزی¬های در کشور انجام شده است. قبل از انقلاب چند برنامه توسعه در ایران اجرایی شد. بعد از انقلاب نیز از سال ۱۳۷۰ به بعد ما شاهد برنامه¬¬ریزی متعددی بودیم. به هر حال قطار اقتصاد ایران توقف ندارد، آن چیزی در اختیار ماست این است که جهت حرکت و مسیر، سرعت و مقصد را تعیین کنیم تا به اهداف از پیش تعیین شده برسیم.
مدیریت به ویژه مدیریت اقتصادی از آن حیث اهمیت دارد که مدیریت و برنامه¬ریزی صحیح اقتصادی مقصد درخشان و آینده روشن را مشخص و تضمین می¬نماید. قدرت¬های اقتصادی جدید مانند چین در سایه مدیریت قوی اقتصادی و در راستای برنامه¬ریزی چندین ساله در اقتصاد جهانی ظهور و بروز پیدا کردند. بعد از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ که مسیر ایران در حوزه سیاسی و اقتصادی تغییر اساسی کرد، مدیران ارشد جمهوری اسلامی به دنبال ترسیم و طراحی سیستم مطلوب اقتصاد ایران برای جمهوری اسلامی بودند و در این ارتباط در قانون اساسی ویژگی¬ها و اهداف اقتصادی نظام جمهوری اسلامی را به صورت کلی مشخص شد. اما جنگ تحمیلی فرصتی برای عملیاتی کردن آن اهداف اقتصادی را به مسئولین و مردم نداد.
بعد از اتمام جنگ تحمیلی و دوران اقتصاد متمرکز جنگ، شرایط و مسیر اقتصاد ایران عوض شد و اقتصاد ایران از فضای اقتصاد دولتی به سمت اقتصاد آزاد حرکت کرد. برنامه¬های توسعه پنج ساله در دستور کار قرار گرفت. مقرر شد قطار اقتصاد بر اساس این برنامه ها حرکت کند. آیت ا.. هاشمی رفسنجانی به همراه تیم اقتصادی معروف به کارگزاران سازندگی برآن شدند که چهره جدیدی از اقتصاد جمهوری اسلامی را در دنیا به نمایش بگذارند، که البته موافقان و مخالفان زیادی در آن ایام داشت. برنامه¬های دوران سازندگی هنوز تصویر مطلوب آقای هاشمی از اقتصاد آرمانی جمهوری اسلامی نبود. در اواخر دوره سازندگی آقای هاشمی به فکر یک برنامه هدفمند و بلند مدت برای اقتصاد ایران بود. این امر باعث شد بعد از این که ایشان در مسند ریاست مجمع تشخیص مصلحت قرار گرفتند، مهمترین سند اقتصادی جمهوری اسلامی را برای سال ۱۴۰۰ ترسیم و طراحی کنند. این برنامه با اصلاحاتی با عنوان سند چشم انداز اقتصادی و اجتماعی جمهوری اسلامی برای ۱۴۰۴ نهایی شد. هدف این برنامه این بود که جمهوری اسلامی در پایان چشم انداز از حیث اقتصادی بزرگترین قدرت اقتصادی و صنعتی منطقه شود. اما هدف غائی و رویایی آقای هاشمی برای ایران اسلامی چیزی بالاتر از آن بود، یعنی “خلق ژاپن اسلامی” در منطقه و شاید در جهان!!.
با پیر شدن آیت ا…هاشمی و کاهش قدرت و نفوذ ایشان و روی کار آمدن مدیران جدید با اهداف متفاوت به نظر می¬رسید این قطاری که با سوت آقای هاشمی برای رسیدن به ژاپن به حرکت درآمد بود، در حال تغییر جهت است و کم¬کم در مسیر دیگری قرار گرفت. تحولات مختلف سیاسی و بین المللی باعث شد که این تغییر مسیر محسوس شود. اکنون در آستانه قرن جدید شمسی نشانه¬ها و مشاهدات و قراین نشان از نزدیک شدن به ژاپن را ندارد و به نظر می¬رسد جهت به سمت آفریقا است.
یکی از کشورهای بحران زده اقتصادی آفریقا زیمبابوه است. این کشور در مقاطعی، تورم میلیون درصدی را تجربه کرده است، به نحوی که چند بار مجبور شد صفرهای متعددی از پول ملی خود را حذف کند و نهایتا به این نتیجه رسید که حذف صفر نیز کار ساز نیست و در سال ۲۰۰۸ دست¬ها را بالا برد و پول رایج خود را از چرخه اقتصادی خارج کرد و واحد پول آفریقای جنوبی یعنی راند و دلار آمریکا را جایگزین پول ملی نمود. اکنون زیمبابوه به عنوان یک “فاجعه در مدیریت پولی و مالی” در دنیا مشهور و معروف است.
تحولات اخیر در اقتصاد ایران نشان می¬دهد جهت قطار اقتصاد ایران به هیچ عنوان به سمت ژاپن نیست و بررسی تحولات اقتصادی نشان از آن دارد که به زیمبابوه نزدیک می¬شویم. تورم شدید، افزایش شدید قیمت خودرو، مسکن و طلا و دلار، تصویب حذف چهار صفر از پول ملی، نابسامانی جدی در مدیریت ارزی فقط یک پیام را مخابره می کند: که اگر توجه جدی به “مدیریت اقتصادی” نشود تا زیمبابوه راه زیادی نمانده است!!!.

والسلام