کاهش ۹۰ درصدی آلودگی نوری در نیاسر/ثبت ملی ابزارهای نجومی قدیمی از سوی محققان کشور

ایرج صفایی، مسؤول رصدخانه کاشان در گفت‌وگو با ایسنا، ترویج و آموزش نجوم در سطح دانشگاهی و پژوهش در زمینه اخترشناسی را مهمترین اهداف این رصدخانه نام برد و گفت: بسیاری از افراد با کارکردهای رصدخانه آشنا نیستند، از این رو در بخش ترویجی اجازه داده می‌شود تا علاقه‌مندان از این رصدخانه بازدید کنند و در بخش آسمان‌نمای آموزشی این مجموعه با تجهیزات موجود اقدام به رصد می‌کنند.

وی با بیان اینکه این رصدخانه مجهز به دوربین‌های دوچشمی و ۱۱ ابزار اپتیکی و سه دستگاه تصویربرداری است، اظهار کرد: گنبد این رصدخانه تمام اتوماتیک با قطر ۴.۵ متر و به صورت دو جداره ساخته شده و تلسکوپ اصلی رصدخانه با قطر دهانه ۱۶ اینچ را در خود جای داده است.

صفایی، آشنا کردن مردم با آلودگی نوری را از دیگر فعالیت‌های این رصدخانه دانست و خاطر نشان کرد: آلودگی نوری یکی از معضلات فعالیت‌های نجومی است که در کشور کمتر به آن پرداخته شده است، از این رو در دانشگاه کاشان اولین انجمن آلودگی نوری را راه‌اندازی کردیم.

مسؤول رصدخانه کاشان از اجرای دو طرح کنترل نوری در نیاسر خبر داد و در این باره توضیح داد: پارکی در کنار رصدخانه به نام “باغ تالار” وجود دارد که در آن تعدادی پروژکتور نصب شده بود که بخش زیادی از نور آن به آسمان منعکس می‌شد و بر کیفیت آسمان تاریک برای فعالیت‌های رصدی اثرگذار بود؛ از این رو با همکاری دانشگاه کاشان پروژکتورهای مناسب که موجب آلودگی نوری نمی‌شود را تهیه کردیم و در اختیار شهرداری قرار دادیم.

صفایی اضافه کرد: از سوی شهرداری با ایجاد تغییراتی در پایه‌ها این پروژکتورها نصب شدند. از طریق استفاده از این پروژکتورها علاوه بر آنکه در مصرف انرژی صرفه‌جویی ۵۳ درصد ایجاد شده است، موجب آلودگی نوری نخواهد شد. اجرای این طرح موجب ارتقای کیفیت آسمان منطقه شده است.

به گفته وی، شدت نور در پروژکتورهای پیشنهادی نه تنها کاهش نیافت، بلکه بر این شدت افزوده شد.

صفایی، تکمیل نورپردازی بلوار نیاسر را از دیگر پروژه‌های اجرا شده توسط این رصدخانه در راستای کاهش آلودگی‌های نوری نام برد و ادامه داد: ۷۰ درصد از بلوار نیاسر مجهز به سیستم‌های روشنایی نبود، از این رو در این طرح زاویه پروژکتورها به گونه‌ای تعیین شد که از حدود ۹۰ درصد از آلودگی نوری روشنایی این بلوار جلوگیری شد.

وی با تاکید بر اینکه بخش‌های نورپردازی قدیمی این بلوار اصلاح نشده است، افزود: آلودگی نوری مانعی برای مشاهده آسمان برای ناظر زمینی خواهد شد، ضمن آنکه برخی گیاهان همچنان که برای ادامه حیات به نور نیاز دارند، به زمانی هم نیاز دارند که با عدم حضور نور، استراحت کنند.

