چهار صفر اضافی در بورس ایران و مسئله سرمایه اجتماعی

یادداشت-

این اتفاق به همراه کاهش نرخ بهره بانکی به ۱۵ درصد و تغییرات مدیریتی در سیستم بازار بورس و حضور پررنگ و تمام عیار دولت در این بازار، باعث رونق بی سابقه بورس در چند ماه گذشته شد. عده ای از مسئولین و کارشناسان آن را به فعال نیک گرفته و تعدادی دیگر با چندین علامت سوال و تعجب به این بازار می نگرند و آینده مطلوبی را برای این بازار متصور نیستند و معتقد هستند که بازار بورس نیز به مانند سایر بازارهای کشور متورم شده است. برخی از شواهد و قراین حاکی از آن است شاخص کلی بورس مانند واحد پولی کشور دارای صفرهای اضافی شده است و ممکن است این صفرهای اضافی از تابلو شاخص کلی بورس با خروج دولت و برداشتن تیر چوبی زیر سقف کاذب بازار بورس فرو بریزد. تعداد کثیری از کارشناسان در خصوص وقوع این اتفاق نظر دارند، اما آنچه برای آنها سوال است این است کی و به چه شدت این پیشامد روی خواهد داد و بدنبال پاسخ صحیح و درست به آن هستند.
اینکه اقتصاد ایران بازار بورس فعال داشته باشد مطلوب است و اینکه اقتصاد بانک محور ایران در دو دهه گذشته به سمت سرمایه محوری حرکت کند و پشتوانه تولید ملی شود، اتفاق مبارکی است. اما اینکه بازار سرمایه اقتصاد کشور به یکباره در عرض چند ماه علارغم تحریم های شدید، رکود عمیق و تعطیلی رسمی عید و کرونا رکود تاریخی داشته باشد، علامت های سوال و تعجب زیادی را ایجاد می کند. این رونق بی سابقه در حالی رخ می دهد که اقتصاد ایران رکود مزمن و شدیدی را تجربه می کند و این رشد و رکورد ثبت شده در بازار سرمایه تناسبی با واقعیت اقتصادی ندارد. بنابراین اینکه شاخص بورس رشد زیادی داشته و مرز یک میلیون را رد کرده نمی¬تواند خوشحالی حقیقی ایجاد کند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که بازار بورس هم حبابی شده است و به مانند پول کشور که صفر اضافی دارد، بازار بورس هم حاوی صفرهای اضافی شده است. انتظار می رود حباب های موجود در آینده نه چندان دور بترکید و اگر هم نترکد برای اقتصاد خاصیت عملی در تولید نخواهد داشت. این امر نوید بخش تحولات واقعی و رونق زود هنگام و پایدار نیست، مگر اینکه همه ملزومات یک اقتصاد تمام عیار را فراهم کنیم.
اما آنچه را که در طول چند ماه گذشته می توان به عنوان یک اتفاق ویژه در بازار بورس محسوب کرد این است که مردم بخصوص افراد غیر حرفه ای به بازار بورس اعتماد کردند و سرمایه خرد یا کلان خود را به سمت این بازار هدایت نمودند. به امید اینکه حامی تولید ملی در سال جهش اقتصادی باشند و همچنین از این بازار ظاهرا پر رونق سهمی برای اقتصاد خود و خانواده برداشت کنند. بهر حال آنچه بیش از سرمایه افراد در این بازار اهمیت دارد، انباشت سرمایه اجتماعی در بازار بورس و اعتماد مردم به بخش بورس کشور است. اگر در این میان اعتماد و سرمایه آنها آسیب ببیند و تخریب شود. به نظر می رسد به سختی می توان اعتماد مردم را مجدد جلب کرد و شاید سالها زمان ببرد که مردم اعتماد مجدد به این بخش از اقتصاد کشور پیدا نماید. برخلاف سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی، سرمایه اجتماعی وقتی آسیب ببیند، تجمیع مجدد آن زمان بر و دشوار است. مردم عموما دولت را امین و حافظ منافع خود می دانند، لذا دولت در ضمن رونق بخشی به حوزه سرمایه، باید مواظب و مراقب سرمایه های اجتماعی مردم نیز باشد.
دولت از سه کانال می¬تواند در این خصوص یعنی حفظ سرمایه اجتماعی اقدام نماید و وارد عمل شود. اولا با آموزش و ساخت برنامه های متعدد آموزشی در خصوص فعالیت در بازار بورس و پخش آن از طریق رسانه های مختلف بویژه رسانه ملی مهارت تازه واردچهارها به آن بازار و اطلاعات آنها را افزایش دهد، تا با ماهیت این بازار پر نوسان و ریسک دار آشنا شوند و از سوی دیگر با اقدامات متعدد مثل ایجاد محدودیت متعدد در نوسان شدید قیمت سهام و میزان معاملات، از ضرر و زیان شدید تازه وارد ها جلوگیری نماید و موجب حفظ و افزایش اعتماد آنان در این فضای جدید اقتصادی شود. همچنین با تقویت صندوق های سرمایه گذاری و تبلیغ آنها، مردم را برای ورود به بازار از طریق این صندوق های تشویق نماید تا هم نقدینگی آنها در بازار بورس حفظ شود و هم اعتماد آنها به این بازار همچنان ادامه یابد و به نوعی هم سرمایه مالی و هم سرمایه اجتماعی مردم غیر حرفه ای را حفظ و صیانت نماید.
شواهد حاکی از آن است که دولت و نظام عزم لازم در خصوص تحول اساسی در اقتصاد کشور را دارند. تغییر واحد پولی کشور و تحول در بازار بورس نشانه این رویکرد جدید است. این تحول اگر با حضور مردم همراه شود می تواند ریل گذاری نوین اقتصادی در ایران شود تا شاهد پوست اندازی موفق اقتصادی از بانک محوری و دلال محوری به سمت سوی اقتصاد تولیدی در سال جهش اقتصادی باشیم.

والسلام