کویرنشینانی که اصیل‌ترین باغ‌های ایرانی را ساختند

محسن میرجانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، شکل‌گیری باغ‌های ایرانی و کوچه‌باغ‌های منطقه‌ی کویری یزد به رغم محدودیت‌های آبی دشت یزد- اردکان را یاداور می‌شود و می‌گوید: از دیرباز تاکنون این منطقه از نظر موقعیت مکانی دارای محدودیت آبی بوده اما امتداد جریانات فصلی از جانب شیرکوه تا چاله‌ عقدا، عامل ایجاد آبراهه‌ها و مسیل‌های موقتی و در نهایت ایجاد یک منبع آب نسبتاً ثابت و شکل‌گیری مناطق شهری و روستایی در دشت یزد – اردکان شده است.

وی، همان دوران را نقطه عطف ترویج و توسعه فرهنگ درخت‌کاری در این دشت عنوان و اضافه می‌کند: باغ‌شهرهای بزرگی مانند مهریز برآمده از همین منابع محدود آبی هستند که به‌رغم تلطیف هوا، به منظور رفع نیازهای اجتماعی و مادی شکل گرفتند.

این مسئول، درخت را یکی از مولفه‌های باغ ایرانی عنوان و تصریح می‌کند: باغ دولت‌آباد که از دوره زندیه شکل گرفته تمثیل کاملی از باغ‌های ایرانی در شهر یزد است که درخت جزو عناصر سازنده و اصلی این باغ‌ ایرانی است و اهمیت درختان را روایت می‌کند.

وی در این مورد یادآور می‌شود: البته مهمترین مسئله‌ای که در باغ‌های ایرانی به وضوح دیده می‌شود هم‌زیستی درختان با کویر و توجه به نحوه کاشت درختان در این گونه باغ‌هاست.

میرجانی، ترسیم درختچه‌ها و آوندهای گیاهی بر سفالینه‌های قلم سیاه مربوط به قرن هشتم را از دیگر دلایل اهتمام مردمان یزد به درختان در زندگی‌شان می‌داند و می‌گوید: درخت و نقوش به جا مانده از درختان بر آثار مردم یزد یادآور اهمیت آن در زندگی مردمان این خطه‌ی کویری است.

سرپرست پایگاه میراث فرهنگی اردکان با بیان این که توجه به کاشت و پرورش درختان اثربخش در اردکان و یزد گویای توجه مردم این دیار به صرفه‌ی اقتصادی درختان است، عنوان می‌کند: یزدی‌ها به درختانی که برای آنها مفید و مثمر ثمر و سازگار با محیط بوده است، توجه خاصی داشتند به طوری که درخت پسته از عصر صفویه تاکنون در اردکان کشت می‌شود یا این که درختانی مانند خرمالو در مهریز، گردو و بادام در مناطق کوهستانی و کوپایه‌ای یزد همگی پیشینه‌ای در تاریخ مردم یزد دارند.

وی در ادامه به پیوند درختان با برخی از مشاغل گذشته تاکنون یزدی‌ها اشاره می‌کند و در این رابطه نقش درختان طاق و گون به منظور تامین هیزم و ذغال کوره‌های آجرپزی، درختانی مانند گردو در صنعت نساجی و رنگرزی و حتی لعاب کاشی و صنعت دامداری و شترداری را یادآور می‌شود.

این مسئول در رابطه با تقدس درختان نیز بیان می‌کند: درخت به عنوان نمادی مقدس و مورد احترام، در اکثر زیارتگاه‌های اعم از زیارتگاه‌های زرتشتیان مانند پیر نارکی، چک چک یا  مساجد و امامزاده‌های مردم مسلمان این دیار و حتی خانه‌های اربابی کشت می‌شدند که در این میان درختانی چون سرو و چنار بیشتر به چشم می‌آیند.

وی، پیشینه‌های درختانی چون سرو ابرکوه و چم را نیز ریشه در تقدس این موجودات سبز می‌داند و می‌گوید: البته «سرو» درختی مهم در ارزش‌های ایرانیان محسوب می‌شود به طوری که در نقوش چندین هزارساله زیلوی جهانی میبد و سجاده‌های مساجد و قالی‌های اسلامی تماثیلی از درخت آزاده «سرو» شکل گرفته است که گویا با تمام محدودیت‌ها حتی با محدودیت آبی این منطقه نیز سازگار بوده است.

میرجانی با اشاره به درخت به عنوان نمادی از حیات و زندگی بیان می‌کند: درخت نمادی از گشاده دستی و سایه ساری از زندگی است که در جای جای فرهنگ ایرانیان به چشم می‌خورد و ریشه در مقدسات و فرهنگ ایرانی‌ها دارد.

وی با اشاره به کم آبی مزمن ناشی از خشکسالی‌های اخیر در استان یزد، می‌گوید: متاسفانه با وجود منابع محدود آب بعضاً مشاهده می‌شود که درخت‌های کاشته شده در پارک‌ها و فضای سبز هیچ گونه سنخیتی با طبیعت و تاریخ یزد ندارند.

این مسئول ابراز امیدواری می‌کند که شهرداری‌ها و نهادی متولی فضای سبز با مطالعه گونه‌های مثمر و مفید در گذشته استان کویری یزد، نمونه‌های کم‌آبخواه و پربازده را برای درخت‌کاری و محوطه‌سازی فضاهای سبز انتخاب کنند.

انتهای پیام