صفایی، نمونه این موجودات را درختان نام برد که با قرار گرفتن در کنار منبع روشنایی، رشد آنها دچار اختلال می‌شود و خاطر نشان کرد: علاوه بر آن فعالیت‌های برخی از حشرات از جمله تولید مثل آن‌ها با تغییر بسیار اندک شدت نور مهتاب تنظیم می‌شود و اگر ما نورپردازی‌های غیر اصولی انجام دهیم، این موجودات را به اشتباه می‌اندازیم که آیا شب بدر است یا خیر؛ از این رو تولید مثل آنها دستخوش اختلال خواهد شد و در چنین شرایطی اکوسیستم این گونه‌ها نیز در معرض تهدید قرار خواهد گرفت و تغییر در زنجیره اکوسیستم و زنجیره غذایی را در پی دارد.

مسؤول رصدخانه کاشان تاکید کرد: این در حالی است که ما می‌توانیم تنها با روشن کردن چند لامپ، هم رنگ روشنایی را اصلاح و هم شدت نور را به میزان لازم تنظیم کنیم.

به گفته این فعال حوزه نجومی، با اقدامات انجام شده علاوه بر راه‌اندازی کمپینی برای کاهش آلودگی‌های نوری، پایان‌نامه‌های بسیاری در این زمینه تعریف شده است.

مطالعه در حوزه فتومتری

صفایی، مطالعه در زمینه نورسنجی ستارگان متغیر (فتومتری) را از برنامه‌های تحقیقاتی این رصدخانه نام برد و ادامه داد: با همکاری دانشگاه زنجان مطالعاتی را در زمینه لرزش‌های ستاره‌ای با استفاده از نورسنجی اجرایی کردیم.

وی، طیف‌سنجی را از دیگر زمینه‌های تحقیقاتی نام برد و گفت: با همکاری دانشگاه زنجان پروژه تحقیقاتی را در زمینه بررسی سرعت ستارگان اجرایی کردیم. برای این امر تعدادی از ستارگانی که با سرعت بالا به دور خود می‌چرخند را انتخاب و با اندازه‌گیری طیف نوری، پهنای طیف باند و سرعت دوران این ستارگان داده‌های به دست آمده را با داده‌هایی که با تلسکوپ‌های بزرگ منتشر شده بود، مقایسه کردیم.

اقدامات ترویجی برای آشنایی جامعه با ابزارهای نجومی

صفایی، طراحی و ساخت ابزارهای نجوم قدیمی را از دیگر فعالیت‌های این رصدخانه ذکر کرد و ادامه داد: مهمترین ابزار نجومی قدیمی “استرلاب” بوده است و از آنجایی که این ابزارها امروزه به فراموشی سپرده شده است؛ از این رو نسبت به بازآفرینی این ابزار با هزینه‌های شخصی و بدون حمایت دستگاه خاصی اقدام کردیم.

وی با تاکید بر اینکه “استرلاب” ساخته شده با توجه به تغییر زاویه کنونی اجرام نجومی ساخته شده است، ادامه داد: با همکاری میراث فرهنگی اصفهان طرح “فن و مهارت ساخت استرلاب مسطح” با شماره ۱۰۵ در بخش میراث ناملموس ثبت ملی شد. در این پرونده به تاریخچه، انواع، روش ساخت و کاربرد استرلاب ایرانی پرداخته شده است. قسمتی از محتوای این پرونده، فیلم مستندی است که در این باره ساخته شده است.

این محقق حوزه نجوم، “استرلاب” را مهمترین ابزار نجوم قدیم توصیف کرد و ادامه داد: گرچه گستره بهره‌برداری از این ابزار نجومی از هند تا شمال آفریقا بوده است؛ اما قدیمی‌ترین، دقیق‌ترین و زیباترین نمونه‌ها همچنین بیشترین گونه‌های آن در محدوده “ایران” ساخته شده و به کار برده می‌شد.

