وضعیت قرمز مهاجرت فعالان استارت آپی

شایلی قرائی

به گزارش کسب و کار نیوز، این در حالی است که مسوولان امر بر این باورند که ایران از این لحاظ در جایگاه خوبی قرار دارد و آمارها نشان دهنده کاهش مهاجرفرستی به کشورهای دیگر بوده است. در واقعیت اما نخبگان، افراد با استعداد و هر کسی که سرش به تنش می‌ارزد از ایران مهاجرت می‌کند. در این رابطه معاونت علمی و فناوری و بنیاد ملی نخبگان در صدد برآمده تا با بررسی ادعاهای مهاجرت نخبگانی، موضوع را به صورت سندی مورد بررسی قرار دهد. منازعات حاشیه‌ای پیرامون پدیده مهاجرت در کشور، در بیشتر اوقات چنان سایه‌ای سنگین بر این موضوع انداخته است که خود به چالشی بزرگ‌تر نسبت به اصل پدیده مهاجرت و پیامدهای گوناگون آن، بدل شده است.

پدیده مهاجرت (بخصوص جوانان و تحصیل‌کردگان) در ایران در طول دهه‌های گذشته همواره یکی از موضوعات جدی و همواره داغ و پرطرفدار در جامعه ایران بوده؛ زیرا با در نظر داشتن ساختار هرم جمعیتی جامعه ایران که بخش مهمی از آن را جوانان تشکیل می‌دهند، این موضوع همواره کانون توجهات اساسی بوده است. با این‌حال به نظر می‌رسد مسائل و مباحث حاشیه‌ای، اظهارنظرهای مغرضانه و جهت‌دار پیرامون پدیده مهاجرت در کشور، آن را به یک بحران چالش‌برانگیز در سپهر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران تبدیل کرده است؛ درواقع، این منازعات حاشیه‌ای در بیشتر اوقات چنان سایه ای سنگین بر موضوع مهاجرت در ایران انداخته است که حواشی مهاجرتی خود تبدیل به چالشی بزرگ‌تر نسبت به اصل پدیده مهاجرت و پیامدهای گوناگون آن شده است.

نتیجه به حاشیه رفتن متن و تمرکز بیهوده بر مسائل حاشیه ای در عرصه مهاجرت های بین المللی در ایران این شده است که در حال حاضر با یک وضعیت آشفته و نابسامانی روبرو هستیم که نه‌تنها کمکی به حل معضلات این حوزه نمی‌کند بلکه باعث عمیق‌تر شدن مشکلات این حوزه و همچنین از دست رفتن اندک فرصت های موجود در این حوزه نیز گردیده است. در همین راستا کافی است تا یک نگاه اجمالی بر مطالب نشر یافته در این حوزه بیاندازیم تا متوجه شویم حجم و تنوع مطالب و اظهارنظرهای غیرعلمی و غیرسازنده در این حوزه هزاران برابر محتویات علمی، پژوهش های آماری کمی و کیفی، مستندات و گزارشاتی است که می بایست در این حوزه پیرامون زمینه ها و انگیزه های انواع مهاجرت، اثرات و تبعات، فرصت‌ها و تهدیدات مهاجرت برای جامعه ایرانی تولید و نشر می گردید و برای حل مسائل مرتبط با این پدیده به کار گرفته می شد. در این راستا، معاونت علمی و بنیاد ملی نخبگان تلاش می‌ کند در قالب ارائه مطالب پیوسته ادعاهای مطروحه را مورد بررسی قرار دهد. یکی از ادعاهای طرح‌شده این است: «مرداد ۱۳۴۴ نتایج بررسی مهاجرت که توسط سازمان ملل انجام‌شده بود، ایران را از لحاظ مهاجرت اتباع به کشورهای دیگر در ردیف پنج کشور پایین جدول نشان می‌داد (نزدیک به صفر)»

این در حالی است که با مراجعه به داده‌های بانک جهانی در حوزه مهاجران خارج از کشور در دهه  ۱۹۶۰ میلادی (دهه ۴۰ شمسی) ایران رتبه ۷۶ام را در بین ۲۳۲ کشور از نظر تعداد مهاجران در خارج از کشور را داراست، به عبارت دیگر به ازای هر هزار نفر جمعیت کشور، ۷.۸ نفر در خارج از کشور به سر می‌برده‌اند. داده‌های مربوط به مهاجران کشورها، در پایگاه داده سازمان ملل از سال ۱۹۹۰موجود است. داده‌های مربوط به دهه ۶۰ میلادی توسط بانک جهانی استخراج و در دسترس قرار گرفته است. از سوی دیگر، طبق داده‌های بانک جهانی در دهه ۱۹۶۰(دهه ۴۰ شمسی) تعداد مهاجران ایرانی در کشورهای دیگر برابر با ۱۷۱,۴۷۸ نفر بوده است. به‌عبارت‌دیگر به ازای هر هزار نفر جمعیت ایران ۷.۸ نفر در خارج از کشور به سر می برده اند. همچنین رتبه ایران در تعداد مهاجران خارج از کشور بین ۲۳۲ کشور در دهه ۴۰ شمسی هفتادوششم بوده است و علاوه بر آن، نرخ خالص مهاجرت ایران در ۶۵-۱۹۶۰ بر اساس داده‏ های سازمان ملل متحد، برابر با (۰.۰۷-) به ازای هر هزار نفر است. این نرخ از تقسیم تفاوت مهاجران ورودی به مهاجران خروجی به جمعیت کشور به دست می‌آید؛ لذا از داده‌های موجود در پایگاه داده ی سازمان ملل در سال ۶۵ نمی توان تعداد دقیق مهاجران ایرانی در خارج از کشور را تخمین زد چراکه مهاجران ورودی به ایران هم در آن لحاظ شده است.