وی با بیان اینکه برخلاف تصور عموم و حتی متون قدیم، نام “استرلاب” از ریشه واژگان فارسی باستان است، خاطر نشان کرد: بخش نخست آن یعنی “استر” از واژه “استاره” یا “ستاره” فارسی باستان و فارسی دری گرفته شده است که در زبان‌های هند و اروپایی نیز با اندکی تغییر به کار برده می‌شود. بخش “لاب” از فعل لابیدن به معنی “تابش کردن” در زبان پارتی گرفته شده است. این ابزار نجومی برای اندازه‌گیری زوایه قرارگیری اجرام آسمانی نسبت به ناظر استفاده می‌شده و در عین حال شبیه‌ساز آسمان هم بوده است.

صفایی با بیان اینکه در این مطالعات موفق به بازآفرینی استرلاب‌های مسطری (mestari) و زورقی شدیم، اظهار کرد: این ابزار از جنس فلز “برنج” با قطر ۲۸۰ میلی‌متر و ارتفاع ۳۹۰ میلی‌متر با هزینه شخصی ساخته شده است. این ابزار “ثلثی، مسمت” بوده و برای عرض جغرافیایی ۳۲ درجه شمالی یعنی زادگاه سازنده ساخته شده است. بر روی “استرلاب” از نام‌های فارسی برج‌های دوازده‌گانه استفاده شد و تا حد امکان نام‌های فارسی ستارگان حک شده است.

ساخت استرلاب زورقی در رصدخانه کاشان

وی اضافه کرد: بر روی این ابزار همچنین به جای عددگذاری با حروف ابجد از اعداد هند و ایرانی استفاده شده و از عدد صفر نیز درج شده تا بیانگر معرفی این عدد از ایران به دانش جهانی باشد. در پشت استرلاب نیز ساختار “ربع دستور”، بیشترین ارتفاع خورشید در طول سال در عرض‌های جغرافیایی میانی و جدول تطبیق تقویم‌ها و توابع “ظل” (سایه) که امروزه با نام تانژانت و کتانژانت شناخته می‌شود، درج شده است.

نصب ساعت‌های آفتابی

مسؤول رصدخانه کاشان، ساعت‌های آفتابی و ابزارهای نجومی قدیمی را از دیگر حوزه‌های مطالعاتی در این رصدخانه نام برد و خاطر نشان کرد: ساعت‌های آفتابی در یک بازه زمانی چند هزار ساله استفاده می‌شدند، ولی امروزه کاربردی ندارند.

وی از ساخت این ابزار نجومی در برخی از دانشگاه‌ها خبر داد و یادآور شد: در دانشگاه پیام نور آران و بیدگل، میدان جلفای اصفهان، روستای استرک کاشان، پارک ائیل گلی تبریز، بندر عباس، پارک مسافر سیرجان و اداره بنادر و دریانوردی بندر لنگه ساعت‌های آفتابی با هدف ترویج علم نجوم و آشنایی مردم با این ابزارها نصب شده است.

به گزارش کسب و کار نیوز، ساعت آفتابی بزرگترین ساعت‌های آفتابی ایران است که تحت نظر رصدخانه کاشان در دانشگاه پیام نور آران و بیدگل ساخته شد. این ساعت نوع خاصی از ساعت‌های آفتابی است که با الگوبرداری از “ذات الحلق” (گونه‌ای از استرلاب است که حلقه‌هایی فلزی و متداخل دارد) طراحی شده و به مدل سیاره‌ای معروف است. قطر آن ۲ متر و ۴۰ سانتی‌متر بوده و علاوه بر نشان دادن ساعت (زمان خورشیدی) با دقتی حدود ۲ دقیقه، قابلیت نشان دادن تاریخ (روز سال) را با دقت ۴ روز در بهترین حالت نیز داراست.

ساعت آفتابی دانشگاه پیام نور آران و بیدگل

ساعت آفتابی میدان جلفای اصفهان

ساعت آفتابی روستای استرک کاشان

ساعت آفتابی پارک مسافر در شهر سیرجان

انتهای پیام