تعداد مهاجران ایرانی بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی است

سعید رضا احمدی‌زاده، رئیس بنیاد نخبگان استان خراسان رضوی

مسئله دستمزد و یافتن شغل مهم‌ترین عوامل موثر در مهاجرت نخبگان است که در سالهای گذشته با آمار رو به رشدی روبرو بوده است. نخبگان ایرانی همواره یک سر و گردن از دیگر نخبگان در کشورهای خارجی بالاتر بوده اند و شاهد بوده ایم و هستیم که حساس ترین مشاغل در بزرگترین شرکت های دنیا به نخبگان و تحصیلکردگان ایرانی اختصاص دارد. این روند حتی تا چند سال پیش نیز ادامه داشته و متاسفانه بسیاری از افراد دانشگاهی و تحصیلکرده که در رشته خود نخبه بوده اند از کشور خارج شده اند. اما این روند در یکسال اخیر و با توجه به اقد امات مثبتی که برای جذب این افراد اندیشیده شده روند نزولی به خود گرفته است. در این بین نمی توان نقش استارت آپ ها و شرکت های دانش بنیان را نادیده انگاشت.

حمایت هایی که برای راه اندازی ایده های ناب و خلاقانه نخبگان ایرانی وجود دارد راه را برای پیشرفت این افراد در کشور آماده کرده است. لازم است اشاره شود که آخرین و جدیدترین گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که ایران نه تنها در ردیف ۳۰ کشور نخست ارسال کننده مهاجر نیست بلکه تعداد مهاجران ایرانی بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی است. بنابراین آمارهایی که در فضای مجازی و رسانه ها منتشر می شود تنها برای ناامید کردن قشر تحصیلکرده و شاید برای سودجویی از مهاجرت آنها به خارج از ایران است. حتی در این زمینه برای بازگشت نخبگان ایرانی به کشور نیز اقداماتی در حوزه کسب و کارهای نوین انجام شده و در سالی که گذشت شاهد بازگشت بسیاری از این افراد به کشور بوده ایم.

مشکلات استارت آپ ها با بدنه حاکمیتی

رضا الفت نسب، رئیس اتحادیه کسب و کارهای اینترنتی

شاید چهار سال قبل می توانستیم این حرف را بزنیم که کسب و کارهای نوین و استارت آپ ها عاملی برای کاهش مهاجرت نخبگان به کشورهای خارجی هستند اما امروز نمی توانیم به این حرف استناد کنیم. نخبگان دیگر نمی توانند در ایران وقت بگذارند. در سالهای قبل که تب کسب و کارهای نوین و استارت آپ ها در کشور داغ بود بسیاری از افراد تحصیلکرده و نخبه در کشور به فکر راه اندازی کسب و کارهای نوین افتادند و در مدت محدودی آمار مهاجرت به خارج از کشور کاهش یافت. بنابراین می توان اشاره کرد که نقش کسب و کارهای نوین در کاهش مهاجرت نخبگان در سالهای گذشته پررنگ تر بوده و امروز کم رنگ تر شده است.

استارت آپ ها و کسب وکارهای نوین در حال حاضر با مشکلات بسیاری روبرو هستند و با مشکلات مختلفی در بدنه حاکمیت مواجه اند که موجب شده کسب و کار این مشاغل از مسیر اصلی خود خارج شود و نتواند آنطور که از این کسب و کارهای انتظار می رود ایفای نقش کنند. امروز مهاجرت به کشورهای خارجی افزایش دارد و این بدان معناست که یک فرد نخبه با دیدن شرایط کسب و کار در ایران متوجه می شود نمی تواند بیش از این دانش خود را در ایران صرف کند. امروز سیستم به کسب و کارهای نوین فشار می آورد و از طرفی دیگر وضعیت اقتصادی و سیاسی ثبات ندارد. به همین دلیل رشدی در استارت آپ ها دیده نمی شود بنابراین چطور انتظار داریم افراد تحصیلکرده و نخبه در ایران وقت و انرژی خود را صرف کنند.

از طرفی دیگر بازارهای بین المللی به روی ما بسته است و حتی اگر پیشرفتی در این حوزه وجود داشته باشد بازاری برای فروش و عرضه وجود ندارد. متاسفانه از ناحیه دولت این بی نظمی ها وجود دارد و تمام مشکلات در حوزه فعالیت‌های فضای مجازی از سمت دولت اتفاق می افتد و این دولت است که در فعالیت های مجازی اخلال ایجاد می کند و موجب مهاجرت نخبگان از کشور شده است. هم چنین فیلترینگ را هم نمی توان نادیده گرفت. کسب و کارها و استارت آپ ها به دلیل فیلترینگ و کندی اینترنت نمی توانند به کسب و کارشان توسعه دهند. موضوع کندی یا قطعی دسترسی به اینترنت علاوه بر کسب و کارهای اینترنتی در شبکه‌های اجتماعی به صورت محسوس کسب و کارهای اینترنتی که به صورت رسمی در سایت‌ها به فعالیت مشغول هستند را هدف قرار داده است. افرادی که در این کسب و کارها مشغول هستند، فرزندان همین کشور هستند و مسئولان باید به پیامدهای تصمیمات خود توجه داشته باشند.